Thế nào là nền kinh tế quà tặng? - Alex Gendler

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/what-is-a-gift-economy-alex-gendler

Mùa lễ hội, thay vì "cảm ơn" dì vì món quà là chiếc áo len dệt kim, phản ứng lịch sự mà người ta mong đợi từ bạn có thể là xuất hiện tại nhà bà ấy vào tuần tới, mang theo quà đáp lễ còn giá trị hơn? Hay bỏ phiếu cho bà trong cuộc bầu cử địa phương? Hay để bà nhận nuôi đứa con đầu lòng của mình? Alex Gendler giải thích tại sao tất cả những điều này không có gì là lạ một khi tham gia vào nền kinh tế quà tặng.

Bài giảng của Alex Gendler, hoạt hình thực hiện bởi Avi Ofer.

Mùa lễ này,

mọi người trên thế giới
sẽ tặng quà cho nhau.

Bạn thậm chí sẽ nhận được
một chiếc áo len từ dì mình.

Nhưng thay vì nói "Cám ơn"
trước khi cho nó vào tủ quần áo,

phản ứng lịch sự mà người ta
mong chờ từ bạn

có thể là xuất hiện tại nhà bà
với món quà đẹp hơn?

Hay bỏ phiếu cho bà ấy
trong cuộc bầu cửa địa phương?

Hay để bà nhận nuôi
đứa con đầu lòng của bạn?

Những điều này
sẽ chẳng quá xa lạ

nếu bạn đang sống
trong nền kinh tế quà tặng.

Cụm từ này nghe có vẻ mâu thuẫn.

Suy cho cùng, chẳng phải
quà tặng là miễn phí hay sao?

Nhưng trong nền kinh tế này,
quà tặng đi kèm điều kiện ngầm

dùng để củng cố hệ thống
những ràng buộc và nghĩa vụ xã hội.

Nền kinh tế thị trường
được tạo nên từ mối quan hệ

giữa những thứ được buôn bán,

nền kinh tế quà tặng bao gồm
mối quan hệ

giữa những người thực hiện buôn bán.

Nền kinh tế quà tặng đã tồn tại
suốt lịch sử loài người.

Những nghiên cứu đầu tiên

đến từ các nhà nhân loại học
Bronislaw Malinowski và Marcel Mauss,

họ đã mô tả
thổ dân đảo Trobriand

vượt qua hàng dặm đại dương
nguy hiểm

để đổi lấy những vòng cổ
vỏ sò và băng tay.

Những vật phẩm trao đổi
thông qua tiến trình này, vòng Kula,

không có ứng dụng thực tế,

nhưng lại mang ý nghĩa quan trọng
từ chủ cũ

và có nghĩa vụ
tiếp tục sự trao đổi.

Những nền kinh tế quà tặng khác
có thể có các vật phẩm hữu dụng

như tiệc quà tặng ở Tây Bắc
Thái Bình Dương,

ở đây, những người đứng đầu sẽ tranh lấy
uy tín bằng cách cho đi gia súc và mền.

Có thể nói rằng thay vì
tích góp của cải vật chất,

những người tham gia vào kinh tế quà tặng
dùng nó để tích góp của cải xã hội.

Cho dù một vài ví dụ về kinh tế quà tặng
có thể giống với Đổi chác,

điểm khác biệt là quà tặng ban đầu
được tặng vô điều kiện

hay mặc cả.

Thay vào đó, quy tắc xã hội về
cho đi nhận lại

buộc người nhận
phải tình nguyện trả ơn.

Nhưng cách thức và thời gian
lại khác nhau giữa các văn hóa,

và việc tặng quà lại
sẽ có nhiều hình thức.

Một thủ lĩnh hùng mạnh
tặng gia súc cho người nghèo

sẽ không thể mong chờ
hàng hóa gì đáp lại.

thay vào đó là uy tín xã hội
từ người nhận ơn.

Giữa những người Toraja ở Indonesia,

uy thế giành được từ tặng quà thậm chí
còn quyết định quyền làm chủ đất đai.

Điều quan trọng là giữ cho
vòng tặng quà tuần hoàn,

với những người luôn
mắc nợ người khác.

Tặng quà lại ngay lập tức,
hoặc tặng lại thứ gì đó có cùng giá trị,

sẽ được hiểu là kết thúc một
mối quan hệ xã hội.

Vậy, liệu kinh tế quà tặng có loại trừ
những xã hội quy mô nhỏ

nằm ngoài thế giới công nghiệp hóa?

Không hẳn.

Vì ngay cả những nền văn hóa này,

kinh tế quà tặng tồn tại cùng với
hệ thống thị trường cho các trao đổi khác.

Và khi nghĩ về nó,

các bộ phận của chính xã hội chúng ta
hoạt động theo cách tương tự.

Những không gian cộng đồng,
như Burning Man

vận hành như một tổ hợp
đổi chác và kinh tế quà tặng,

nơi mà bán hàng
vì tiền là điều tối kị.

Trong nghệ thuật và công nghệ,

kinh tế quà tặng nổi lên như là
phương án thay thế cho sở hữu trí tuệ,

khi mà nghệ sĩ, nhạc sĩ,
và các nhà phát triển mã nguồn mở

phân phát tác phẩm sáng tạo,
không phải vì lợi nhuận tài chính,

mà là để nâng cao hồ sơ xã hội
hoặc tạo nên vai trò cộng đồng.

Ngay cả tiệc potluck
và truyền thống tặng quà ngày lễ

cũng dính dáng ở mức độ nào đó
tới các tiêu chuẩn cho nhận của xã hội.

Ta tự hỏi liệu một món quà
có đơn thuần là một món quà,

liệu nó đó đi kèm
với nghĩa vụ hoặc trả nợ xã hội.

Nhưng đây là điểm thiếu sót.

Ý tưởng về món quà miễn phí
không ràng buộc nghĩa vụ xã hội

chỉ xảy ra khi chúng ta
đặt nó trong thuật ngữ thị trường.

Và trong thế giới thương mại,

ý tưởng củng cố các mối quan hệ
thông qua việc cho và nhận

có thể không phải là xấu,
dù là bạn sống ở đâu đi chăng nữa.