Return to Video

چی شتێک ھۆکاری پێشکەوتنی مرۆڤ ڕووندەکاتەوە؟

  • 0:01 - 0:06
    حەفتا هەزار ساڵ لەمەوبەر، باپیرانمان
    ئاژەڵانێکی بێ بایەخ بوون.
  • 0:06 - 0:10
    گرنگترین شت کە پێویستە بیزانین
    دەربارەی مرۆڤەکانی پێش مێژوو
  • 0:11 - 0:12
    ئەوەیە کە ئەوان گرنگ نەبوون.
  • 0:12 - 0:18
    کاریگەرییان لەسەر جیهان زیاتر نەبوو
    لە ماسی جەڵی
  • 0:18 - 0:20
    یان پوشکەبەفڕە و یان دارکونکەرەکان.
  • 0:21 - 0:24
    ئەمڕۆ، بەپێچەوانەوە، ئێمە
    جڵەوی زەویمان گرتۆتە دەست.
  • 0:25 - 0:26
    و پرسیارەکە ئەوەیە:
  • 0:26 - 0:29
    کە چۆن لەوێوە گەیشتینە ئێرە؟
  • 0:30 - 0:33
    چۆن خۆمان گۆڕی لە
    مەیمونێکی بێ بایەخەوە،
  • 0:33 - 0:36
    کە بە ئیشی خۆیانەوە سەرقاڵ بوون
    لە سوچێکی ئەفەریقا،
  • 0:37 - 0:39
    بۆ فەرمانڕەوای هەسارەی زەوی؟
  • 0:40 - 0:46
    هەمیشە، ئێمە دەگەڕێین بۆ جیاوازییەکانمان
    لەگەڵ ئاژەڵەکانی تر
  • 0:46 - 0:47
    لەسەر ئاستی تاکەکەسی.
  • 0:47 - 0:50
    دەمانەوێت باوەڕبکەین - دەمەوێت باوەڕبکەم
  • 0:50 - 0:54
    کە شتێکی تایبەت لە مندا هەیە.
  • 0:54 - 0:57
    لە جەستەمدا، لە مێشکمدا،
  • 0:57 - 1:02
    کە باڵادەستم دەکات بەسەر
    سەگێک یان بەرازێک، یان شەمپانزییەک.
  • 1:03 - 1:06
    بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە،
    کە لەسەر ئاستی تاکەکەسی،
  • 1:07 - 1:10
    من بەشەرمەزارییەوە هاوشێوەم
    لەگەڵ شەمپانزییەک.
  • 1:10 - 1:15
    و ئەگەر تۆ من و شەمپانزییەک ببەیتە
    سەر دوورگەیەکی چۆل،
  • 1:15 - 1:20
    کە پێویست بکات بجەنگین بۆ مانەوە
    تا بزانین کاممان باشتر ڕزگارمان دەبێت،
  • 1:20 - 1:25
    من بەدڵنیاییەوە گرەو لەسەر باشتر
    ڕزگاربوونی شامپانزییەکە دەکەم، نەک خۆم،
  • 1:25 - 1:28
    و ئەمە بەهۆی کەموکوڕییەک
    نیە لە خودی مندا بە تەنها.
  • 1:28 - 1:33
    پێموایە گەر هەر یەکێک لە ئێوە،
    ببرێنە دورگەیەک بە تەنیا
  • 1:33 - 1:35
    لەگەڵ شامپانزییەک،
  • 1:35 - 1:37
    شامپانزییەکە زۆر باشتر ڕزگاری دەبێت.
  • 1:39 - 1:43
    جیاوازی ڕاستەقینە لەنێوان مرۆڤ و
    هەموو ئاژەڵەکانی تر
  • 1:43 - 1:45
    لەسەر ئاستی تاکەکەسی نییە؛
  • 1:46 - 1:47
    بەڵکو لەسەر ئاستی بە کۆمەڵە.
  • 1:48 - 1:52
    مرۆڤ کۆنتڕۆڵی زەوی دەکات
    چونکە ئەوان تاکە ئاژەڵن
  • 1:52 - 1:58
    کە دەتوانن هاوکاری یەک بکەن
    بە یەکانگیری و بە ژمارەی گەورە.
  • 1:58 - 2:00
    ئێستا، هەندێک ئاژەڵی تر هەن --
  • 2:00 - 2:03
    وەک مێرووە کۆمەڵایەتییەکان
    هەنگەکان، مێروولەکان --
  • 2:03 - 2:08
    کە دەتوانن هاوکاریی یەک بکەن بە ژمارەی
    گەورە، بەڵام بە یەکانگیری نا.
  • 2:08 - 2:11
    هاوکارییەکانیان لاستیکی نییە.
  • 2:11 - 2:15
    بەشێوەیەکی بنەڕەتی تەنها
    یەک ڕیگە هەیە بۆ هاوکاری نێوان هەنگەکان.
  • 2:15 - 2:19
    و ئەگەر هەلی نوێ یان
    مەترسی نوێ هەبێت،
  • 2:19 - 2:24
    هەنگەکان ناتوانن سیستەمی کۆمەڵایەتی
    بە شەو و ڕۆژێک بنیات بنێنەوە.
  • 2:24 - 2:26
    بۆ نموونە، ئەوان ناتوانن
    شاژن لەسێدارە بدەن
  • 2:27 - 2:28
    و کۆماری هەنگەکان دابمەزرێنن،
  • 2:28 - 2:32
    یان حزبی کۆمونیستی
    کرێکارانی هەنگ.
  • 2:32 - 2:35
    ئاژەڵەکانی تر، وەک شیردەرە کۆمەلایەتییەکان
  • 2:35 - 2:39
    گورگ، فیل،
    دۆلفین و شەمپانزییەکان --
  • 2:39 - 2:41
    دەتوانن بەیەکانگیرانە هاوکاری یەک بکەن،
  • 2:41 - 2:45
    بەلام بە ژمارەیەکی کەم،
  • 2:45 - 2:48
    لەبەر ئەوەی هاوکاری کردن
    لەنێوان شامپانزییەکان
  • 2:48 - 2:52
    بەندە لەسەر زانیاریی ورد
    لەسەر ئەوانی تر.
  • 2:52 - 2:55
    من شەمپانزییەکم و تۆ شەمپانزییەکی تریت،
  • 2:55 - 2:56
    و من دەمەوێت هاوکاریی تۆ بکەم.
  • 2:56 - 2:59
    پێویستە شەخسییانە تۆ بناسم.
  • 2:59 - 3:01
    جی جۆرە شەمپانزییەکیت؟
  • 3:01 - 3:02
    شەمپانزییەکی باشیت؟
  • 3:02 - 3:04
    یان شەمپانزییەکی خراپەکار؟
  • 3:04 - 3:05
    ئایە جێی متمانەیت؟
  • 3:05 - 3:08
    ئەگەر تۆ نەناسم، چۆن دەتوانم
    هاوکاری بکەم لەگەڵت؟
  • 3:10 - 3:13
    تاکە ئاژەڵ کە دەتوانێت
    هەردوو بەهرەکە پێکەوە کۆبکاتەوە
  • 3:13 - 3:19
    هاوکاری بکات بە یەکانگیری و
    بە ژمارەی گەورە
  • 3:19 - 3:20
    ئێمەین، هۆمۆ سەیپنەکان.
  • 3:21 - 3:25
    یەک دژ بە یەک، یان ١٠ دژ بە ١٠،
  • 3:25 - 3:28
    شەمپانزییەکان لەوانەیە لە ئێمە باشتر بن.
  • 3:28 - 3:33
    بەڵام، ئەگەر تۆ ١٠٠٠ مرۆڤ دژ بە
    ١٠٠٠ شەمپانزیی دابنێیت،
  • 3:33 - 3:37
    مرۆڤەکان بە ئاسانی دەیبەنەوە،
    بەهۆی هۆکارێکی سادەوە
  • 3:37 - 3:41
    کە هەزار شەمپانزیی ناتوانن
    ئەسڵەن هاوکاریی یەک بکەن.
  • 3:41 - 3:45
    و تۆ گەر ١٠٠ هەزار شەمپانزیی
    بخەیتە نێو
  • 3:45 - 3:49
    شەقامی ئۆکسفۆرد
    یان نێو یاریگەی وێمبڵی،
  • 3:49 - 3:52
    یان گۆڕەپانی تینانمێن یان ڤاتیکان.
  • 3:52 - 3:54
    ئەوە ئاژاوەیەکی زۆر دروست دەکەن.
  • 3:54 - 3:58
    یاریگای وێمبڵی بهێنە پێش چاوت
    بە ١٠٠ هەزار مەیمونەوە.
  • 3:59 - 4:00
    شێتییەکی تەواوە.
  • 4:00 - 4:06
    بەپێچەوانەوە، دەیان هەزار مرۆڤ
    لە وێمبڵی کۆ دەبنەوە زۆر بە ئاسایی،
  • 4:06 - 4:09
    و بە گشتی، هیچ ئاژاوەیەک نانێنەوە.
  • 4:09 - 4:15
    ئەوەی هەمانە زۆر ئاڵۆزە و
    تۆڕێکی کاریگەری هەرەوەز کردنە.
  • 4:17 - 4:21
    هەموو دەسکەوتە مەزنەکانی مرۆڤایەتی
    لە مێژوودا،
  • 4:21 - 4:24
    ئیتر ئەگەر بنیاندنای هەڕەمەکان بێت
    یان فڕین بۆ مانگ،
  • 4:24 - 4:27
    بەند نەبوون لەسەر
    توانای تاکەکەسی،
  • 4:27 - 4:31
    بەڵکو بەندبوون بە هەرەوەزکردن
    بە یەکانگیری و ژمارەی گەورە.
  • 4:31 - 4:35
    بیر بکەوە لەم قسانەی من
    ئێستا دەیانکەم:
  • 4:35 - 4:41
    من وەستاوم لێرە لەبەردەم
    ٣٠٠ یان ٤٠٠ کەس،
  • 4:41 - 4:44
    زۆرینەتان کەسی نامۆن بۆ من.
  • 4:45 - 4:50
    بەهەمان شێوە، من هەموو ئەوانە ناناسم
    کە ئەم ئیڤێنتەیان
  • 4:50 - 4:52
    ڕێکخستووە.
  • 4:52 - 4:56
    نە فڕۆکەوانەکە و نە
    ئەندامانی ئەو فڕۆکەیە ناناسم
  • 4:56 - 4:59
    کە دوێنێ منیان هێنا بۆ ئێرە،
    بۆ لەندەن.
  • 4:59 - 5:03
    ئەو خەڵکانە ناناسم کە
    ئەم مایکرۆفۆن و کامێرایانەیان
  • 5:03 - 5:08
    داهێناوەو درووست کردووە،
    کە ئەو قسانە تۆماردەکەن کە من دەیانکەم.
  • 5:08 - 5:12
    ئەو کەسانە ناناسم کە
    ئەو کتێب و وتارانەیان نووسیووە
  • 5:12 - 5:14
    کە من خوێندنمەوە بۆ ئەم وتارەم.
  • 5:14 - 5:17
    و بەدڵنیاییەوە هەموو ئەوانە ناناسم
  • 5:17 - 5:21
    کە لەوانەیە سەیری ئەم وتارە بکەن
    لەسەر ئینتەرنێت،
  • 5:21 - 5:24
    لە شوێنێک لە بۆینس ئایرس یان لە نیو دەلهی.
  • 5:24 - 5:28
    هەرچۆنێک بێت، لەگەڵ ئەوەشدا
    کە یەک ناناسین، دەتوانین
  • 5:28 - 5:34
    بەیەکەوە کاربکەین و بیروڕا بگۆڕینەوە.
  • 5:34 - 5:37
    ئەمە شتێکە شەمپانزیەکان ناتوانن بیکەن.
  • 5:37 - 5:39
    ئەوان گفتوگۆ دەکەن، بێگومان،
  • 5:39 - 5:45
    بەڵام هەرگیز شەمپانزییەک نابینیت
    گەشت بکات بۆ ناوچەیەکی دوور
  • 5:45 - 5:49
    تا وتارێک بدات بۆ شەمپانزییەکانی ئەوێ
    لەسەر مۆز یان فیل،
  • 5:49 - 5:52
    یان لەسەر هەرشتێک کە لەلای
    شەمپانزییەکان گرنگە.
  • 5:53 - 5:57
    بێگومان، هەرەوەزیکردن هەمووکات
    ؛باش نییە
  • 5:57 - 6:01
    هەموو ئەو شتە بێزراوانەی مرۆڤ کردوێتی
    بە درێژایی مێژوو --
  • 6:01 - 6:04
    و خەریکین ئێستا ئەنجامی دەدەین --
  • 6:04 - 6:09
    هەموویان بەندن لەسەر هەرەوەزی کردن
    بە ژمارەی گەورە.
  • 6:09 - 6:11
    ؛زیندانەکان سیستەمێکی هەرەوەزین
  • 6:12 - 6:14
    ؛سەربڕخانەکان سیستەمێکی هەرەوەزین
  • 6:15 - 6:18
    ئۆردۆگا زۆرەملێکان سیستەمێکی هەرەوەزین.
  • 6:18 - 6:23
    شەمپانزییەکان سەربڕخانە و زیندان و
    ئۆردگای زۆرە ملێیان نییە.
  • 6:24 - 6:28
    ئێستا وا دابنێن من قەناعەتم بە ئێوە
    کردووە کە بەڵێ،
  • 6:28 - 6:33
    ئێمە جڵەوی جیهانمان گرتۆتە دەست لەبەرئەوەی
    دەتوانین کاربکەین بە ژمارەی زۆرو یەکانگیری
  • 6:34 - 6:36
    پرسیاری دواتر کە دێت
  • 6:36 - 6:39
    بە مێشكی ئەوانەی زۆر پرسیار دەکەن،
  • 6:39 - 6:42
    ئەوەیە، کە چۆن ئەمەمان کرد؟
  • 6:42 - 6:48
    چی وایکرد، ئێمە لە نێو هەموو ئاژەڵانی تردا
    هاوکاری یەک بکەین بەم شێوەیە؟
  • 6:50 - 6:52
    وەڵامەکە خەیاڵ کردنمانە.
  • 6:53 - 6:58
    ئێمە دەتوانین بە یەکانگیری کاربکەین
    لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە کەسی نەناسراو،
  • 6:58 - 7:02
    لەبەر ئەوەی ئێمە تەنها ئاژەڵین
    لە سەر زەوی کە،
  • 7:02 - 7:07
    دەتوانین چیرۆکی خەیاڵی دروست بکەین و
    بڕوایان پێبهێنین.
  • 7:07 - 7:12
    و هەر ئەوەندەی هەموو کەس
    باوەڕیان کرد بە هەمان چیرۆکی خەیاڵی،
  • 7:12 - 7:15
    هەمووان شوێنی دەکەون و
    گوێڕایەڵی هەمان ئەو یاسایانە دەبن،
  • 7:16 - 7:18
    هەمانە نموونە، هەمان بەهای دەبێت.
  • 7:19 - 7:23
    هەموو ئاژەڵانی تر
    سیستەمی گفتوگۆکردنیان بەکاردێنن
  • 7:23 - 7:25
    تەنها بۆ باسکردنی واقیع.
  • 7:26 - 7:30
    شەمپانزییەک لەوانەیە بڵێت، "سەیر بکە!
    ئەوە شێرێکە، با ڕا بکەین!"
  • 7:30 - 7:34
    یان، "سەیر بکە! ئەوە دار مۆزێکە لەویا
    با بڕۆین هەندێک مۆز لیبکەینەوە!"
  • 7:34 - 7:40
    مرۆڤ، بەپێچەوانەوە، زمانیان
    بەکارناهێنن بە تەنها بۆ باسکردنی واقیع،
  • 7:40 - 7:45
    بەڵکو بەکاریدێنن بۆ دروستکردنی واقیع،
    واقعی هەڵبەستراو.
  • 7:45 - 7:49
    مرۆڤێک دەتوانێت بڵێت، "سەیربکە
    ئەوە خودایە لە پشت هەورەکانەوە!
  • 7:49 - 7:51
    یان بلێت گەر ئەوە نەکەیت کە من پێت دەڵێم،
  • 7:51 - 7:55
    کە مردیت، خودا سزات دەدات و
    دەتنێرێت بۆ دۆزەخ."
  • 7:55 - 7:59
    و گەر برواتان هەبێت بەم چیرۆکەی من
    دروستم کرد،
  • 7:59 - 8:03
    ئەوا تۆش شوێن هەمان
    بنچینە و بەها و یاسا کەوتوویت،
  • 8:03 - 8:04
    تۆ دەتوانیت هەرەوەزی بکەیت.
  • 8:04 - 8:07
    ئەمە شتێکە تەنها لە توانای مرۆڤدایە.
  • 8:07 - 8:11
    هەرگیز ناتوانیت شەمپانزییەک ڕازی بکەیت
    مۆزێکت بداتێ
  • 8:11 - 8:15
    بە بەڵێندان پێی، "... دوای مردنت،
    تۆ دەچیت بۆ بەهەشت ..."
  • 8:15 - 8:16
    (پێکەنین)
  • 8:16 - 8:19
    " و لەوێ ژمارەیەکی زۆر مۆز وەردەگریت
    بۆ کارە چاکەکانت.
  • 8:19 - 8:21
    بۆیە ئەم مۆزەم بەرێ."
  • 8:21 - 8:23
    هیچ شەمپانزییەک باوەڕ
    بەم جۆرە چیرۆکانە ناکات.
  • 8:24 - 8:26
    تەنها مرۆڤ بڕوایان پێدەکات،
  • 8:26 - 8:29
    هەر لەبەر ئەمەیە جڵەوی ئەم جیهانەمان کردوە
  • 8:29 - 8:33
    کە تیایدا شەمپانزییەکان زیندانی کراون لە
    باخچەکانی ئاژەڵان و تاقیگەکانی توێژینەوە.
  • 8:35 - 8:38
    ئێستا لەوانەیە بڕوات کردبێت بەڵی،
  • 8:38 - 8:44
    لە بواری ئاینیدا، مرۆڤ بە یەکەوە کاردەکەن
    بە بڕوا بوون بە هەمان خەیاڵ.
  • 8:44 - 8:49
    ملیۆنان کەس کۆدەبنەوە بۆ
    بنیادنانی مەتراخانەیەک یان مزگەوتێک
  • 8:49 - 8:55
    یان شەڕدەکەن دژ بە خاکپەرستان یان جیهاد
    دەکەن، لەبەرئەوەی هەموویان بڕوایان بە
  • 8:55 - 8:57
    هەمان شتە دەربارەی خودا و بەهەشت و دۆزەخ.
  • 8:58 - 9:03
    بەڵام ئەوەی من دەمەوێت جەخت بکەمەوە
    لەسەری ڕێک ھەمان میکانیزمە
  • 9:03 - 9:09
    کە بریتیە لە ھەموو بوارە پاڵنەرەکانی تری
    ھاوکاریکردنی نێوان مرۆڤەکان،
  • 9:09 - 9:12
    نەک تەنھا لە ڕێی ئاینەوە.
  • 9:12 - 9:14
    بۆ نموونە، بواری یاسایی وەربگرە.
  • 9:15 - 9:21
    زۆربەی سیستەمە یاساییەکانی ئەمڕۆ
    بەندە لەسەر بڕوا بوون بە مافەکانی مرۆڤ.
  • 9:21 - 9:23
    بەڵام مافەکانی مرۆڤ کامانەن؟
  • 9:24 - 9:28
    مافەکانی مرۆڤ، ھەروەک خودا و بەھەشت،
    چیرۆکێکە و ئێمە دروستمان کردووە.
  • 9:28 - 9:31
    ئەوان ڕاستییەکی ماددی نیـن،
  • 9:31 - 9:34
    ئەوان ھەندێک کاریگەری بایۆلۆجی نین
    لەسەر ھۆمۆ سەیپنەکان،
  • 9:35 - 9:39
    مرۆڤێک بێنە، هەڵی بدڕە
    سەیری ناوەوەی بکە،
  • 9:39 - 9:44
    دڵ و گورچیلە و دەمار هۆرمۆنەکانی،
    لەگەڵ دی ئێن ئەی دەدۆزیتەوە،
  • 9:44 - 9:46
    بەڵام هیچ مافێک نادۆزیتەوە.
  • 9:46 - 9:50
    تاکە شوێن کە دەتوانیت مافی
    تیادا بدۆزیتەوە نێو چیرۆکەکانە
  • 9:50 - 9:54
    کە ئێمە دامان هێناوەو بڵاومان کردۆتەوە
    لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا.
  • 9:55 - 10:00
    لەوانەیە چیرۆکەکان زۆر ئەرێنی و
    باش بن،
  • 10:00 - 10:03
    بەڵام هەر چیرۆکی خەیاڵین و
    ئێمە دامان هێناون.
  • 10:04 - 10:06
    هەمان شت دروستە لە بواری سیاسەتدا.
  • 10:07 - 10:13
    گرنگترین پاڵنەر لە
    سیاسەتی مۆدێرندا دەوڵەت و نەتەوەکانن.
  • 10:13 - 10:15
    بەڵام دەوڵەت و نەتەوەکان چین؟
  • 10:16 - 10:18
    ئەوان ڕاستییەکی ماددی نین.
  • 10:18 - 10:20
    شاخێک ڕاستییەکی مادییە.
  • 10:20 - 10:24
    دەتوانیت ببینیت، دەستی لێبدەیت،
    تەنانەت دەتوانیت بۆنی بکەیت.
  • 10:24 - 10:26
    بەڵام دەوڵەت و نەتەوە،
  • 10:26 - 10:30
    وەک ئیسڕائیل و ئێران و فەرەنسا و ئەڵمانیا،
  • 10:30 - 10:33
    تەنها چیرۆکێکن ئێمە هەڵمان بەستوون
  • 10:33 - 10:35
    و بە تووندی پێیانەوە پابەند بووین.
  • 10:35 - 10:37
    هەمان شت ڕاستە لە بواری ئابووریدا.
  • 10:38 - 10:42
    ئەمڕۆ گەورەترین ئەکتەری ئابووری جیهانی
  • 10:42 - 10:44
    کۆمپانیا زەبەلاحەکانن.
  • 10:44 - 10:48
    زۆرێک لە ئێوە ئەمڕۆ، لەوانەیە کار بکەن
    بۆ کۆمپانیایەکی زەبەلاح،
  • 10:48 - 10:51
    وەک تۆیۆتا یان ماکدۆناڵد.
  • 10:52 - 10:53
    ئەم شتانە لەڕاستیدا چین؟
  • 10:54 - 10:58
    پارێزەرەکان بەمانە دەڵێن خەیاڵی ئابوری.
  • 10:58 - 11:02
    ئەوان چیرۆکن هەڵبەستراون و وتراونەتەوە
  • 11:02 - 11:05
    لەلایەن جادوگەرە بەهێزەکان ئێمە
    پێیان دەڵێین پارێزەرەکان.
  • 11:05 - 11:07
    (پێکەنین)
  • 11:07 - 11:10
    و ئەم کۆمپانیایانە چی دەکەن ڕۆژانە؟
  • 11:10 - 11:12
    بەزۆری، هەوڵی دەستخستنی پارە دەدەن.
  • 11:13 - 11:15
    بەڵام، پارە چییە؟
  • 11:15 - 11:20
    دوبارە، پارە ڕاستیەکی مادیی نیە؛
    هیچ بەهایەکی مادیی نیە.
  • 11:20 - 11:23
    ئەم کاغەزە زەردەی دۆلار بە نموونە وەربگرە.
  • 11:23 - 11:25
    سەیری بکە -- هیچ بەهایەکی نییە.
  • 11:26 - 11:28
    ناتوانیت بیخۆیت، ناتوانیت بیخۆیتەوە،
  • 11:28 - 11:29
    ناتوانیت لەبەری بکەیت.
  • 11:30 - 11:34
    بەڵام دواتر ئەم چیرۆکخوانە لێزانانە دێن --
  • 11:34 - 11:35
    خاوەن بانکە گەورەکان،
  • 11:35 - 11:37
    وەزیرانی ئابووری،
  • 11:37 - 11:38
    سەرۆک وەزیران --
  • 11:38 - 11:41
    و چیرۆکێکی بڕواپێکەرمان پێدەڵێن:
  • 11:41 - 11:43
    " سەیربکە، ئەو پارچە کاغەزە سەوزە دەبینی؟
  • 11:43 - 11:45
    ئەوە بەهای ١٠ مۆز دەکات."
  • 11:46 - 11:48
    و ئەگەر من باوەڕی
    پێبکەم، تۆ باوەڕی پێبکەی،
  • 11:48 - 11:49
    و هەمووان باوەڕی پێبکەن،
  • 11:49 - 11:51
    ئەوە چیرۆکەکەی سەردەگرێت .
  • 11:51 - 11:54
    من دەتوانم ئەم پارچە کاغەزە بێبەهایە ببەم،
  • 11:54 - 11:56
    بچمە سوپەرمارکێتێک،
  • 11:56 - 12:00
    بیدەم بە کەسێکی تەواو نەناسراو
    کە هەرگیز پێشتر نەمدیوە،
  • 12:00 - 12:04
    و لە بەرامبەردا، مۆزی لێبسەنم
    کە دەتوانم بیخۆم.
  • 12:05 - 12:07
    ئەمە شتێکی سەرسوڕهێنەرە.
  • 12:07 - 12:09
    قەت ناتوانیت ئەمە لەگەڵ شەمپانزییەک بکەیت.
  • 12:09 - 12:11
    بێگومان، لە بازرگانی شەمپانزییەکان:
  • 12:11 - 12:13
    "تۆ گوێزی هندیم بەرێ
    من مۆزت دەدەمێ."
  • 12:13 - 12:15
    ئەمە دەکرێت ڕووبدات.
  • 12:15 - 12:18
    بەڵام، تۆ پارچە کاغەزێکی
    بێبەهام بدەیتێ
  • 12:18 - 12:20
    و چاوەڕی دەکەیت من مۆزت بدەمێ؟
  • 12:20 - 12:21
    بەهیچ شێوەیەک!
  • 12:21 - 12:23
    چیە من بە مرۆڤ تێگەشتوویت؟
  • 12:23 - 12:25
    (پێکەنین)
  • 12:25 - 12:29
    لەڕاستیدا، پارە، سەرکەوتووترین چیرۆکە
  • 12:29 - 12:32
    کە مرۆڤ دایهێنابێت تا ئێستا،
  • 12:32 - 12:36
    لەبەر ئەوەی تاکە چیرۆکە هەمووان
    باوەڕییان پێیەتی.
  • 12:37 - 12:39
    هەموو کەس باوەڕی بە خوا نییە،
  • 12:40 - 12:43
    هەموو کەس باوەڕی بە مافی مرۆڤ نییە،
  • 12:43 - 12:45
    هەموو کەس باوەڕی بە نەتەوە پەرستی نییە،
  • 12:45 - 12:49
    بەڵام هەموو کەسێک باوەڕی بە پارە ،
    و کاغەزی دۆلاریش هەیە.
  • 12:50 - 12:51
    تەنانەت، ئوسامە بن لادن
    بە نموونە وەربگرن.
  • 12:52 - 12:55
    ئەو ڕقی لە سیاسەتی ئەمەریکا و
    دینی ئەمەریکییەکان بوو
  • 12:55 - 12:57
    ڕقی لە کلتورەکەیان بوو،
  • 12:57 - 13:00
    بەڵام هیچ کێشەیەکی لەگەڵ
    دۆلاری ئەمەریکی نەبوو.
  • 13:00 - 13:02
    بگرە زۆر پەیوەست بوو پێیەوە.
  • 13:02 - 13:04
    (پێکەنین)
  • 13:04 - 13:06
    بۆ ئەنجامگرتن لەمە:
  • 13:06 - 13:12
    ئێمەی مرۆڤ جڵەوی جیهانمان کردووە چونکە
    لە جیهانێکی دوولایەنەدا دەژین.
  • 13:13 - 13:16
    هەموو ئاژەڵەکانی تر
    لە جیهانی مادییدا دەژین.
  • 13:17 - 13:22
    واقع لای ئەوان پێکهاتووە لە
    بوونە مادییەکان،
  • 13:22 - 13:26
    وەک ڕوبار و دار و
    شێر و فیلەکان.
  • 13:26 - 13:30
    ئێمەی مرۆڤیش بە هەمان شیوە،
    لە جیهانی مادییدا دەژین.
  • 13:30 - 13:35
    لە جیهانی ئێمەشدا، ڕوبار و درەخت و
    فیل و شێر هەن.
  • 13:35 - 13:37
    بەڵام سەدان ساڵ لەمەوبەر،
  • 13:37 - 13:42
    لەسەروو هەموو ئەم ڕاستییانەوە
  • 13:42 - 13:46
    چینی دووەمی ڕاستی خەیاڵیمان بنیاد ناوە،
  • 13:46 - 13:49
    ڕاستییەک کە پێکهاتووە لە بوونی خەیاڵی،
  • 13:49 - 13:54
    وەک نەتەوە، خوداکان،
    پارە، وەک کۆمپانیا زەبەلاحەکان.
  • 13:54 - 13:59
    و ئەوەی سەرنجڕاکێشە ئەوەیە
    لەگەڵ بەردەوامبوونی مێژوودا،
  • 13:59 - 14:05
    ئەم ڕاستییە خەیاڵیانە
    بەهێزتر و بەهێزتر بوون
  • 14:05 - 14:09
    کە ئەمڕۆ، بەهێزترین هێز
    لە جیهاندا
  • 14:09 - 14:11
    ئەم بوونە خەیاڵیانەن.
  • 14:12 - 14:19
    ئەمڕۆ، مانەوەی ڕوبار و درەخت و
    شێر وفیلەکان
  • 14:19 - 14:24
    بەندە لەسەر بڕیار و ویستی
    بوونە خەیاڵییەکانە،
  • 14:24 - 14:28
    وەک ویلایەتە یەکگرتووەکان، وەک گووگڵ
    وەک بانکی جیهانی --
  • 14:28 - 14:32
    ئەو بوونانەی کە تەنها
    لە خەیاڵی ئێمەدا هەن.
  • 14:33 - 14:34
    سوپاس بۆ ئێوە.
  • 14:34 - 14:39
    (چەپڵەلێدان)
  • 14:44 - 14:47
    بڕونۆ گیوسانی؛ یوڤاڵ
    تۆ کتێبێکی نوێت دەرکردووە.
  • 14:47 - 14:48
    دوای سەیپنەکان، یەکێکی دیت نووسیوە،
  • 14:48 - 14:51
    و بە یۆنانی بڵاوبۆتەوە، بەڵام
    ‌هێشتا وەرنەگێڕدراوە ...
  • 14:51 - 14:54
    یوڤاڵ نوح حەراری: ئێستا خەریکی
    کارکردنم لەسەر وەرگێڕانی.
  • 14:54 - 14:56
    لە کتێبەکەدا، گەر درووست لێی تێگەشتبم،
  • 14:56 - 15:02
    گفتوگۆی ئەو پێشکەوتنە ناوازەیە دەکەیت
    کە ئێستا پیایدا دەڕۆین
  • 15:02 - 15:04
    تەنها بە شاراوەیی ژیانمان باش ناکات،
  • 15:04 - 15:06
    بەڵکو دروستی دەکات -- وتەیەکت دەڵێت --
  • 15:06 - 15:11
    ".. چینە نوێیەکان و کێشە خەیاڵییەکان،
    هاوشێوەی شۆڕشی پیشەسازین."
  • 15:11 - 15:12
    دەتوانیت لەسەرئەمە بڕۆیت؟
  • 15:13 - 15:15
    بەڵێ. لە شۆڕشی پیشەسازیدا،
  • 15:15 - 15:20
    درووستبوونی چینی کرێکارانی شارمان بینی.
  • 15:20 - 15:25
    زۆربەی مێژووی سیاسی و کۆمەڵایەتیی
    ٢٠٠ ساڵی ڕابردوو پێکهاتووە لە
  • 15:25 - 15:28
    چی لەگەڵ ئەم چینە و
    کێشە و دەرفەتە نوێیەکان بکرێت .
  • 15:28 - 15:33
    ئێستا، درووستبوونی چینێکی گەورەی نوێ
    لە خەڵکی بێکەڵک دەبینین.
  • 15:33 - 15:34
    (پێکەنین)
  • 15:34 - 15:39
    لەگەڵ باشتر بوون و باشتر بوونی
    کۆمپیوتەر لە بواری زیاتر و زیاتر،
  • 15:39 - 15:44
    ئەگەرێکی ئاشکرا هەیە کە لەوانەیە کۆمپیوتەر
    پێشی ئێمە بداتەوە
  • 15:44 - 15:48
    لەزۆربەی کارەکاندا و ئێمە بکاتە زیادە.
  • 15:48 - 15:51
    و دواتر پرسیارە سیاسیە ئابووریە گەورەکەی
  • 15:51 - 15:53
    سەدەی ٢١ ئەمە دەبێت،
  • 15:53 - 15:55
    "ئێمە مرۆڤمان بۆچی پێویستە؟"
  • 15:55 - 15:59
    یان لانیکەم، "ئەم هەموو مرۆڤە
    زۆرەمان بۆچییە؟"
  • 15:59 - 16:01
    تۆ وەڵامی ئەمەت داوەتەوە لە کتێبەکەت؟
  • 16:01 - 16:05
    لە ئێستادا، باشترین شت کە
    ئێمە بیکەین دڵخؤش هێشتنەوەیانە
  • 16:05 - 16:07
    بە هۆشبەر و یارییەکانی کۆمپیوتەرەوە .
  • 16:07 - 16:08
    (پێکەنین)
  • 16:08 - 16:11
    بەڵام ئەمە لەوە ناچێت
    داهاتوویەکی خۆشی هەبێت.
  • 16:11 - 16:14
    باش،کەواتە بەشێوەیەکی بنەڕەتی تۆ
    لەم کتێبە و ئێستادا دەڵییت،
  • 16:14 - 16:17
    ئەوە بۆ هەموو ئەو گفتوگۆیانەی باس دەکەن لە
  • 16:17 - 16:21
    نایەکسانی گەورەی ئابووری، کو
    ئێمە هێشتا لە سەرەتاکەیداین
  • 16:21 - 16:22
    سەرەتای پڕۆسەکە؟
  • 16:22 - 16:24
    ؛دووبارە ئەوە پێشبینی کردن نییە
  • 16:24 - 16:28
    ئەوە بینینی هەموو ئەگەرەکانی بەردەممانە.
  • 16:28 - 16:33
    ئەگەرێکیان دروستبوونی ئەم
    ژمارە زۆرەیە لە خەڵكی بێکەڵك.
  • 16:33 - 16:36
    ئەگەرێکی تر دابەشبوونی مرۆڤایەتییە
  • 16:36 - 16:39
    بۆ چەند تیرەیەکی بایەلۆجی جیاواز،
  • 16:39 - 16:43
    کە تێیدا دەوڵەمەندەکان بەرزدەبنەوە
    بۆ پلەیەکی خودایی،
  • 16:43 - 16:48
    و هەژارەکان نزم دەبنەوە بۆ ئاستی
    ئەم خەڵکە بێکەڵکانە.
  • 16:48 - 16:51
    پێم وایە تێد تۆکێکی ترمان دەبێت
    لە ماوەی ساڵێک یان دوانی تردا.
  • 16:51 - 16:52
    سوپاس، یوڤاڵ، بۆ ئامادەبوونت.
  • 16:52 - 16:54
    سوپاس!
  • 16:54 - 16:55
    (چەپڵەلێدان)
Title:
چی شتێک ھۆکاری پێشکەوتنی مرۆڤ ڕووندەکاتەوە؟
Speaker:
یوڤاڵ نوح حەراری
Description:

حەفتا ھەزار-ساڵ لەمەو بەر، باووباپیرانی ئێمەی مرۆڤ ئاژەڵێکی بێبایەخ بوون، تەنھا بە ئیشی خۆیانەوە سەرقاڵ بوون لە سوچێکی ئەفریقا لەگەڵ ھەموو ئاژەڵەکانی تر. بەڵام ئێستا، ھەندێک پێیان وانیە کە مرۆڤ زەوی داگیر کردبێت؛ ئێمە بڵاو بوینەوە بە ھەموو کیشوەرەکاندا، و ھەنگاوەکانمان چارەنووسی ئاژەڵنی تر دیاریدەکات (و چارەنووسی زەویش). چۆن لەوێوە گەشتین بە ئێرە؟ مێژووناس یوڤاڵ نوح حەراری ھۆکارێکی شۆکھێنەر دەخاتەڕوو بۆ گەشەکردنی مرۆڤایەتی.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
17:08

Kurdish (Central) subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.