Moja filozofia architektury - włączenie mieszkańców do procesu projektowania

Kiedy Alejandro Aravena został poproszony o zbudowanie domów dla 100 rodzin, swoją inspirację do pracy odnalazł w nieoczekiwanym miejscu, którym były fawele i slamsy. Zamiast budować duże budynki z małymi mieszkaniami, postanowił zbudować domy, które mogły stanowić inspirację dla mieszkańców i zostać przez nich samych rozbudowane według własnego pomysłu. Cały projekt okazał się skomplikowanym problemem do rozwiązania, lecz wspólnie z rodzinami Aravena znalazł proste rozwiązanie. Z pomocą tablicy i pięknych obrazów Aravena ilustruje swoje trzy projekty, które udowadniają, że należyte przemyślenie koncepcji czy pomysłu może urzeczywistnić się jako wspaniały projekt, z którego potem wielu może korzystać.

Jeżeli jest jakaś siła w projektowaniu,

to jest to siła syntezy.

Im bardziej skomplikowany problem,

tym większa potrzeba jego uproszczenia.

Podzielę się z wami trzema przypadkami,

w których postaraliśmy się zastosować

siłę syntezy w projektowaniu.

Zacznę od globalnego wyzwania,
jakim jest urbanizacja.

Ludzie coraz częściej wybierają
miasta i jest to dobry znak,

choć takie działanie
zdaje się przeczyć intuicji.

Dowody pokazują,
że mieszczanom lepiej się wiedzie.

Istnieje jednak problem,
który nazywam zagrożeniem "3S".

Skala, szybkość i skromne środki,

z jakimi trzeba zareagować na to zjawisko

jest bez precedensu.

Nakreślę problem:

z trzech miliardów ludzi
żyjących w miastach,

miliard żyje poniżej granicy ubóstwa.

Do 2030 roku z pięciu miliardów

mieszkańców miast,

dwa miliardy znajdzie się
poniżej tej granicy.

To oznacza, że będziemy musieli budować

jednomilionowe miasto tygodniowo

mając 10 000 dolarów na każdą rodzinę

przez następne 15 lat.

Jednomilionowe miasto na tydzień

mając 10 000 dolarów na rodzinę.

Musimy rozwiązać to równanie,

bo ludzie nie przestaną

zjeżdżać się do miast,

ale będą żyć w slamsach, fawelach

czy na nieformalnych osiedlach.

Co zrobić?

Fawele i slamsy mogą przynieść odpowiedź.

Potrzebna wskazówka jest w zadaniu

zleconym nam 10 lat temu.

Mieliśmy umieścić 100 rodzin,

które zajmowały nielegalnie

pół hektara w centrum miasta Iquique

na północy Chile,

mając do dyspozycji
10 000 dolarów subsydiów,

za które mieliśmy kupić ziemię,

zapewnić infrastrukturę

i zbudować domy

nie większe niż 40 metrów kwadratowych.

Powiedziano nam też,

że z racji lokalizacji w centrum miasta,

koszty będą trzy razy większe
w porównaniu

do wydatków na budownictwo socjalne.

Ze względu na trudność wyzwania,

postanowiliśmy włączyć rodziny

do procesu, by zrozumieć ograniczenia.

Rozpoczęliśmy z uczestnikami
proces projektowania

oraz sprawdzania,
co jest dostępne na rynku.

Domy wolnostojące

pomieściłyby 30 rodzin.

Domy szeregowe - 60 rodzin.

["100 rodzin"].
Jedynym sposobem

by pomieścić taką ilość było
budowanie na wysokość,

lecz zagrożono nam
strajkiem głodowym,

jeżeli w ogóle zaproponujemy
takie rozwiązanie,

gdyż tak małych mieszkań
nie można by rozbudować.

Wraz z rodzinami, nie sami,

doszliśmy do wniosku,

że mamy problem.

Musieliśmy wprowadzić innowacje.

Co więc zrobiliśmy?

Rodzina z klasy średniej

żyje na wystarczająco dobrym poziomie

na jakichś 80 metrach kwadratowych,

tylko że przez brak pieniędzy

rynek zmusił nas

do zmniejszenia tej powierzchni

do 40 metrów kwadratowych.

Odpowiedzieliśmy, że zamiast narzekać,

że 40 m2 to za mało na dom,

potraktujemy to jako
pół przyzwoitego domu.

Jeśli tak ujmiemy problem,

powstaje pytanie,

którą połowę domu urządzamy?

Rozważaliśmy, jak spożytkować
fundusze na tę połowę,

z którą rodziny nie poradzą sobie osobno.

Określiliśmy pięć warunków projektowych

dla zabudowanej części budynku

i wróciliśmy do rodzin,

żeby połączyć siły i rozdzielić zadania.

Nasz projekt zakładał coś pomiędzy

budynkiem a domem.

Jako budynek - opłacał kosztowną

i dobrze zlokalizowaną działkę.

Jako dom mógł zostać rozbudowany.

Nikt nie musiał przenosić się
na peryferie podczas budowy,

więc rodziny zachowywały
swoje kontakty i pracę.

Rozbudowa mogła zacząć się od razu.

Tak przeszliśmy z początkowych
mieszkań komunalnych

do mieszkań klasy średniej,
a to dzięki osiągnięciom samych rodzin

w ciągu paru tygodni.

Był to nasz pierwszy projekt

w Iquique 10 lat temu,

a o to nasz ostatni z Chile.

Różne projekty, ta sama zasada.

Ty wprowadzasz zarys projektu,

a potem rodzina go przejmuje.

Celem projektu,

zrozumienia i rozwiązania
problemu trzech zagrożeń,

skali, szybkości i środków

jest ukierunkowanie zdolności
budowlanych zainteresowanych osób.

Nie rozwiążemy tego równania,

póki nie włączymy ludzi w ten proces.

Z odpowiednim projektem

slamsy i fawele nie są problemem,

lecz jedynym rozwiązaniem.

Drugi przykład pokazuje,

jak projekt może wspomóc
zrównoważony rozwój.

W 2012 roku wzięliśmy udział
w konkursie organizowanym

przez Centrum Innowacji Angelini.

Celem było zbudowanie
właściwego środowiska

dla pomysłowego wykorzystywania wiedzy.

Przyjmuje się, że w celu tworzenia wiedzy

interakcje międzyludzkie
oraz bezpośredni kontakt

są istotne, z czym się zgadzamy.

Jednak potraktowaliśmy
to zadanie dosłownie.

Chcieliśmy przestrzeni do pracy

z dobrym oświetleniem,
odpowiednią temperaturą

i czystym powietrzem.

Zadaliśmy sobie pytanie:

"Czy standardowy budynek biurowy

może nam w czymś pomóc?".

Jak zazwyczaj wygląda taki budynek?

Ma zbiór pięter,

kolejno jeden na drugim,

z "rdzeniem" w środku,

który stanowią windy, schody, rury,
kable i cała reszta.

Zewnętrzna część to szklana "skóra",

a przez promieniowanie słoneczne

w środku tworzy się efekt cieplarniany.

Poza tym, powiedzmy, że facet z 7. piętra

przechodzi codziennie przez trzecie,

ale nie wie, nad czym tam pracują.

Pomyśleliśmy, że odwrócimy
schemat budowli.

Zdecydowaliśmy się

na otwarty hall,

pusty środek,

te same piętra,

Zamiast szkła na zewnątrz,

wybraliśmy nieprzezroczyste ściany,

tak aby promienie słoneczne miały
bezpośrednią styczność ze ścianami.

Przy otwartym przedsionku

można obserwować innych pracowników

z innych części budynku

oraz mieć lepszą kontrolę światła.

Przy nieprzezroczystych ścianach

zapobiegamy bezpośredniemu
promieniowaniu słonecznemu.

Można również otwierać okna,

dzięki czemu zyskuje się
krzyżową wentylację.

Otwory na taką skalę
wyglądające jak uniesione kwadraty

na całej wysokości budynku

mogą służyć jako
przestrzenie zewnętrzne.

To nic skomplikowanego,
ani nie wymaga

zaawansowanego oprogramowania.

Nie chodzi tu też o technologię.

To zwykły, staroświecki zdrowy rozsądek,

i to dzięki niemu

udało nam przejść z zużycia 120 kilowatów

na metr kwadratowy w ciągu roku,

co jest typowym zużyciem energii

do ochłodzenia szklanej wieży,

do 40 kilowatów na metr rocznie.

Z odpowiednim projektem,

zrównoważenie wszystkich elementów

jest tylko skrupulatnym zastosowaniem
zdrowego rozsądku.

Ostatni przykład przedstawia,
jak za pomocą projektu

można znaleźć kompleksowe rozwiązania

klęsk żywiołowych.

W 2010 roku Chile zostało dotknięte
trzęsieniem ziemi

o sile 8,8 w skali Richtera
oraz falą tsunami.

Zostaliśmy wezwani do pracy

przy rekonstrukcji miasta Constitución,

leżącego w południowej części kraju.

Dano nam 100 dni

by gruntownie zaplanować całe miasto,

począwszy od budynków użytku publicznego,

przestrzeni publicznej przez plany ulic,

transport, po domy mieszkalne,

włączając kwestię ochrony przed tsunami.

Była to nowość w projektowaniu
przestrzeni miejskiej,

a możliwości było kilka.

Pierwsza przewidywała

zakaz zamontowywania urządzeń
w miejscu katastrofy.

30 milionów wydano głównie
na wywłaszczenie ziem.

O tym dyskutuje się dziś w Japonii.

Przy społeczeństwie tak zdyscyplinowanym

takie rozwiązanie mogłoby zadziałać,

ale nie w Chile,

gdzie ziemie i tak byłyby
zajmowane nielegalnie.

Pomysł był więc
nierealistyczny i niepotrzebny.

Druga opcja to budowa wysokiego muru,

ciężkiej infrastruktury,
które odparłyby siłę fal.

Pomysł był silnie lobbowany

przez duże firmy budowlane,

gdyż jego realizacja przewidywała

kontrakty za 42 miliony dolarów

oraz nie wymagała
przeprowadzania wywłaszczeń.

Ale przykład Japonii udowadnia,

że walka z żywiołami jest bezcelowa.

Zatem koncepcja była nierozważna.

Podobnie jak w procesie
projektowania domów,

tutaj też społeczność pomogła nam

w szukaniu rozwiązania

i rozpoczęliśmy proces projektowania.

[Po hiszpańsku] Głośnik:
Jakiego miasta chcecie?

Zagłosujcie za Constitución.

Idźcie na zebranie i wysuńcie propozycje.

Weźcie udział!

Rybak: Jestem rybakiem

i zatrudniam 25 osób.

Gdzie ja mam ich niby zabrać? Do lasu?

Mężczyzna: Dlaczego nie zbudować
betonowej zapory?

Oczywiście, taką porządnie wykończoną.

2. mężczyzna: Mieszkam tu od zawsze.

A wy, ot tak, każecie mi się wynieść?

Cała moja rodzina tutaj mieszka.

Wychowałem tutaj dzieci,

moje dzieci zrobią to samo

i moje wnuki i wszyscy inni.

Dlaczego mi coś narzucacie?

To wy! Wy mówicie mi, co mam robić!

Nie wolno budować w strefie zagrożenia.

On, on mi tak mówi.

3. mężczyzna: Nie, nie, Nieves...

Alejandro Aravena: Nie wiem

czy zdołaliście nadążyć za napisami,

ale z języka ciała da się wyczytać,

że cały proces nie przebiega

w hippisowskiej atmosferze:

"wymarzymy sobie razem przyszłość miasta".

Właściwie... (Brawa)

...nie chodzi tylko o angażowanie rodzin

w poszukiwaniu właściwej odpowiedzi.

Ale była to próba precyzyjnego

dookreślenia odpowiedniego pytania.

Najgorzej jest udzielić
poprawnej odpowiedzi

na niewłaściwie zadane pytanie.

Jest to dość oczywiste,

że w tym przypadku stchórzyliśmy

z racji ogromnego napięcia.

Ale posunęliśmy się dalej, pytając ludzi,

co ich najbardziej niepokoi.

Jakie są jeszcze inne problemy

i czy chcą by miasto

było wymyślone od podstaw?

Na co oni: "Doceniamy,

że miasto będzie chronione przed tsunami,

ale następne będzie może za 20 lat.

Natomiast co roku mamy powodzie

spowodowane opadami.

W dodatku, żyjemy w środku

regionu leśnego naszego kraju,

a nasza przestrzeń publiczna jest do bani.

Jest żałosna i jest jej mało.

Nasza tożsamość, nasze pochodzenie,

nie łączą się ze zniszczonymi budynkami,

lecz z rzeką,

ale nie ma do niej dostępu,

bo brzegi są prywatną własnością,

Musieliśmy utworzyć trzecią opcję.

Wybraliśmy podejście

geograficznych odpowiedzi
na geograficzne zagrożenia.

Co będzie, jeśli między budynkami

a morzem

będzie las,

który nie będzie stawiał oporu

siłom naturalnym,

tylko rozproszy je przez siłę tarcia?

Las, który wchłonie wodę

i zapobiegnie powodziom?

Takie rozwiązanie zagwarantuje

wprowadzenie przestrzeni publicznej

jak i w końcu równy dostęp do rzeki.

Ostatecznie opcja oraz sam koncept

zostały zatwierdzone przez społeczność.

Nadal pozostawał problem kosztów

czyli 48 milionów dolarów.

Zbadaliśmy system inwestycji publicznych,

i okazało się, że trzy ministerstwa

miały trzy projekty w tym samym regionie,

nie wiedząc o sobie nawzajem.

Koszt: 52 miliony dolarów.

Siła płynąca z syntezy w projektowaniu

stara się skuteczniej wykorzystać

ograniczone zasoby.

Nie chodzi o pieniądze,
lecz o koordynację.

W ten sposób mogliśmy zaoszczędzić

cztery miliony dolarów

i dzięki temu dziś budowany jest las.

(Brawa)

Czy to siła siła samokonstrukcji,

siła zdrowego rozsądku czy siła natury,

wszystkie te siły
trzeba przełożyć na formę,

która modeluje i kształtuje
nie beton, cegły czy drewno,

lecz samo życie.

Siła syntezy w projektowaniu
to próba pchnięcia

siły życia w samą istotę architektury.

Dziękuję bardzo.

(Brawa)