Srdja Popovic: Hoe werp je een dictator omver?

2011 was een jaar van buItengewoon veel sociaal verzet, dat begon met de Arabische lente en zich vervolgens wereldwijd verspreidde. Vanwaar komt het succes van dit verzet?
Srdja Popovic (aanvoerder van de beweging geweldloos verzet die in Servie in 2000 Milosevic verwijderde)
geeft aan welke plannen, vaardigheden en wat voor gereedschap hierbij nodig zijn. Van geweldloze tactieken tot gevoel voor humor. (Gefilmd tijdens TEDxKrakow)

Goede middag.
Ik voel mij vereerd hier te zijn.

Ik wil het hebben
over een verschijnsel dat de wereld

kan veranderen:

de macht van het volk.

Eerst een anekdote.

Een Monty Python-achtige sketch
voor de liefhebbers.

Het is 15 december 2010.

Je wordt uitgedaagd tot een weddenschap.
Je kunt in een glazen bol

de toekomst zien.
Een toekomst die werkelijkheid wordt

als je het aan de wereld vertelt.

Je bent nieuwsgierig
en neemt de weddenschap aan.

Een uur later kijk je weer in de glazen bol

en bevind je je ergens in een gebouw

en zit in een talkshow op tv.
Je voorspelt dat nog voor

eind 2011, de regimes van Ben Ali,
Mubarak en Khaddafi

omver zullen geworpen zijn
en voor een rechter gedaagd.

Saleh uit Yemen en Assad van Syrië

worden ook uitgedaagd
of zitten al op hun knieën,

Osama Bin Laden is dood

en Ratko Mladic zit vast in Den Haag.

De gastheer staart je nu toch wat vreemd aan

en je voegt er nog aan toe:

van Athene tot Madrid tot New York

gaan duizenden jongeren
demonstreren voor sociale gerechtigheid,

zogezegd geïnspireerd door de Arabieren.

Maar opeens zijn er dan twee kerels in het wit,

die je in zo'n raar hemd hijsen,

en afleveren bij het dichtstbijzijnde gekkenhuis.

Ik wil het hebben over het verschijnsel dat

achter het slechte jaar voor de boeven zit:

de macht van het volk.

De macht van het volk
bestond natuurlijk al een tijdje.

Ze hielp Gandhi de Britten verjagen uit India,

Ze steunde Martin Luther King
tijdens de rassenstrijd

Ze hielp Lech Walesa een miljoen

Russische soldaten uit Polen te verdrijven

en was het begin van het einde
van de Sovjet Unie.

Het nieuwe gedachtegoed

dat ik vandaag met jullie deel:

de regels en vaardigheden voor een succesvolle
geweldloze strijd, kunnen aangeleerd worden.

de regels en vaardigheden voor een succesvolle
geweldloze strijd, kunnen aangeleerd worden.

Als dat klopt,
kunnen we deze bewegingen helpen.

Ten eerste: maak een analyse.

Ik begin waar het allemaal begon: het Midden Oosten.

Jarenlang hadden we een totaal verkeerd beeld

van het Midden Oosten.
We zagen een vastgevroren gebied.

Letterlijk een koelkast met daarin maar

twee maaltijdkeuzes.

Vlees staat voor de Mubaraks en de Ben Ali’s:

de militaire politiestaat-dictators,

aardappelen staan voor voor theocratieën,
regimes zoals Teheran.

De verbazing was groot toen de koelkast openging

en er miljoenen jongeren,
voornamelijk seculiere mensen, uitstroomden

en verandering teweeg brachten.
Ze keken niet naar de demografie.

De gemiddelde leeftijd in Egypte? 24.

Hoe lang was Mubarak aan de macht? 31 jaar.

Een verouderd en voorbijgestreefd systeem.

Op een dag werden de jongeren in de Arabische wereld
wakker met het besef dat ze de macht in handen hebben.

Op een dag werden de jongeren in de Arabische wereld
wakker met het besef dat ze de macht in handen hebben.

We hebben nog een heel jaar voor ons.

Diezelfde Generatie Epsilon
met haar regels, middelen,

spelletjes en taal,

die mij vreemd in de oren klinkt.
Ik ben 38.

Zag je de leeftijd van de mensen
die in Europa de straat op gaan?

Volgens mij is Generatie Epsilon in aantocht.

Nog een voorbeeld.

Ik ontmoet mensen van over de hele wereld,

academici, hoogleraren en dokters,

die vaak over voorwaarden beginnen.

Ze zeggen dat de macht van het volk
alleen werkt als het regime niet te repressief is.

Of dat het alleen werkt

bij een bepaald gemiddeld nationaal inkomen,

of alleen met druk uit het buitenland.

Of alleen als er geen olie aanwezig is.

Ze stellen een aantal voorwaarden,

maar bij deze strijd

bleken de eigen vaardigheden belangrijker:
de kunst om eenheid te bewaren,

samenhorigheid, planning

en het volhouden van het geweldloze verzet.

Ik geef een voorbeeld.

Ik kom uit Servië.

Wij hebben er 10 jaar over gedaan om
18 oppositie-partijleiders,

met grote ego's, achter één kandidaat te scharen

tegen de Balkan-dictator Slobodan Milosevic.

Diezelfde dag werd hij verslagen.

In Egypte werd het vuur geopend op het Tahrirplein,

de individuele symbolen werden verwijderd.

Ze verschenen alleen nog met de Egyptische vlag.

Een tegenvoorbeeld.

Tegen Lukashenko waren er
nog 9 presidentiële kandidaten.

Die uitslag is je waarschijnlijk bekend.

Dus solidariteit is een erg belangrijk
en haalbaar doel.

Hetzelfde geldt voor planning.
Ze liegen

als ze spreken over succesvolle
en spontane geweldloze revolutie.

Zoiets bestaat niet.

Als je weleens jongeren op straat

vriendschappelijk zag omgaan met politie of leger,

dan is daar over nagedacht.

Tenslotte de geweldloze discipline:

die is van doorslaggevend belang.

Als je geweldloze discipline weet vol te houden,
zal je winnen.

Bij een geweldloze demonstratie
van zo'n 100.000 mensen

zal die ene idioot of uitlokker die stenen gooit,

alle camera’s naar zich toetrekken.
Die ene kerel.

Dat enkele gewelddadige gebaar kan letterlijk

de hele beweging te gronde richten.

Nu iets anders: strategie en tactiek.

Nu iets anders: strategie en tactiek.

Een paar regels die men gebruikt
bij geweldloos verzet.

Eén: je moet klein beginnen.

Twee: kies een strijd die te winnen is.

We zijn hier met ongeveer 200 man.

We roepen niet op tot een miljoenenloop.

We kunnen wel vannacht, de hele nacht door,

graffiti spuiten door heel Krakow.
Dan zal de stad het weten.

Dus gebruik een tactiek die de gelegenheid
ten goede komt.

vooral de zogenaamde 'kleine dispersietactiek'.

Die is bij gewelddadige onderdrukking erg nuttig.

We kijken hier naar een foto

van één van de beste tactieken ooit ingezet.

Het was op het Tahrirplein
en de internationale gemeenschap

was bang dat Islamisten de revolutie

naar zich zouden toetrekken. Men regelde

dat christenen bescherming boden
aan moslims tijdens het gebed.

Duizenden moslims stonden te juichen
bij een koptische bruiloft.

De wereld heeft zojuist het beeld bijgesteld,

maar hier was wel van tevoren over nagedacht.

Er zijn tal van dingen die men kan doen behalve

met zijn allen op een plek
te gaan staan schreeuwen

en je uit te sloven
onder de neus van de veiligheidsdiensten.

Er bestaat ook nog
een andere belangrijke dynamiek

die de analisten gewoonlijk niet opmerken:

de dynamiek tussen angst en apathie enerzijds

en enthousiasme en humor anderzijds.

Dat werkt zoals in een videospelletje.

Als de angst hoog is,
is er een status quo.

Als het enthousiasme stijgt,
smelt de angst weg.

Tweede dag: je ziet mensen
naar de politie toerennen.

in plaats van ervandaan.

In Egypte weet je dat er dan iets aan de hand is.

En het gaat om humor.
Humor is een hele sterke kracht

voor verandering, heel belangrijk in Polen.

Wij waren een klein groepje gekke studenten

toen we dit deden in Servië.

We hadden een groot olievat met

een foto van de president erop

midden op de hoofdweg gezet.
Bovenin zat een gat zodat men

er een munt kon komen ingooien
voor een honkbalknuppel,

waarmee je hem op zijn gezicht kon slaan.

Dat gaf veel lawaai.
Even later zaten we in een café

koffie te drinken, en stond er al een rij mensen
die dit wilden uitproberen.

koffie te drinken, en stond er al een rij mensen
die dit wilden uitproberen.

Dat was nog maar het begin van de show.

Die begint pas wanneer de politie verschijnt.

Wat zullen ze doen, ons arresteren?
Wij zijn nergens te bekennen.

We zien alles vanuit de espressobar
drie straten verderop.

Gaan ze mensen met kinderen aanhouden?

Ze doen natuurlijk het stomste wat je kunt doen.

Ze houden het olievat aan.
Die foto

van de in elkaar geslagen foto
op het vat dat door een agent

naar een politieauto gesleept wordt,
dat was de beste dag ooit

voor de fotografen.

Ik bedoel: dit zijn dingen die je kan doen,

en de humor kan je altijd gebruiken.

Nog iets over humor, het doet echt pijn.

Deze gasten nemen zichzelf veel te serieus.

Als je ze voor gek zet, doet het echt pijn.

Iedereen heeft het nu over
Zijne Majesteit het Internet.

erg handig maar pas op met etiketten plakken zoals

Facebook- of Twitterrevolutie.

Verwar het middel niet met de inhoud.

Het is zo dat het internet
en nieuwe media erg handig zijn

en dat het redelijk goedkoop en snel is.

Het maakt het wat veiliger voor de gebruiker

vanwege de anonimiteit.

We zien nog een geweldig voorbeeld
van wat het internet kan.

Het zet een prijs op het geweld gesponsord door de staat
tegenover de geweldloze betogers.

Deze groep is bekend.
Wij zijn allen Khalid Said,

gemaakt door Wael Ghonim
en zijn vriend uit Egypte.

Dit is het gehavende gezicht van de kerel
geslagen door de politie.

Zo werd hij beroemd en het is misschien ook

de druppel die de emmer deed overlopen.

Het slechte nieuws is

dat de geweldloze strijd
in de echte wereld

wordt gewonnen op straat.
Je kan je maatschappij nooit

richting democratie of economie veranderen

terwijl je zit te klikken.

Je moet risico's nemen.
Het zijn mensen van vlees en bloed

die de strijd aan het winnen zijn.

De hamvraag: wat gebeurt er nu
in de Arabische wereld?

Hoewel jongelui uit de Arabische wereld

erin geslaagd zijn drie dictators neer te halen,

de regio op te schudden,
een paar slimme koningen uit Jordanië

en Marokko te overtuigen
om hervormingen door te voeren,

valt nog af te wachten wat het resultaat wordt.

Of de Egyptenaren en de Tunesiërs
de overgang doorstaan

of dat het in een bloedige burgeroorlog eindigt.

Zullen de Syriërs het geweldloze verzet volhouden,

geconfronteerd met het dagelijkse brutale geweld

dat al duizenden het leven kostte,

of glijden zij af naar gewelddadige strijd

met een vreselijke burgeroorlog tot gevolg?

Worden deze revoluties afgemaakt
en komt er een overgang naar democratie,

of worden ze overgenomen door het leger

of allerlei extremisten?
Geen idee.

Hetzelfde geldt voor de
westerse wereld,

al die opgewonden protesterende jongeren,

bezetting hier, bezetting daar.

Wordt dat de nieuwe golf?

Ontwikkelen zij dan hun vaardigheden,
hun enthousiasme

en een strategie om te weten
wat zij willen om hervormingen te eisen

of gaan zij alleen maar door met klagen

over de eindeloze lijst met dingen die ze haten?

Dat is het verschil tussen twee steden.

Wat zegt de statistiek?

Het boek van mijn vriendin Maria Stephan

heeft het alsmaar over gewelddadig
en geweldloos verzet.

met schrikbarende cijfers.

Kijk je naar de laatste 35 jaar

en de overgang van dictatuur naar democratie,

dan blijkt dat van de 67 gevallen

het 50 keer geweldloos verzet was

dat de doorslag gaf.

Reden te meer om aandacht te hebben
voor dit verschijnsel.

Reden te meer om Generatie Epsilon te waarderen,

Ik heb er vertrouwen in en ik hoop

dat zij hun vaardigheden en moed

bij de geweldloze strijd inzetten

en tenminste een gedeelte van de puinhoop
weten te repareren

die onze generatie van deze wereld heeft gemaakt.

Dank je wel.