Mijn architectuurfilosofie? Betrek de gemeenschap bij het proces

Toen Alejandro Aravena tien jaar geleden in Chili werd gevraagd voor honderd gezinnen huisvesting te realiseren, putte hij uit een ongebruikelijke inspiratiebron: de wijsheid van de favela's en sloppenwijken. Liever dan dat hij een groot gebouw met kleine flatjes neerzette, bouwde hij flexibele halve huizen, die de gezinnen zelf konden uitbouwen. Het was een complexe opgave, maar met een eenvoudige oplossing - die hij vond in samenwerking met de gezinnen zelf. Met een krijtbord en mooie foto's van zijn ontwerpen, loopt Arevana drie projecten met ons door, waar slim omdenken leidde tot prachtige ontwerpen met grote voordelen.

Als er één kracht ligt in een ontwerp,

dan is het wel de kracht van de synthese.

Hoe complexer de opgave,

hoe groter de roep om eenvoud.

Ik laat jullie drie voorbeelden zien,

waar we hebben geprobeerd

de ontwerpkracht van
de synthese in te zetten.

Laten we beginnen met
de mondiale verstedelijkingsopgave.

Het is een feit dat mensen
naar de steden trekken,

en ook al druist het tegen je gevoel in,
dat is een goede zaak.

Er is bewijs dat mensen
in steden beter af zijn.

Toch is er een probleem dat ik

het monster van de drie S'en noem.

De Schaal waarop en de Snelheid
en Schaarste van middelen

waarmee we moeten reageren
op dit fenomeen

kent geen precedent.

Om jullie een idee te geven:

van de huidige drie miljard stedelingen

leeft één miljard onder de armoedegrens.

In 2030 zullen
van de vijf miljard stedelingen

twee miljard onder de armoedegrens leven.

Dat betekent dat we...

... een stad voor één miljoen mensen
moeten bouwen, wekelijks ...

... voor een bedrag van
tienduizend dollar per gezin,

gedurende de komende vijftien jaar.

Wekelijks een stad voor
één miljoen mensen,

voor tienduizend dollar per gezin.

Als we geen oplossing vinden,

betekent dit niet dat de toeloop stopt.

Mensen komen hoe dan ook,

maar zullen in sloppenwijken, favela's

en informele dorpen wonen.

Dus, wat staat ons te doen?
Misschien komt het antwoord

uit de favela's en sloppenwijken zelf.

Een aanwijzing ligt mogelijk in de vraag

die ons tien jaar geleden werd gesteld.

Men vroeg ons honderd gezinnen
van onderdak te voorzien,

die illegaal een halve hectare bewoonden

in het centrum van Iquique
in het noorden van Chili.

We hadden hiervoor
tienduizend dollar subsidie,

waarvan we het land moesten kopen,

de infrastructuur aanleggen

en de huizen bouwen,
die in het gunstigste geval

ongeveer veertig vierkante
meter zouden zijn.

Trouwens, zeiden ze:

de grondprijs is, vanwege
de locatie in het stadscentrum,

drie keer zo hoog

als gebruikelijk betaalbaar
is bij sociale woningbouw.

Omdat de opgave zo moeilijk was,

besloten we de gezinnen te betrekken

bij het doorgronden van de beperkingen

en begonnen we een
participatief ontwerpproces

en deden we er
een marktverkenning.

In vrijstaande huizen

konden dertig gezinnen worden gehuisvest.

Rijtjeshuizen, zestig gezinnen.

[100 gezinnen]
De enige manier om ze allemaal

te huisvesten was de hoogte in te bouwen.

Ze dreigden ons

in hongerstaking te gaan

als we dit ook maar als oplossing

zouden durven aandragen,

want die flatjes zouden
niet kunnen worden uitgebouwd.

De conclusie van de gezinnen was --

belangrijk: dus niet
onze conclusie --

... dat we een probleem hadden.

We moesten innoveren.

Wat hebben we gedaan?

Een middenklassegezin

kan behoorlijk goed leven

op ongeveer tachtig vierkante meter.

Als er geen geld is

reduceert de markt

de grootte van het huis

tot veertig vierkante meter.

We zeiden: stel nou ...

... dat we een huis
van veertig vierkante meter

niet beschouwen als een klein huisje,

maar als zijnde
de helft van een goed huis?

Als je het probleem herdefinieert

tot de helft van een goed huis

in plaats van een kleintje,

dan is de hamvraag: welke helft bouwen we?

We dachten dat we met de publieke middelen

die helft moesten bouwen die
de gezinnen zelf niet zou lukken.

We onderkenden vijf ontwerpcondities

voor het moeilijke gedeelte van het huis

en gingen ermee terug naar
de gezinnen, om twee dingen te doen:

krachten te bundelen en taken te verdelen.

Ons ontwerp hield het midden tussen

een gebouw en een woning.

Als gebouw voorzag het in aanschaf

van dure grond op een goede locatie.

Als huis kon het uitgebouwd worden.

Als de mensen hun netwerk
en banen zouden behouden,

omdat ze niet werden
verbannen naar buitenwijken

om een huis te krijgen,

wisten we, dat de uitbouw
gelijk zou starten.

De oorspronkelijke sociale woningbouw

transformeerde door de inzet van de gezinnen

in enkele weken tot middenklassewoningen.

Dit was ons eerste project

in Iquique, tien jaar geleden.

Dit is ons meest recente project in Chili.

Andere ontwerpen met het zelfde principe:

Je voorziet in het raamwerk

en vanaf dan nemen de gezinnen het over.

Het doel van ontwerpen --

de poging tot begrijpen en oplossen
van de puzzel van de drie S'en:

Schaal, Snelheid en Schaarste --

leidt tot het aanboren van de eigen
bouwcapaciteiten van de mensen.

We lossen het probleem van die
één miljoen mensen per week niet op

als we niet de bouwkracht
van de mensen zelf aanspreken.

Dus, met het juiste ontwerp

zijn sloppenwijken en favela's
misschien niet het probleem,

maar feitelijk
de enig mogelijke oplossing.

Het tweede voorbeeld is hoe
ontwerpen een bijdrage kan leveren

aan duurzaamheid.

In 2012 deden we mee aan een prijsvraag

voor het Angelini Innovatie Centrum.

Het doel was

om een geschikte omgeving
voor kenniscreatie te bouwen.

Algemeen wordt aangenomen

dat voor kenniscreatie

persoonlijke interactie van mens tot mens

belangrijk is, en dat vonden wij ook.

We namen de vraag om
een goede omgeving erg letterlijk.

We wilden een werkomgeving

met het juiste licht,
de juiste temperatuur

en de juiste lucht.

Daarom vroegen we ons af:

draagt een standaard kantoorgebouw

daar aan bij?

Hoe ziet zo'n gebouw er
normaalgesproken eigenlijk uit?

Het is een verzameling van verdiepingen,

meerdere boven elkaar,

met een kern in het midden,

met liften, trappen, buizen,
bedrading etcetera

en een glazen gevel aan de buitenkant.

Die zorgt door directe zoninstraling

binnen voor een groot broeikaseffect.

Daarbovenop komt --
bedenk dat een man

die op de zesde verdieping werkt,

elke dag over de tweede verdieping loopt,

maar geen idee heeft waar
de man op die verdieping

aan werkt.

Dus dachten we:
misschien moeten we dit schema

binnenstebuiten keren.

We gingen uit

van een open atrium,

een holle kern,

dezelfde verdiepingen,

maar de muren en de massa
aan de buitenzijden,

zodat de zon op het gebouw

niet op de ramen schijnt,
maar op een muur.

Door het open atrium binnenin,

kun je zien waar anderen mee bezig zijn

van binnenuit het gebouw

en kun je het licht beter regelen.

En als je de massa en de muren

aan de buitenzijde plaatst,

voorkom je directe zoninstraling.

Als je de ramen opent

kan het goed doorluchten.

We hebben deze openingen

zo groot gemaakt

dat ze kunnen dienen
als hooggelegen pleinen,

buitenruimtes verspreid over
de hele hoogte van het gebouw.

Dit is geen hogere wiskunde.

Er is geen geavanceerd
programma voor nodig.

Het heeft niks met
technologie te maken.

Dit is gewoon oud, primitief,
gezond verstand.

Door ons gezonde verstand te gebruiken

gingen we van 120 kilowatt

per vierkante meter per jaar,

het normale energieverbruik

voor het koelen van een glazen toren,

naar 40 kilowatt per
vierkante meter per jaar.

Dus, bij het juiste ontwerp,

is duurzaamheid niets
anders dan rigoreus gebruik

van het gezonde verstand.

Het laatste voorbeeld is
van hoe een ontwerp

een uitgebreider antwoord kan bieden

tegen natuurrampen.

Misschien wisten jullie dat in 2010,

Chili werd getroffen door een aardbeving

met een kracht van 8,8
op de schaal van Richter

en een tsunami.

We werden gevraagd

voor de reconstructie van Constitución

in het zuiden van het land.

We kregen honderd dagen, drie maanden,

om bijna alles te ontwerpen.

Van openbare gebouwen tot openbare ruimte,

stratenpatroon, vervoer, huisvesting

en vooral hoe de stad te beschermen

tegen toekomstige tsunami's.

Dit was nieuw in het
Chileense stedelijke ontwerpen

en er hingen een paar
alternatieven in de lucht.

De eerste:

verbied vestiging op de rampplek.

Dertig miljoen dollar ging dan vooral

naar landonteigening.

Dit is wat nu in Japan wordt overwogen

en met een gedisciplineerde bevolking,

zoals de Japanse, zou dat kunnen werken,

maar we weten dat in Chili

dat land hoe dan ook
illegaal zou worden bevolkt.

Dus dit alternatief was
onrealistisch en onwenselijk.

Tweede alternatief: bouw een grote muur,

grote werken

om de energie van
de golven te weerstaan.

Dit alternatief had de lobby

van grote aannemers,

die er 42 miljoen dollar in contracten
uit konden slepen.

Het was ook politiek favoriet,

omdat geen landonteigening nodig was.

Maar Japan liet zien dat

de natuurkrachten proberen
te weerstaan nutteloos is.

Dus dit was een onverantwoord alternatief.

Net als bij huisvesting,

moesten we de gemeenschap betrekken

bij het vinden van een oplossing

en we begonnen een
participatief ontwerpproces.

(Spaanstalige video) Luidspreker:
Wat voor stad willen jullie?

Stem voor Constitución.

Ga naar het Open Huis en geef je mening.

Doe mee!

Visser: Ik ben visser.

Ik heb 25 vissers in dienst.

Waar moet ik ze mee naar toe nemen?
Naar het bos?

Man: Waarom kunnen
we geen betonnen wal krijgen?

Een echt goede natuurlijk.

Man 2: Ik ben de geschiedenis
van Constitución.

En je komt mij vertellen dat
ik hier niet kan blijven wonen?

Mijn hele familie heeft hier gewoond,

ik heb mijn kinderen hier grootgebracht

en mijn kinderen zullen hetzelfde doen

en mijn kleinkinderen en verder iedereen.

Maar waarom legt u me dit op?

U! U legt me dit op!

Ik mag niet bouwen in een gevaarzone.

Dat zegt hij zelf.

Man 3: Nee, nee, nee, Nieves...

Alejandro Aravena: Ik weet niet

of je de ondertitels hebt kunnen lezen,

maar aan de lichaamstaal kun je aflezen

dat participatief ontwerpen

geen hippie, romantisch,

laten-we-allemaal-tesamen-dromen
-over-de-toekomst-van-de-stad-

verhaal is.

Eigenlijk is het - (Applaus)

niet eens aan de gezinnen

om het goede antwoord te vinden.

Het is vooral erachter komen

wat de juiste vraag is.

Er is niks erger
dan het juist beantwoorden

van de verkeerde vraag.

Na dit proces was het overduidelijk:

óf we vluchten hier weg,

omdat de spanning te hoog oploopt,

of we gaan nog verder door met bevragen

wat hen nog meer dwars zit.

Welke andere problemen

kunnen wij voor je oplossen,

nu de hele stad opnieuw
moet worden bedacht?

Ze zeiden:

prima, om de stad tegen nieuwe
tsunami's te beschermen,

dat stellen we zeer op prijs, maar
de volgende komt over een jaar of twintig?

Ieder jaar kampen we echter

met overstromingen door regen.

Bovendien zitten we midden

in het bosgebied van het land

en onze openbare ruimte is waardeloos.

Die is armzalig en schaars.

En de oorsprong van de stad,
onze identiteit,

is niet verbonden met
de ingestorte gebouwen,

maar met de rivier.

Maar de rivier is niet
publiek toegankelijk,

omdat de oevers in privébezit zijn.

Dus wilden we een derde
alternatief ontwikkelen.

Onze benadering was:
tegen geografische bedreigingen

staan geografische oplossingen.

Wat als tussen de stad ...

... en de zee ...

... een bos komt

dat niet probeert

de natuurkrachten te weerstaan,

maar die vernietigt door wrijving?

Een bos dat het water kan lamineren

en overstroming voorkomt?

Dit zorgt eindelijk voor
de ontbeerde openbare ruimte

en kan eindelijk zorgen

voor publieke toegang tot de rivier.

Het participatieve ontwerpproces
werd afgesloten

met een alternatief dat politiek
en sociaal werd bekrachtigd.

Alleen was er nog het kostenprobleem:

48 miljoen dollar.

Toen hebben we een onderzoek gedaan

in het overheidsinvesteringensysteem

en kwamen erachter dat drie ministeries,

drie projecten hadden
op precies dezelfde plek,

onwetende van het bestaan
van de andere projecten.

Het totaal ervan bedroeg
52 miljoen dollar.

Dus de ontwerpkracht van synthese

is om te proberen efficiënter om te gaan

met het meest schaarse middel in steden.

Dat is niet geld, maar coördinatie.

Door dit zo te doen konden we

vier miljoen dollar bezuinigen
en dit is waarom het bos

op dit moment wordt aangelegd.

(Applaus)

De kracht van zelfbouw,

de kracht van het gezonde verstand,

en de kracht van de natuur

moeten allemaal
in een vorm worden gegoten.

Die vorm bestaat niet

uit cement, stenen of hout.

Die vorm is het leven zelf.

Het ontwerpproces van de synthese

is slechts een poging

om in het hart van de architectuur

levenskracht te brengen.

Hartelijk bedankt.

(Applaus)