Berlin Devori qurilishi va qulashi - Konrad H. Jaraush

To'liq darsni ko'rish: https://ed.ted.com/lessons/the-rise-and-fall-of-the-berlin-wall-konrad-h-jarausch

1961-yil 13-avgustda quruvchilar Berlin ko'chalarini buzib, to'siqlar o'rnata boshladi. Shu kecha tarixdagi eng mashhur bo’linish chiziqlaridan biri – Berlin devori qurilishi boshlandi. Devor qurilishi keyingi o'n yillikda davom etib, ko’chalarni bo’lib tashladi, oilalarni bir-biridan ayirdi va nafaqat Germaniyani, balki butun dunyoni ikkiga ajratib yubordi. Konrad H. Jaraush Berlin devori tarixi haqida batafsil ma'lumot beradi.

Konrad H. Jaraush darsi, Remus & Kiki animatsiyasi.

"Bu devor keltirgan dahshatlarni ham,
uni qulatgan

ozodlikka bo'lgan muhabbatni ham unutmang.

– Berlin devoridagi grafitning
noma'lum muallifi.

1961-yil 13-avgust kuni erta tongda

Sharqiy Germaniya quruvchilari
harbiylar va politsiya hamrohligida

ko'chalarni buzib,
Berlin va uning atroflariga

to'siqlar o’rnata boshladi.

Shu kecha tarixdagi eng mashhur
bo’linish chiziqlaridan biri –

Berlin devori qurilishi boshlandi.

Devor qurilishi keyingi
o'n yillikda davom etib,

ko’chalarni bo’lib tashladi,

oilalarni bir-biridan ayirdi va

nafaqat Germaniyani, balki
butun dunyoni ikkiga ajratib yubordi.

Qanday bunday vaziyatga
tushib qolganimizni

tushunish uchun II Jahon Urushini
eslash lozim.

AQSH, Buyuk Britaniya
hamda Fransiya

Gitlerga ittifoqchi mamlakatlarga qarshi
kurashda Sovet Ittifoqi bilan birlashdi.

Fashist Germaniyasini
mag'lub

qilgach, g'olib davlatlar mamlakatning
turli qismlarini egallab oldi.

Bo'linish vaqtinchalik
davom etishi kerak edi,

ammo sobiq ittifoqchilar urushdan keyingi

Yevropa masalasida
o’zaro kelisha olmadilar.

G'arb mamlakatlari erkin bozor
iqtisodiyotini ilgari surgan paytda,

Sovet Ittifoqi o'ziga qaram bo'lgan
kommunistik davlatlar qatorida zaiflashib

qolgan Germaniyani ham
qo’ldan chiqarmaslikka intildi.

Munosabatlar yomonlashgach,

g'arbda Germaniya Federativ Respublikasi
(GFR) tuzildi,

SSSR esa sharqda Germaniya Demokratik
Respublikasi (GDR) ni tashkil etdi.

Sovet mamlakatlari G'arb bilan savdo-sotiq
hamda harakat erkinligini cheklab

qo'ydilar va shu tariqa deyarli
o'tib bo'lmaydigan chegara tuzildi.

U “temir parda” nomi bilan tanildi.

Germaniyaning sobiq poytaxti Berlinda
vaziyat ancha murakkab edi.

Shahar butunlay GDR hududida joylashgan
bo'lsa ham, urushdan keyingi bitim

ittifoqdoshlarga mamlakatni birgalikda
boshqarish huquqini berdi.

Shunday qilib, Amerika, Britaniya va
Fransiya Berlinning g'arbiy tumanlarida

demokratik bo’linmalarga asos soldilar.

GDR aholisiga mamlakatdan chiqib ketish
rasman taqiqlangan bo'lsa-da,

Berlinda piyoda, metro, tramvay
yoki avtobus bilan

to'g'ridan-to'g'ri g'arbiy qismga borish,

undan keyin esa GFR ga kirish

yoki mamlakat tashqarisiga
chiqish mumkin edi.

Bu ochiq chegara GDR rahbariyatiga
muammo tug'dirdi.

Ular Gitlerga nisbatan kommunistcha
qarshilik ko’rsatishlarini da’vo qilib,

G'arbiy Germaniyani fashistik rejim
davomchilari sifatida qoraladilar.

AQSh va uning ittifoqchilari GFR ni
qayta tiklashga mablag’ ajratar ekan,

SSSR GDR resurslarini tovon sifatida
o’zlashtira boshladi, natijada

mamlakatning rejalashtirilgan iqtisodiyoti
o’z raqobatbardoshligini yo’qotdi.

GDR dagi hayot Shtazi – maxfiy politsiya
tomonidan nazorat qilinib,

ular “quloqlari” va xabarchilari orqali
fuqarolar orasida

xoinlik harakatlarini aniqlashga kirishdi.

Sharqda bepul ta'lim va
sog'liqni saqlash xizmati

joriy etilgan bo'lsa,
G'arbda yuqori maosh,

keng turdagi iste’mol tovarlari

va shaxsiy erkinlik ta’minlangan edi.

1961-yilga kelib, 3,5 million kishi,
bu GDR aholisining qariyb 20 foiziga teng,

shu jumladan ko'plab yosh mutaxassislar
mamlakatni tark etdi.

Keyingi yo'qotishlarni
oldini olish

uchun GDR chegarani yopishga qaror qildi.
Shu tariqa Berlin devori paydo bo'ldi.

Berlin orqali 43 km va

Sharqiy Germaniya bo'ylab
112 km ga cho'zilgan

dastlabki to'siq tikonli sim
va to'r panjaradan iborat edi.

Ayrim berlinliklar simdan sakrab yoki

derazadan oshib o’tib qochishdi,

ammo devor kengaygani sari
bu ish qiyinlashib bordi.

1965-yilga kelib 106 kmlik, balandligi
3,6 m bo’lgan beton to'siqlar paydo bo'ldi

va oshib o’tishga yo’l qo’ymaslik uchun
ustiga silliq trubalar o'rnatildi.

Kelgusi yillarda devor tikanli to'siqlar,

qo'riqchi itlar va

hatto minalar bilan mustahkamlanib,

ularga 302 ta soqchi va
20 ta bunkerlar qo'shildi.

Devor ortida 100m maydonni ajratib turuv-
chi to’siq – "o'lim chizig'i" bor edi.

U yerdagi barcha binolar vayron qilinib,
chegarani kesib o'tishga jur'at etgan

har qanday kishini otib tashlash
buyurilgan yuzlab soqchilar uchun

kuzatuv joyi qum bilan qoplangan edi.

Ammo 1961-1989-yillar oralig'ida
besh mingga yaqin odam

Sharqiy Germaniyadan
qochib qutulishga muvaffaq bo'ldi.

Ulardan ba'zilari diplomatlar yoki
sportchilar bo'lgan,

ammo boshqa qochqinlar tunnel qazib,

kanal bo'ylab suzib, sharlarda

uchib yoki hatto o'g'irlangan tankda

devorni buzib o'tgan oddiy fuqarolar edi.

Ammo xavf-xatar katta edi.

Kamida 138 kishi
qochishga urinib halok bo'ldi.

Ayrim qochqinlar yordam berishga ojiz
bo'lgan GFR aholisi oldida otib tashlandi.

Devor ishchi kuchini saqlab qolish hisobi-
ga GDR iqtisodiyotini barqarorlashtirdi,

ammo butun dunyoda kommunistik repressiya

timsoliga aylanib,
o'z obro'siga putur yetkazdi.

G'arb bilan yaqinlashish siyosatini
bir qismi

bo'lgan 1972-yilgi GDR va GFR o'rtasidagi
shartnoma Sharqiy Germaniyani rasman

tan oldi, G'arbiy Germaniya esa GDR bilan
birlashishdan umidini uzmadi.

GDR tuzumi asta-sekin qarindoshlar
tashrifiga ruxsat bergan bo'lsa-da,

rasmiylar holdan toydiradigan
byurokratiya va katta boj to'lovi orqali

fuqarolarni ushbu huquqdan
foydalanmaslikka rag'batlantirdi.

Ammo shunga qaramay, hukumat
arizalar bilan to'lib toshgandi.

80-yillarning oxiriga kelib, boshqa

Sharqiy blok tuzumlarining
liberallashishi harakat erkinligi

va demokratiyani talab qilgan
ommaviy namoyishlarga sabab bo'ldi.

1989 yil 9-noyabr kechasi
GDR chiqish ruxsatnomalarini

berish tartibini soddalashtirib,
vaziyatni yumshatishga harakat qildi.

Ammo bu xabardan so'ng
minglab sharqiy berlinliklar

Berlin devorining
chegara postlariga chiqishdi

va hayratga tushgan soqchilarni
darhol eshikni ochishga majbur qilishdi.

Quvonchga to'lgan olomon
G'arbiy Berlinga yopirilib

kirdi, ikkala tomondagi kishilar ham
devor ustida raqsga tushishdi.

Boshqalar esa qo'liga tushgan narsa bilan
devorni buza boshladi.

Chegarachilar dastlab tartibni saqlashga
harakat qilishgan

bo'lsa-da, tez orada bo'linish davri
nihoyasiga yetgani ma'lum bo'ldi.

Qirq yildan so'ng, 1990-yil oktabrida
Germaniya qayta birlashdi.

Ko'p o'tmay Sovet Ittifoqi ham quladi.

Hozirda devorning ayrim qismlari
erkinlikni cheklash

uchun o'rnatilgan har qanday
to'siqni yo'q qilish mumkinligi

haqida eslatma sifatida saqlanib qolgan.