Tình yêu và sự dối lừa của đom đóm

Nhà sinh học Sara Lewis đã dành 20 năm nghiên cứu tận gốc rễ sự kỳ diệu của đom đóm. Trong bài nói chuyện rất duyên dáng này, bà ấy giới thiệu đến chúng ta cách thức và nguyên nhân loài côn trùng này lặng lẽ phát sáng, điều gì xảy ra khi chúng quan hệ tình dục, và tại sao một nhóm đom đóm cái lại được mệnh danh là " đom đóm ma cà rồng". (Một cái tên chẳng hay ho tí nào). Khám phá nhiều sự thật đáng kinh ngạc khác về đom đóm trong lời bình luận của Lewis, ngay dưới đây.

Là một nhà khoa học
đồng thời là một con người,

tôi muốn mình

trở nên nhạy cảm
với những điều kì diệu.

Tôi nghĩ rằng Jason Webley khi xưa
đã gọi nó là

"thỏa hiệp để trở thành
một phần của phép màu"

Vậy nên, sự nghiệp
là một nhà sinh học

đã cho phép tôi mở hồn
với cuộc sống

của một
trong những sinh vật đẹp nhất

chung sống với ta
trên trái đất này:

đom đóm.

Với nhiều người trong số các bạn,
tôi biết đom đóm

có thể khơi dậy nhiều kỷ niệm

về ấu thơ, về kì nghỉ hè,

thậm chí về cả
những bài nói chuyện của TED.

Hay về những cái lọ tựa thế này.

Sự say mê
về thế giới của đom đóm

bắt đầu
khi tôi còn ở trường đại học.

Một đêm nọ
khi đang ngồi trong vườn nhà

ở Bắc Carolina

đột nhiên, những đốm sáng lặng lẽ kia

hiện lên xung quanh tôi.

Tôi chợt nghĩ:

Làm thế nào những con vật đó
lại phát sáng,

và đốm sáng kia để làm gì?

Trò chuyện với nhau ư?

Chuyện gì sẽ xảy ra
khi những đóm đèn ấy tắt?

Tôi may mắn tìm thấy câu trả lời
cho một vài trong số những câu hỏi trên

khi tìm hiểu về giới động vật.

Nếu bạn đã từng thấy

hay đã từng nghe về đom đóm,

bạn sẽ biết được
điều kì diệu mà nó đem lại

biến thế giới bình thường của ta
thành chốn thiên đường,

ở mọi khắp nơi trên thế giới,

như khu vực sườn núi Smoky,

đã hoá thành một dòng suối sáng

nhờ ánh sáng ảo diệu
từ những con đom đóm xanh,

Hay khu đường mòn ven sông
ở Nhật Bản

khi mà những đốm sáng chập chờn,
lập lờ hiện ra

từ những con đom đóm Genji,

hay ở Malaysia, những cây đước

nở ra hằng đêm,
không phải những bông hoa,

mà là thứ ánh sáng
của hàng ngàn con đom đóm,

nhấp nháy với sự đồng điệu
đáng ngạc nhiên.

Những miền chiêm trũng
được thắp sáng này

vẫn làm tôi kinh ngạc

và giữ cho tôi
kết nối với sự diệu kỳ

của thế giới tự nhiên.

Thật tuyệt vời
khi ánh sáng đó được tạo ra

bởi chính những sinh vật
nhỏ bé này.

Vẻ bề ngoài
của đom đóm rất quyến rũ.

Chúng hấp dẫn ta.

Chúng được tôn vinh

trong hội họa và thi ca
hằng thế kỷ.

Đi vòng quanh thế giới,

tôi đã gặp nhiều người
sâu sắc

họ nói với tôi rằng
Chúa đã gửi đom đóm

xuống Trái Đất
cho con người

và những sinh vật khác
có thể chiêm ngưỡng.

Tôi nghĩ sinh vật duyên dáng này
là phép nhiệm màu có thực

bởi chúng phát ra
thứ ánh sáng tuyệt đẹp,

bản ứng tấu đầy sáng tạo
của tạo hóa.

Chúng được tạo thành từ

hai quy luật tiến hóa
đầy quyền năng.

chọn lọc tự nhiên,
đấu tranh để sinh tồn,

và chọn lọc giới tính,

đấu tranh
cho cơ hội được sinh sôi.

Là một người quan sát đom đóm,
20 năm qua

quả là một chặng đường thú vị.

Cùng với những học sinh của mình
tại Đại học Tufts

và các đồng sự,

chúng tôi đã có
nhiều khám phá về đom đóm

Quá trình ve vãn
và đời sống tình dục,

sự phản bội
và tội lỗi của chúng.

Tôi muốn chia sẻ với các bạn
hôm nay

một vài câu chuyện
mà chúng tôi đã thu thập được

từ những chuyến thám hiểm
của mình

vào thế giới bị khỏa lấp này.

Đom đóm
thuộc một nhóm côn trùng

rất đẹp và đa dạng,
nhóm Bọ.

Trên thế giới,
có trên 2000 loài đom đóm

các loài này
ngày càng tiến hóa đa dạng

về mặt tín hiệu sinh sản,

hay nói cách khác, các hình thức
để tìm và hấp dẫn bạn tình.

Khoảng 150 nghìn năm trước,

con đom đóm đầu tiên
có lẽ giống thế này.

Chúng bay vào ban ngày

và hoàn toàn không phát sáng.

Thay vào đó, con đực
dùng râu

để định vị mùi hương
tỏa ra từ con cái.

Với các loài đom đóm khác,
chỉ có con cái phát sáng.

Chúng tròn trịa
và không có cánh,

hằng đêm, chúng trèo lên
nhành cây

phát sáng trong nhiều giờ
để thu hút bạn tình,

những con đực biết bay,
nhưng lại không phát sáng.

Ở các loài khác,
cả con đực và cái

đều sử dụng ánh sáng nhấp nháy
để tìm bạn tình.

Hiện nay ở Bắc Mỹ,

có đến hơn 100 loài đom đóm

có khả năng phát ra năng lượng

từ chính cơ thể chúng

dưới dạng ánh sáng.

Chúng làm điều đó như thế nào?

Như là phép màu, tín hiệu
phát sáng sinh học này

được tạo thành
từ các phản ứng hóa học

xảy ra bên trong
bụng đom đóm.

Nhân tố chính ở đây
là một enzim hình sao có tên luciferase,

Trong quá trình tiến hóa,

nó bao bọc
các cánh nhỏ của mình

quanh một phân tử nhỏ hơn
có tên là luciferin,

trong quá trình đó
nó trở nên hưng phấn

và sản sinh ra ánh sáng.

Thật kì diệu.

Nhưng làm thế nào
thứ ánh sáng này

có lợi cho đom đóm ?

Để trả lời,
ta cần lật lại

trong album gia đình
một vài hình em bé đom đóm.

Đom đóm tạo mới hoàn toàn
cơ thể khi lớn lên.

Phần lớn cuộc đời chúng,
,

kéo dài cho đến 2 năm

diễn ra
trong cơ thể ấu trùng này.

Mục đích của quá trình,
giống như thời niên thiếu

là ăn và lớn lên.

Ánh sáng của đom đóm
bắt nguồn

từ chính giai đoạn thiếu thời này.

Mọi ấu trùng đom đóm
đều phát sáng

ngay cả khi
con trưởng thành không thể.

Nhưng mục đích của
việc "làm chuyện để ý" này là gì ?

Ta biết rằng đom đóm con

tạo ra một hợp chất khó ngửi

giúp chúng sống sót
qua thời thiên thiếu

vì vậy, ta cho rằng
ánh sáng này được dùng

như đèn neon báo hiệu:
" Có độc! Hãy tránh xa"

gửi đến tất cả
những kẻ săn mồi tiềm ẩn.

Phải mất hàng ngàn năm
trước khi thứ ánh sáng rực rỡ đó

phát triển thành
một công cụ liên lạc hữu dụng

được dùng
không chỉ để xua đuổi kẻ thù

mà còn để quyến rũ
bạn tình tương lai.

Được chi phối bởi
chọn lọc giới tính,

một số con
đom đóm trưởng thành

như con đực kiêu hãnh này

phát triển một loại đèn
phát sáng mới,

giúp chúng ve vãn bạn tình

hiệu quả hơn hẳn.

Những con trưởng thành này
chỉ sống vài tuần,

và chúng giờ
chỉ quan tâm đến sinh sản

nhằm di truyền bộ gen

cho thế hệ sau.

Hãy theo chân
con đực này ra cánh đồng

nơi nó hòa cùng
hàng trăm con đực khác

phát đi
tín hiệu giao phối của mình.

Thật tuyệt vời khi nghĩ rằng
màn trình diễn ánh sáng

mà ta hằng ngưỡng mộ

nơi đây và trên khắp địa cầu

thực tế là bài ca tình yêu
tĩnh lặng

của đom đóm đực.

Chúng bay
và phát sáng trái tim mình.

Tôi vẫn thấy
điều đó thật lãng mạn.

Nhưng trong lúc đó,
con cái ở đâu?

Chúng dạo ở bên dưới,

quan sát các lựa chọn.

Chúng có nhiều con đực
để chọn lựa,

và những con cái
hóa ra rất kén chọn.

Khi một con cái
nhìn thấy ánh đèn

từ một con đực
đặc biệt hấp dẫn,

nó sẽ hướng đèn của mình
về đối phương

và ra đèn đáp lại.

Đây là tín hiệu "lại gần hôn em"
của cô ta.

Cậu chàng tiến lại
và nháy đèn đáp trả.

Nếu con cái
vẫn thích nó,

chúng sẽ bắt đầu
một cuộc trò chuyện.

Loài sinh vật này
nói lên tình yêu

bằng ngôn ngữ ánh sáng.

Vậy thì những yếu tố nào
mà con cái cho là "quyến rũ"?

Chúng tôi đã tiến hành
một số buổi biểu quyết cho đom đóm.

Khi kiểm tra đom đóm cái
bằng đèn LED,

chúng tôi phát hiện con cái

thích các con đực
nhấp nháy lâu hơn.

( Vỗ tay)

Tôi biết các bạn đang tự hỏi,

điều gì làm những con đực này
hấp dẫn ?

Giờ hãy xem điều gì sẽ diễn ra
khi ánh đèn này tắt.

Điều đầu tiên ta nhận ra

là một khi
con đực và con cái kết đôi,

chúng sẽ bên nhau cả đêm dài,

khi nhìn vào bên trong

xem chuyện đang diễn ra,

ta phát hiện
sự biến đổi bất ngờ

trong tình dục của đom đóm.

Khi giao hợp,

con đực gửi cho con cái

không chỉ tinh trùng

mà còn
một túi chất dinh dưỡng

như là quà cưới.

Ta có thể quan sát kĩ hơn

cặp giao phối này.

Ta có thể thấy
món qua đó-

Nó có màu đỏ
trong hình này-

khi được chuyển
từ con đực sang con cái.

Thứ làm món quà này
cực quý giá

là bởi nó chứa đầy protein

thứ mà con cái
dùng để nuôi dưỡng trứng.

Vì vậy, con cái rất để tâm
đến phần thưởng này

khi đánh giá con đực tiềm năng.

Chúng tôi phát hiện
con cái dựa vào tín hiệu của con đực

để dự đoán con đực nào

có túi quà lớn nhất

vì thứ quý giá này
giúp con cái đẻ nhiều trứng hơn

và cuối cùng là
sinh ra nhiều con hơn

cho thế hệ tiếp sau.

Không chỉ có
ngọt ngào và ánh sáng.

Tình yêu của đom đóm
còn mang đầy rủi ro.

Đom đóm trưởng thành

thường không dễ bị xơi tái
vì như thời niên thiếu

chúng có thể sản xuất
hợp chất có mùi khó chịu

đối với chim
và các loài ăn côn trùng khác,

nhưng trong quá trình sống,

một nhóm đóm đóm nào đó

mất đi bộ máy chuyển hoá

cần có để sản xuất ra
hoạt chất bảo vệ.

Sai sót của tạo hóa này

được đồng nghiệp của tôi
Tom Eisner phát hiện ra,

đã khiến những con đom đóm

chiếu ánh sáng rực rỡ vào bầu trời

với ý định bất chính.

Được một đồng nghiệp khác,
Jim Lloyd, dịch là

"người đàn bà quyến rũ"

các con cái này
tìm cách nhắm đến

con đực
khác loài.

Cuộc săn bắt đầu với kẻ săn mồi

con cái này
ở góc dưới bên trái,

nằm lặng lẽ

và nghe lỏm
cuộc đối thoại tình yêu

của con mồi tương lai,

và đây là điều có thể diễn ra

Đầu tiên, con mồi đực
nhấp nháy :"Em có yêu anh không?"

Con cái của nó đáp lại:
"Có lẽ."

Vậy nên cậu chàng nháy sáng lại.

Nhưng lần này, kẻ đi săn
tuồn vào câu trả lời

lặp lại một cách thông minh
và chính xác lời con cái kia vừa nói.

Con cái này
không tìm tình yêu, nó tìm chất độc.

Nếu xuất sắc, cô ta có thể
lừa con đực lại đủ gần

để vươn ra và tóm lấy nó,

và con đực
đâu chỉ là bữa ăn nhẹ.

Vài giờ tiếp theo, cô ả chậm rãi

hút máu con mồi

chừa lại vài vệt máu.

Không có khả năng
tạo ra chất độc của riêng mình,

những con cái này
chỉ có lựa chọn là hút máu

những con đom đóm khác
để lấy các hóa chất bảo vệ này.

Thế nên, một con đom đóm
ma-cà-rồng,

được sinh ra
dựa trên chọn lọc tự nhiên.

Vẫn có nhiều điều
để học từ đom đóm

nhưng có vẻ
còn rất nhiều câu chuyện chưa kể,

bởi trên thế giới,
số lượng đom đóm

đang giảm dần.

Nguyên nhân chính là do:
mất môi trường sinh sống

Khắp nơi, đồng bằng và rừng

rừng ngập mặn và đồng cỏ,
nơi ở của đom đóm

đang bị loại bỏ
để phục vụ cho phát triển và đô thị hóa.

Một vấn đề khác:
ta chinh phục bóng tối,

cùng với việc thêm vào
quá nhiều ánh sáng cho bầu trời

làm gián đoạn
sự sống của các loài khác,

đom đóm cực kỳ nhạy cảm
với ô nhiễm ánh sáng

bởi nó che lấp ánh sáng

mà đom đóm dùng
để tìm bạn tình.

Ta có thực sự cần đom đóm?

Rốt cuộc thì, ta chỉ là
một mẩu nhỏ

của sinh quyển trên Trái Đất.

Nhưng mỗi khi
một loài mất đi,

nó giống như
thổi tắt một buồng đầy ánh nến

từng cái, từng cái một.

Bạn có thể không nhận ra

khi những đốm sáng đầu tiên tắt,

nhưng cuối cùng,
bạn sẽ bị bỏ rơi trong bóng tối.

Khi hợp tác
để tạo nên tương lai cho Trái Đất này,

tôi mong ta sẽ tìm được cách

để giữ những đốm này
sáng mãi.

Xin cảm ơn.

( Vỗ tay)