Return to Video

Planetimizin enerjisi üzrə bələdçi - Coşua M.Sneydmen

  • 0:07 - 0:10
    Müəyyən təbiət qanunlarını izləyən
    fiziki kəmiyyət
  • 0:10 - 0:14
    olan enerji ətrafımızdakı hər yerdədir.
  • 0:14 - 0:16
    Kainatımızda onun məhdud miqdarı var;
  • 0:16 - 0:19
    o nə yaradılır, nə də məhv edilir;
  • 0:19 - 0:20
    lakin saxlanılası müxtəlif xassə və
  • 0:20 - 0:23
    formullara malik olan kinetik və
  • 0:23 - 0:26
    potensial enerji kimi cürbəcür formalar alır.
  • 0:26 - 0:27
    Məsələn, 6 watt-luq LED
  • 0:27 - 0:30
    stolüstü lampası
  • 0:30 - 0:33
    saniyədə 6 Coul işıq enerjisi ötürür.
  • 0:33 - 0:36
    Ancaq gəlin, öz planetimizə, onun sistemlərinə
  • 0:36 - 0:40
    və enerji axınına nəzər yetirmək üçün geriyə-
    kosmosa qayıdaq.
  • 0:40 - 0:42
    Yer kürəsinin fiziki
  • 0:42 - 0:43
    quruluşuna atmosfer,
  • 0:43 - 0:44
    hidrosfer,
  • 0:44 - 0:45
    litosfer və
  • 0:45 - 0:47
    biosfer daxildir.
  • 0:47 - 0:50
    Enerji bu sistemlər arasında dəyişilir
  • 0:50 - 0:52
    və enerjinin mübadiləsi zamanı müəyyən
    bir hissəsi
  • 0:52 - 0:55
    istilik, işıq, səs, titrəmə və cərəyan
  • 0:55 - 1:00
    kimi formalarda itirilir.
  • 1:00 - 1:01
    Planetimizin enerjisi
  • 1:01 - 1:03
    daxili və xarici mənbələrdən yaranır;
  • 1:03 - 1:07
    radioaktiv izotoplardan,
  • 1:07 - 1:10
    geotermal enerji və Yer kürəsinin
  • 1:10 - 1:12
    fırlanmasından alınan enerji-
  • 1:12 - 1:15
    daxili enerjidir; Günəş isə hava və
  • 1:15 - 1:16
    iqlim kimi müəyyən sistemləri
  • 1:16 - 1:18
    idarə edən əsas xarici mənbədir.
  • 1:18 - 1:20
    Günəş işığı səthi və atmosferi dəyişkən
  • 1:20 - 1:22
    miqdarda qızdırır, bu da külək
  • 1:22 - 1:24
    meydana gətirməklə və okean
  • 1:24 - 1:27
    cərəyanlarına təsir etməklə konveksiyaya
    səbəb olur.
  • 1:27 - 1:30
    İnfraqırmızı radiasiya Yerin qızmış səthindən
  • 1:30 - 1:32
    şüa verməklə istixana
  • 1:32 - 1:34
    qazları tərəfindən udulur və bundan başqa,
  • 1:34 - 1:36
    enerji axınına təsir edir.
  • 1:36 - 1:39
    Günəş, həmçinin, orqanizmlər üçün
  • 1:39 - 1:41
    əsas enerji mənbəyidir.
  • 1:41 - 1:43
    Bitki, yosun və sianobakteriyalar
  • 1:43 - 1:46
    karbon dioksid və sudan üzvi maddə
  • 1:46 - 1:48
    əmələ gətirmək üçün gün işığından istifadə edir
  • 1:48 - 1:51
    və biosferin qida zəncirini gücləndirir.
  • 1:51 - 1:53
    Biz bu qida enerjisini oksidləşmə
  • 1:53 - 1:54
    və tənəffüs kimi kimyəvi
  • 1:54 - 1:57
    reaksiyalar vasitəsilə xaric edirik.
  • 1:57 - 1:59
    Qida zəncirinin hər mərhələsində
  • 1:59 - 2:00
    müəyyən enerji, yeni yaranmış
  • 2:00 - 2:02
    kimyəvi tərkiblərdə saxlanılır,
  • 2:02 - 2:05
    lakin çox hissəsi istilik şəklində ayrılır,
  • 2:05 - 2:07
    sizin bədəninizin istiliyi kimi,
  • 2:07 - 2:09
    yemək yediyiniz vaxt ayrılır.
  • 2:09 - 2:12
    İndi isə, bitkilər əsas istehlakçılar
    tərəfindən yeyildiyi
  • 2:12 - 2:15
    zaman onların ümumi enerjisinin
  • 2:15 - 2:17
    yalnız təxminən 10% -i sonrakı mərhələyə keçir.
  • 2:17 - 2:20
    Enerji qida zəncirində ancaq bir istiqamətdə-
  • 2:20 - 2:21
    istehsalçıdan istehlakçıya
  • 2:21 - 2:24
    və ayırıcılara keçə bildiyi üçün,
  • 2:24 - 2:27
    qida zəncirində aşağıda yeyən orqanizm
  • 2:27 - 2:29
    yuxarıdakından daha səmərəlidir.
  • 2:29 - 2:32
    Beləliklə, qidalanma istehsalçıları heyvanın
  • 2:32 - 2:35
    öz enerjisini əldə etdiyi ən effektiv mərhələdir,
  • 2:35 - 2:37
    amma həmin istehsalçılara
  • 2:37 - 2:39
    əsasən gün işığından gələn
  • 2:39 - 2:40
    aramsız enerji daxil olmasa,
  • 2:40 - 2:42
    Yer üzündə bizim bildiyimiz
  • 2:42 - 2:43
    həyat mövcud olmaz.
  • 2:43 - 2:45
    Təbii ki, biz - insanlar enerjimizi
  • 2:45 - 2:47
    təkcə yeməyə sərf etmirik.
  • 2:47 - 2:52
    Biz səyahət edirik, tikirik, hər cür
    texnologiyanı işə salırıq.
  • 2:52 - 2:53
    Bütün bunları etmək üçün
  • 2:53 - 2:55
    təbii yanacaq kimi
  • 2:55 - 2:58
    qaynaqlardan istifadə edirik: məsələn,
  • 2:58 - 3:00
    gün işığından alıb
  • 3:00 - 3:01
    karbon formasında
  • 3:01 - 3:02
    topladığı enerjini saxlayan
  • 3:02 - 3:05
    kömür, neft və təbii qaz.
  • 3:05 - 3:07
    Enerji mənbəyində təbii yanacaqları
  • 3:07 - 3:09
    yandırdığımız zaman elektrik əmələ gətirmək üçün
  • 3:09 - 3:12
    bu ehtiyat enerjini sərf edirik.
  • 3:12 - 3:13
    Elektrik yaratmaq üçün alışan
  • 3:13 - 3:15
    təbii yanacaqlardan əmələ gələn istilik,
  • 3:15 - 3:17
    maqnitləri dolamaq üçün işləyən
  • 3:17 - 3:19
    turbinləri işə salmaqda istifadə olunur.
  • 3:19 - 3:21
    hansı ki, sayəsində elektronların naqildə hərəkətinə
  • 3:21 - 3:24
    səbəb olan, naqil sarğacından asılı olaraq
  • 3:24 - 3:28
    əmələ gələn maqnit sahəsi yaradır.
  • 3:28 - 3:31
    Müasir sivilizasiya bizim bu elektron axınını
  • 3:31 - 3:34
    qüvvədə saxlaya bilməyimizdən asılıdır.
  • 3:34 - 3:35
    Xoşbəxtlikdən, elektrik yaratmaq
  • 3:35 - 3:38
    üçün bərpa olunmayan təbii
  • 3:38 - 3:39
    yanacaqla məhdud deyilik.
  • 3:40 - 3:42
    Elektronlar həm də işıq zərrəcikləri ilə
  • 3:42 - 3:45
    birbaşa əlaqə nəticəsində cərəyan edilə bilər və bu da
  • 3:45 - 3:47
    günəş batareyalarının fəaliyyət göstərmə formasıdır.
  • 3:47 - 3:49
    Külək, su, geotermal və bioloji yanacaqlar
  • 3:49 - 3:54
    kimi digər bərpa olunan enerji qaynaqlarından da
  • 3:54 - 3:57
    elektrik yaratmaqda istifadə oluna bilər.
  • 3:57 - 4:00
    Enerjiyə olan qlobal tələb artmaqdadır,
  • 4:00 - 4:02
    lakin planetin mürəkkəb enerji infrastrukturuna
  • 4:02 - 4:05
    keçid üçün enerji mənbələri məhduddur.
  • 4:05 - 4:07
    İnkişaf və sənayeləşmənin sürəti
  • 4:07 - 4:10
    ilə yanaşı əhali də artdıqca enerji ilə bağlı
  • 4:10 - 4:13
    qərarlarımız getdikcə daha mühüm olur.
  • 4:13 - 4:15
    Enerji əldə etmək
  • 4:15 - 4:20
    sağlamlıq, təhsil, siyasi güc və sosial-iqtisadi
    statusa təsir edir.
  • 4:20 - 4:22
    Əgər biz enerjinin səmərəliliyini artıra bilsək,
  • 4:22 - 4:25
    təbii resurslarımızdan daha məsuliyyətli
    istifadə edə bilər və
  • 4:25 - 4:28
    hər kəs üçün həyat keyfiyyətini artıra bilərik.
Title:
Planetimizin enerjisi üzrə bələdçi - Coşua M.Sneydmen
Description:

Tam versiya üçün: http://ed.ted.com/lessons/a-guide-to-the-energy-of-the-earth-joshua-m-sneideman

Enerji nə yaradılır, nə də məhv edilir; ancaq hələ də ona olan qlobal tələb artmaqdadır. Bəs görəsən enerji haradan gəlib, haraya gedir? Coşua M. Sneydmen enerjinin planetimiz boyunca günəşdən qida zəncirinə və elektrikə necə dövr etməsinin, həmçinin bundan sonrakı hərəkətinin bir neçə üsulunu tədqiq edir.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:44

Azerbaijani subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.