Ας καθαρίσουμε τα διαστημικά κατάλοιπα γύρω από τη γη

Οι ζωές μας βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε έναν αόρατο κόσμο. Τον κόσμο των δορυφορικών συστημάτων που χρησιμοποιούμε καθημερινά για πληροφορίες, διασκέδαση, επικοινωνία και τόσο πολλά περισσότερα. Ο χώρος όμως στην τροχιά γύρω τη γη μας δεν είναι ανεξάντλητος, και το πρόβλημα των διαστημικών καταλοίπων μπορεί μόνο να οξυνθεί άμα δεν αλλάξουμε άρδην τη συμπεριφορά μας. Η Ναταλί Πάνεκ μας προκαλεί να αναλογιστούμε το περιβαλλοντικό αντίκτυπο των τόσο σημαντικών μας δορυφόρων. Μας λέει ότι η απείρου κάλλους ατμόσφαιρά μας αποτελεί την πύλη μας για εξερεύνηση, και πρέπει τη διατηρήσουμε έτσι όπως είναι.

Η ζωή μας βασίζεται

σε έναν κόσμο που δε βλέπουμε.

Σκεφτείτε τη βδομάδα σας μέχρι τώρα.

Παρακολουθήσατε τηλεόραση,
χρησιμοποιήσατε GPS,

είδατε την πρόβλεψη για τον καιρό
ή ακόμα φάγατε ένα γεύμα;

Όλα αυτά που διευκολύνουν τη ζωή μας

βασίζονται άμεσα ή έμμεσα

στους δορυφόρους.

Μα καθώς θεωρούμε συχνά δεδομένες

τις υπηρεσίες που μας παρέχουν,

οι ίδιοι οι δορυφόροι
αξίζουν την προσοχή μας

καθώς αφήνουν ένα ανεξίτηλο σημάδι

στο χώρο που καταλαμβάνουν.

Άνθρωποι παντού στον πλανήτη
βασίζονται στους δορυφόρους καθημερινά

για πληροφόρηση, ψυχαγωγία
και επικοινωνία.

Γεωργικοί και περιβαλλοντικοί έλεγχοι,

διαδικτυακές συνδέσεις,
εφαρμογές πλοήγησης.

Οι δορυφόροι παίζουν επίσης έναν ρόλο

στη λειτουργία των οικονομικών
και ενεργειακών μας αγορών.

Αλλά οι δορυφόροι στους οποίους
βασιζόμαστε καθημερινά

έχουν ημερομηνία λήξεως.

Υπάρχει πιθανότητα να μείνουν από καύσιμα,

να δυσλειτουργήσουν,

ή να φτάσουν στο τέλος
της λειτουργικής τους ζωής.

Τελικά, οι δορυφόροι
μετατρέπονται σε διαστημικά σκουπίδια

που καταλαμβάνουν
το ατμοσφαιρικό περιβάλλον.

Φανταστείτε ότι οδηγείτε σε μια λεωφόρο
μια όμορφη ηλιόλουστη ημέρα

για να κάνετε κάποιες δουλειές σας.

Ακούτε μουσική στη διαπασών,

και έχετε ανοικτά τα παράθυρά σας,

ένα δροσερό αεράκι σας χαϊδεύει τα μαλλιά.

Ωραίο συναίσθημα, έτσι;

Όλα κυλάνε ομαλά κι ωραία

ώσπου ξαφνικά το αμάξι σας
αρχίζει να κάνει θορύβους

και σταματάει στη μέση του δρόμου.

Δεν έχετε άλλη επιλογή
παρά να εγκαταλείψετε το αμάξι

εκεί όπου βρίσκεται, στο δρόμο.

Ίσως να ήσασταν αρκετά τυχεροί

και καταφέρατε να το πάτε στην άκρη

για να μην εμποδίζει την κυκλοφορία.

Μέχρι πρόσφατα το αυτοκίνητό σας
ήταν μία χρήσιμη μηχανή,

που σας διευκόλυνε τη ζωή.

Πλέον είναι ένας άχρηστος
σωρός από μέταλλο

που καταλαμβάνει πολύτιμο χώρο
στο οδικό μας δίκτυο.

Φανταστείτε τώρα διεθνείς οδικές αρτηρίες

με παρατημένα οχήματα αφημένα παντού

να εμποδίζουν την κίνηση.

Φανταστείτε τώρα συντρίμμια
να σκορπίζονται παντού

σε περίπτωση μιας σύγκρουσης,

χιλιάδες ακόμα μικρότερα συντρίμμια

δημιουργούν τώρα νέα εμπόδια.

Αυτό είναι ένα μείζον θέμα
για τη βιομηχανία δορυφόρων.

Δορυφόροι που δεν βρίσκονται
πλέον σε λειτουργία

αφήνονται απλά να περιστρέφονται
για πολλά, πολλά χρόνια,

ή απλώς τους μετακινούν προσωρινά,
ώστε να μην εμποδίζουν την κυκλοφορία.

Δεν υπάρχουν διεθνείς νόμοι στο διάστημα

που να μας αναγκάζουν
να το κρατάμε καθαρό.

Ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος, ο Σπούτνικ 1,

εκτοξεύτηκε το 1957,

κι εκείνη τη χρονιά έγιναν
μόλις τρεις απόπειρες εκτόξευσης.

Σήμερα, μερικές δεκαετίες αργότερα,
δεκάδες χώρες απ' όλον τον κόσμο

έχουν εκτοξεύσει χιλιάδες
αντικείμενα στο διάστημα,

η συχνότητα εκτοξεύσεων
αναμένεται μόνο να αυξηθεί στο μέλλον,

κυρίως άμα αναλογιστείτε
την πιθανότητα

δορυφορικών προγραμμάτων
εκατοντάδων εκτοξεύσεων.

Στέλνουμε δορυφόρους
σε διαφορετικές τροχιές

ανάλογα με τη χρήση τους.

Μία από τις πιο διαδεδομένες
δορυφορικές τροχιές

είναι η χαµηλή περίγεια τροχιά,

απ' όπου συλλέγουμε πληροφορίες
από την επιφάνεια της γης

μέχρι περίπου 2.000 χιλιόμετρα υψόμετρο.

Σε αυτό το τμήμα της, η πυκνή ατμόσφαιρα
δυσκολεύει την κίνηση των δορυφόρων,

έτσι οι τροχιές τους σταδιακά φθίνουν,

μέχρις ότου τελικά καούν λόγω της τριβής,

πιθανότατα σε μία περίοδο
κάποιων δεκαετιών.

Μια δεύτερη τροχιά
που χρησιμοποιούμε συχνά,

είναι η γεωστατική τροχιά

σε υψόμετρο 35.000 χιλιόμετρα
από την επιφάνεια της γης.

Εδώ οι δορυφόροι
περιστρέφονται ταυτόχρονα με τη Γη,

κάνοντας εφικτές τις τηλεπικοινωνίες
και τις τηλεοπτικές μεταδόσεις.

Δορυφόροι σε τέτοια υψόμετρα θα μπορούσαν
να παραμείνουν αναλλοίωτοι για αιώνες.

Τέλος, υπάρχει η τροχιά
που ονομάζουμε «νεκροταφείο»,

η δυσοίωνη τροχιά των σκουπιδιών

όπου σκόπιμα τοποθετούμε
κάποιους δορυφόρους

κοντά στο τέλος της ζωής τους,

ώστε να μην εμποδίζουν τις τροχιές
που χρησιμοποιούμε συχνά.

Από σχεδόν 7.000 δορυφόρους
που έχουν εκτοξευτεί από το 1950,

μόλις ένας στους επτά
είναι ακόμα σε λειτουργία,

και μαζί με άλλους δορυφόρους
που δεν λειτουργούν,

υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες συντρίμμια
σε μέγεθος βώλου

καθώς και εκατομμύρια άλλα μικρότερα

που κι αυτά περιστρέφονται γύρω από τη γη.

Τα διαστημικά κατάλοιπα αποτελούν κίνδυνο
τόσο για τις διαστημικές αποστολές,

όσο και για τους δορυφόρους
από τους οποίους εξαρτόμαστε.

Τώρα επειδή το διαστημικό σκουπιδαριό
αρχίζει και γίνεται ανησυχητικό,

γίνονται εθνικές και διεθνείς προσπάθειες

να αναπτυχθούν τεχνικά πρότυπα

που θα μας βοηθήσουν να περιορίσουμε
την παραγωγή επιπλέον σκουπιδιών.

Έτσι για παράδειγμα, υπάρχουν προτάσεις

οι δορυφόροι της χαμηλής περίγειας τροχιάς

να σχεδιάζονται ώστε να εγκαταλείψουν
την τροχιά σε λιγότερο από 25 χρόνια,

που ακόμα κι αυτά είναι πολλά,

κυρίως εάν ο δορυφόρος
δεν λειτουργεί εδώ και χρόνια.

Υπάρχουν ακόμη εντολές να μετακινηθούν
οι νεκροί γεωστατικοί δορυφόροι

σε «νεκροταφειακές» τροχιές.

Τίποτα όμως από αυτά
δεν δεσμεύεται από διεθνείς νόμους,

και η εφαρμογή τους
αφήνεται σε εθνικούς μηχανισμούς.

Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές
δεν είναι μακροπρόθεσμες,

δεν είναι δυναμικές,

ούτε απευθύνονται στα κατάλοιπα
που βρίσκονται ήδη εκεί πάνω.

Υπάρχουν μόνο για να περιορίσουν κάπως
τη μελλοντική παραγωγή νέων σκουπιδιών.

Το διαστημικό σκουπιδαριό
δεν είναι ευθύνη κανενός.

Μπορούμε να συγκρίνουμε το πρόβλημα αυτό
με την κατάσταση στο Έβερεστ

που δείχνει πώς συμπεριφερόμαστε
οι άνθρωποι στο περιβάλλον μας.

Το Έβερεστ λοιπόν συχνά αποκαλείται

η ψηλότερη χωματερή του πλανήτη.

Δεκαετίες ύστερα από την κατάκτηση
της υψηλότερης κορυφής του πλανήτη,

τόνοι σκουπιδιών από τους ορειβάτες

έχουν αρχίσει να προκαλούν ανησυχία,

όπως ίσως θα έχετε ακούσει στις ειδήσεις

την κυβέρνηση του Νεπάλ
που φέρεται να θέλει

να επιβάλει αυστηρότερες ποινές
σε όσους μολύνουν το περιβάλλον τους.

Ο στόχος φυσικά είναι
να πείσουν τους ορειβάτες

να καθαρίζουν τα σκουπίδια τους.

Έτσι ίσως τοπικοί οργανισμοί θα
ανταμείβουν τους ορειβάτες που καθαρίζουν,

ή κάποιες αποστολές να οργανώσουν
εθελοντικές καθαριστικές αναβάσεις.

Ακόμα κι έτσι πολλοί ορειβάτες νιώθουν

ότι οι ορειβατικές ομάδες θα πρέπει
να έχουν την ευθύνη των πράξεών τους.

Δεν υπάρχει απλή ή εύκολη απάντηση,

και ακόμα και καλοπροαίρετες
προσπάθειες διατήρησης

συχνά συναντούν προβλήματα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει
να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας

για να προστατεύσουμε το περιβάλλον
στο οποίο στηριζόμαστε,

και όπως με το Έβερεστ, η μακρινή
τοποθεσία και η φτωχή υποδομή

του περιβάλλοντος των δορυφορικών τροχιών,

κάνει την απομάκρυνση των σκουπιδιών
μεγάλη πρόκληση.

Δεν μπορούμε απλώς να πηγαίνουμε
σε υψηλότερες τροχιές

και έτσι να δημιουργούμε
ένα ακόμα ψηλότερο «νεκροταφείο»,

έξω από τον κόσμο μας.

Η πραγματικότητα του διαστήματος

είναι ότι εάν ένα εξάρτημα
ενός δορυφόρου χαλάσει,

οι πιθανότητες επισκευής του
είναι περιορισμένες,

και κοστίζουν ακριβά.

Τι θα γινόταν όμως αν σχεδιάζαμε
εξυπνότερα τους δορυφόρους μας;

Τι κι αν όλοι οι δορυφόροι,

ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης,

έπρεπε να προτυποποιούνται
με κάποιον τρόπο

έτσι ώστε να είναι
ανακυκλώσιμοι, επισκευάσιμοι,

και να μπορούν να βγαίνουν
εκτός τροχιάς μόνοι τους;

Τι κι αν υπήρχαν αυστηροί διεθνείς νόμοι

που θα ανάγκαζαν την αποκομιδή
των μη ενεργών δορυφόρων

και όχι απλά την απομάκρυνσή τους
στο εξώτερο διάστημα σαν προσωρινή λύση;

'Ισως οι κατασκευαστές δορυφόρων
θα έπρεπε να προκαταβάλουν κάποιο ποσό

και μόνο για να εκτοξεύσουν
έναν δορυφόρο σε τροχιά,

το οποίο θα τους επιστρέφεται

μόνο όταν ο εν λόγω δορυφόρος
αποσυρθεί σωστά

ή εάν καθαρίσουν κάποιο
μέρος των υπολειμμάτων.

Ή ίσως ένας δορυφόρος
να είχε κάποια τεχνολογία

που θα το βοηθούσε να βγει εκτός τροχιάς.

Υπάρχουν κάποια ενθαρρυντικά σημάδια.

Ο βρετανικός δορυφόρος TechDemoSat-1
που εκτοξεύτηκε το 2014,

για παράδειγμα,

σχεδιάστηκε έτσι ώστε
στο τέλος της ζωής του

να βγει εκτός τροχιάς
χρησιμοποιώντας ένα πανί.

Αυτό είναι εφικτό για αυτόν
τον δορυφόρο που είναι μικρός.

Δορυφόροι όμως σε υψηλότερη τροχιά,

ή μεγαλύτεροι, στο μέγεθος
ενός σχολικού λεωφορείου,

χρειάζονται πιο δραστικά μέσα.

Ίσως είναι αναγκαία
η χρήση ισχυρών λέιζερ,

ή η ρυμούλκησή τους με ειδικά δίχτυα,

όσο τρελές κι αν ακούγονται
αυτές οι λύσεις.

Μια επίσης πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα

είναι η δημιουργία χαμηλής τροχιάς
ρυμουλκών οχημάτων ή διαστημομηχανικών.

Φανταστείτε έναν ρομποτικό βραχίονα

ή κάποιας μορφής ρυμουλκό

που θα μπορούσε να επιδιορθώσει
τα χαλασμένα εξαρτήματα,

και να τα θέσει πάλι σε λειτουργία.

Ή ακόμη, ο ίδιος ρομποτικός βραχίονας

να μπορούσε να ξαναγεμίσει
το ρεζερβουάρ με καύσιμο

ενός διαστημοπλοίου που κάνει
χρήση χημικής ενέργειας,

όπως ακριβώς εμείς
ξαναγεμίζουμε τα αυτοκίνητά μας;

Ρομποτική επιδιόρθωση και συντήρηση

θα μπορούσαν να επιμηκύνουν τη ζωή
εκατοντάδων δορυφόρων γύρω από τη Γη.

Όποια λύση κι αν βρούμε,

δεν πρόκειται απλά
για ένα τεχνικό πρόβλημα.

Πρέπει να ξεκαθαριστούν επίσης πολύπλοκοι
διαστημικοί νόμοι και πολιτικές.

Απλά δεν έχουμε βρει ακόμα έναν τρόπο
για να χρησιμοποιούμε το διάστημα βιώσιμα.

Ως άνθρωποι,
εξερευνούμε και καινοτομούμε,

για να αλλάξουμε τον τρόπο
που ζούμε και εργαζόμαστε.

Όσον αφορά την εξερεύνηση του διαστήματος,

κυριολεκτικά κινούμαστε
έξω από τα όρια της Γης.

Καθώς όμως ξεπερνάμε τα όρια
στο όνομα της μάθησης και της καινοτομίας,

πρέπει να θυμόμαστε ότι η ευθύνη για το
περιβάλλον ποτέ δεν φεύγει από πάνω μας.

Αδιαμφισβήτητα υπάρχει συμφόρηση
στις συχνότερες τροχιές,

και δεν μπορούμε να συνεχίσουμε
να εκτοξεύουμε νέους δορυφόους

ώστε να αντικαθιστούμε
αυτούς που έχουν χαλάσει

χωρίς να κάνουμε πρώτα
κάτι για τους τελευταίους,

έτσι όπως δεν θα αφήναμε ποτέ
το χαλασμένο μας αμάξι

στη μέση της εθνικής οδού.

Την επόμενη φορά
που θα χρησιμοποιήσετε το κινητό σας,

θα κοιτάξετε τον καιρό ή
θα χρησιμοποιήσετε το GPS,

σκεφθείτε για τις δορυφορικές τεχνολογίες
που τα καθιστούν εφικτά.

Μα κυρίως σκεφθείτε το αντίκτυπο

που έχουν οι δορυφόροι μας στο περιβάλλον,

και βοηθήστε να διαδοθεί το μήνυμα
ότι μαζί μπορούμε να το μειώσουμε.

Η ατμόσφαιρά μας είναι απείρου κάλλους

και αποτελεί την πύλη μας για εξερεύνηση.

Στο χέρι μας είναι να τη διατηρήσουμε
έτσι όπως είναι.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)