Hediye ekonomisi nedir? - Alex Gendler

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/what-is-a-gift-economy-alex-gendler

Ya bu hediye sezonunda teyzenizin ördüğü süveteri hediye etmesine karşılık olarak "teşekkür ederim" demek yerine, sizden beklenen cevap bir hafta içinde daha iyi bir hediyeyle evine gitmeniz olsaydı ne olurdu? Ya da şehir seçimlerinde ona oy verseniz? Ya da ilk çocuğunuzu ona evlatlık verseniz? Alex Gendler, eğer hediye ekonomisinde yer alıyorsanız bütün bunların nasıl kulağa çok garip gelmeyebileceğini açıklıyor.

Ders: Alex Gendler, animasyon: Avi Ofer.

Bu hediye sezonunda

dünyanın dört bir yanındaki insanlar
hediye verip alacaklar.

Teyzenizden örgü bir süveter
bile alabilirsiniz.

Onu dolaba bırakmadan önce
ona "teşekkür ederim" demek yerine

sizden beklenen nazik cevap

bir hafta içinde daha iyi bir hediyeyle
evine gitmek olsa ne olurdu?

Ya da şehir seçimlerinde ona oy vermek?

Ya da ilk doğan çocuğunuzu
ona evlatlık vermek?

Eğer hediye ekonomisinde yer alıyorsanız

bütün bunlar kulağa çok
garip gelmeyebilir.

Bu ifade çelişkili gelebilir.

Nihayetinde hediye bedavaya verilmez mi?

Ancak hediye ekonomisinde aleni
koşullar olmadan verilen hediyeler

sosyal bağlar ve zorunlulukların olduğu
bir sistemi beslemek için kullanılır.

Bildiğimiz pazar ekonomileri
alışverişi yapılan maddelerin

arasındaki ilişkilerle yapılanırken

bir hediye ekonomisi alışverişi yapan

insanlar arasındaki ilişkilerden oluşur.

Hediye ekonomileri insanlık tarihi
boyunca var olmuştur.

Bu kavram hakkındaki ilk çalışmaları

antropolog Bronislaw Malinowski
ve Marcel Mauss yaparak

Trobriand Adaları'ndaki yerlilerin

deniz kabuğundan kolyeler
ve kolçaklar değişmek için

okyanusta kilometrelerce tehlikeli
kano yolculukları yaptıklarını anlattılar.

Kula ringi olarak bilinen bu süreçte
alışverişi yapılan parçaların

kullanım pratiği yoktu

ama orijinal sahiplerinden
dolayı önem arz ediyorlar

ve değiş tokuşa devam edilmesi
adına zorunluluk getiriyorlardı.

Diğer hediye ekonomileri ise
yararlı parçalar içerebilir.

Örneğin, şeflerin çiftlik hayvanları
ve battaniyeler vererek

prestij için rekabet ettiği Pasifik'in
kuzeybatısındaki hediye festivali gibi.

Hediye ekonomisindeki katılımcıların
maddi servet biriktirmek yerine

sosyal servet biriktirmek için
bunu kullandıkları söylenebilir.

Hediye ekonomilerindeki bazı
örnekler takasa benzese de

farkı orijinal hediyenin herhangi
bir ön koşul veya pazarlık

olmadan verilmesidir.

Onun yerine,
karşılıklı ilişki sosyal normu

alıcıların istekle hediyenin karşılığını
vermesini zorunlu kılar.

Ancak nasıl ve ne zaman yapılacağına
dair kurallar kültürden kültüre değişir

ve hediyenin karşılığını verme
değişik şekiller alabilir.

Güçlü bir şef fakir bir adama
canlı hayvan verince

malın geri dönmesi beklenmez

ama borçlu pahasına
sosyal prestij kazanır.

Endonezya'nın Toraja halkı arasında

hediye seremonilerinde kazanılan
statü arsa sahipliğini bile belirler.

Anahtar nokta, hediye döngüsünü
devam ettirmektir,

birisi her daim birine borçlu olacaktır.

Bir hediyenin karşılığını hemen vermek

veya tam olarak eşit
değerde bir şey vermek

sosyal ilişkinin sonu olarak okunabilir.

Peki hediye ekonomileri endüstriyel
dünyanın dışındaki

küçük çaptaki toplumlar için mi geçerli?

Pek değil.

Evvela, bu kültürlerde bile

hediye ekonomileri diğer değiş tokuş için
bir pazar sistemi yanında çalışırlar.

Bunu düşününce

kendi toplumumuzun bölümleri
benzer şekilde işler.

Burning Man festivali
gibi toplu alanlar

takas ve hediye ekonomisinin
bir karışımı olarak işler,

burada bir şeyleri para karşılığı
satmak kesinlikle tabudur.

Sanat ve teknolojide

hediye ekonomileri fikrî haklara
alternatif olarak ortaya çıkmaktadır,

buralarda sanatçılar,

müzisyenler

ve açık kaynak geliştirenler

yaratıcı işlerini finansal kâr için değil,

sosyal profillerini genişletmek

veya topluluk rollerini
belirlemek için yayarlar.

Yemek getirilen akşam yemekleri
ve özel günlerdeki hediye gelenekleri bile

bir derecede karşılıklı ilişki
ve sosyal norm içerir.

Eğer bir hediye zorunluluklar getiriyorsa

veya bir çeşit sosyal
hesaplaşma içeriyorsa

o gerçekten bir hediye midir
merak edebiliriz.

Ama bu ana noktayı kaçırmak demek.

Sosyal zorunlulukları olmadan
bedava hediye fikrimiz

eğer zaten her şeyi pazar koşullarında
düşünüyorsak geçerli olur.

Ticarileşen dünyada

verme ve karşılıklı ilişkiyle
bağları güçlendirme fikri

nerede yaşarsanız yaşayın
kötü bir şey olmayabilir.