Αυτό το νέο τηλεσκόπιο ίσως μας δείξει τη δημιουργία του Σύμπαντος

Πότε και πώς ξεκίνησε το Σύμπαν; Μια διεθνής ομάδα αστρονόμων θέλει να απαντήσει αυτό το ερώτημα πηγαίνοντας όσο πιο πίσω στο χρόνο μας επιτρέψει να δούμε ένα νέο τεράστιο τηλεσκόπιο. Η Γουέντι Φρίντμαν ήταν επικεφαλής της δημιουργίας του Τεράστιου Τηλεσκοπίου Μαγγελάνου (GMT), υπό κατασκευή στη νότια Αμερική. Στο TEDGlobal του Ρίο, μοιράζεται ένα τολμηρό όραμα για τις ανακαλύψεις σχετικά με το Σύμπαν μας, που το GMT θα μπορούσε να το κάνει εφικτό.

Όταν ήμουν 14 χρονών,
με ενδιέφεραν οι επιστήμες -

γοητευόμουν και συναρπαζόμουν
να μάθω γι'αυτές.

Είχα έναν καθηγητή στο γυμνάσιο
που έλεγε στην τάξη:

«Τα κορίτσια δεν χρειάζεται
να το ακούσουν αυτό».

Πραγματικά ενθαρρυντικό.

(Γέλια)

Επέλεξα να μην ακούσω -
μόνο τη δήλωσή του, όμως.

Επιτρέψτε μου να σας ταξιδέψω
στις Άνδεις της Χιλής,

500 χιλιόμετρα, 300 μίλια
βορειοανατολικά του Σαντιάγκο.

Είναι πολύ απομακρυσμένα,
πολύ ξηρά και πολύ όμορφα.

Δεν υπάρχουν πολλά εκεί.

Υπάρχουν κόνδορες, υπάρχουν ταραντούλες,

και τη νύχτα, όταν τα φώτα χαμηλώνουν,

αποκαλύπτεται ένας από τους πιο
σκοτεινούς ουρανούς της Γης.

Το βουνό είναι ένα μαγικό μέρος.

Ένας όμορφος συνδυασμός
μιας πολύ απομακρυσμένης βουνοκορφής

με εξαιρετικά προηγμένη τεχνολογία.

Οι πρόγονοί μας, καθ' όλη
την καταγεγραμμένη ιστορία,

κοιτούσαν το νυχτερινό ουρανό

και προβληματίζονταν
για τη φύση της ύπαρξής μας.

Η γενιά μας δεν αποτελεί εξαίρεση.

Η μόνη δυσκολία έγκειται στο ότι
ο νυχτερινός ουρανός μπλοκάρεται

από τα έντονα φώτα της πόλης.

Γι' αυτό οι αστρονόμοι πηγαίνουν
σε αυτές τις απομακρυσμένες βουνοκορφές,

για να δουν και να μελετήσουν το Σύμπαν.

Τα τηλεσκόπια λοιπόν, είναι το
παράθυρό μας στο Σύμπαν.

Δεν είναι υπερβολή να πούμε
ότι το Νότιο Ημισφαίριο πρόκειται να γίνει

το μέλλον της αστρονομίας
για τον 21ο αιώνα.

Ήδη έχουμε μια σειρά
υπαρχόντων τηλεσκοπίων

στις Άνδεις της Χιλής

που σύντομα θα συνοδεύονται

από μια πραγματικά συγκλονιστική
σειρά νέων δυνατοτήτων.

Θα υπάρχουν δύο διεθνείς ομάδες
που πρόκειται να εγκαταστήσουν

γιγάντια τηλεσκόπια,
ευαίσθητα στην οπτική ακτινοβολία,

όπως είναι και τα μάτια μας.

Θα υπάρχει ένα ερευνητικό τηλεσκόπιο

που θα σαρώνει τον ουρανό κάποιες νύχτες.

Θα υπάρχουν ραδιοτηλεσκόπια,

ευαίσθητα σε μεγάλου μήκους
κύματα ραδιοακτινοβολίας

και θα υπάρχουν τηλεσκόπια στο διάστημα.

Ο διάδοχος του διαστημικού
τηλεσκοπίου Χαμπλ,

ονομάζεται Τηλεσκόπιο Τζέιμς Γουέμπ,

και θα εκτοξευθεί το 2018.

Θα υπάρχει ο δορυφόρος TESS

που θα ανακαλύψει πλανήτες
εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

Την τελευταία δεκαετία,
ηγούμαι μιας διεθνούς ομάδας

-μιας κοινοπραξίας-

για τη δημιουργία αυτού που θα είναι,
όταν τελειώσει,

το μεγαλύτερο οπτικό τηλεσκόπιο
που φτιάχθηκε ποτέ.

Ονομάζεται Giant Magellan Telescope (GMT)
(Τεράστιο Τηλεσκόπιο Μαγγελάνου).

Αυτό το τηλεσκόπιο θα έχει κάτοπτρα
διαμέτρου 8,4 μέτρων το καθένα.

Αυτό είναι σχεδόν 27 πόδια.

Μεγαλύτερο από αυτή τη σκηνή
μέχρι την τέταρτη σειρά του κοινού.

Καθένα από τα επτά κάτοπτρα
σε αυτό το τηλεσκόπιο

θα έχει σχεδόν 27 πόδια διάμετρο.

Όλα μαζί τα επτά κάτοπτρα
του τηλεσκοπίου θα έχουν

διάμετρο 80 ποδών.

Σχεδόν το μέγεθος αυτού του αμφιθεάτρου.

Όλο το τηλεσκόπιο θα έχει ύψος
περίπου 43 μέτρων,

και ξανά, εφόσον είμαστε στο Ρίο,

μερικοί έχετε πάει να δείτε
το τεράστιο άγαλμα του Χριστού.

Η κλίμακα είναι παρόμοια στο ύψος.

Για την ακρίβεια, είναι μικρότερο
από αυτό του τηλεσκοπίου.

Είναι συγκρίσιμο με το μέγεθος
του Αγάλματος της Ελευθερίας.

Θα στεγάζεται σε μια περίφραξη
22 ορόφων -

ύψους 60 μέτρων.

Είναι όμως ένα ασύνηθες κτίσμα
για την προστασία του τηλεσκοπίου.

Θα έχει παράθυρα που βλέπουν στον ουρανό,

θα μπορεί να περιστρέφεται
και να βλέπει τον ουρανό

και βασικά θα περιστρέφεται σε μια βάση -

2.000 τόνοι περιστρεφόμενου κτιρίου.

Το Τεράστιο Τηλεσκόπιο Μαγγελάνου θα έχει
10 φορές περισσότερη ανάλυση

από το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ.

Θα είναι 20 εκατομμύρια φορές
πιο ευαίσθητο από το ανθρώπινο μάτι.

Και μπορεί, για πρώτη φορά, να είναι ικανό
να εντοπίσει ζωή σε πλανήτες

εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

Θα μας επιτρέψει να κοιτάξουμε πίσω
στο πρώτο φως του Σύμπαντος -

κυριολεκτικά στην αυγή του κόσμου.

Στην κοσμική αυγή.

Είναι ένα τηλεσκόπιο που θα
μας επιτρέψει να κοιτάξουμε πίσω,

να γίνουμε μάρτυρες της δημιουργίας
των Γαλαξιών εν τη γενέσει των,

των πρώτων μαύρων τρυπών του Σύμπαντος,
των πρώτων Γαλαξιών.

Για χιλιάδες χρόνια, μελετάμε τον κόσμο,

αναρωτιώμαστε για τη θέση μας στο Σύμπαν.

Οι αρχαίοι Έλληνες μας είπαν

ότι η Γη ήταν το κέντρο του Σύμπαντος.

Πεντακόσια χρόνια πριν,
ο Κοπέρνικος εκτόπισε τη Γη

και έβαλε τον Ήλιο στην καρδιά του κόσμου.

Όπως μάθαμε ανά τους αιώνες,

από τότε που ο Γαλιλαίος Γκαλιλέι,
ο Ιταλός επιστήμονας,

έστρεψε, τότε, πρώτος ένα πολύ μικρό
τηλεσκόπιο δύο ιντσών στον ουρανό,

κάθε φορά που φτιάχνουμε
μεγάλα τηλεσκόπια,

μαθαίνουμε κάτι για το Σύμπαν·

έχουμε κάνει ανακαλύψεις, χωρίς εξαίρεση.

Στον 20ο αιώνα μάθαμε
ότι το Σύμπαν διευρύνεται

και ότι το ηλιακό μας σύστημα
δεν είναι στο κέντρο αυτής της διεύρυνσης.

Τώρα γνωρίζουμε ότι το Σύμπαν
αποτελείται από περίπου 100 δις Γαλαξιών,

που είναι ορατοί σε εμάς,

και κάθε ένας από αυτούς του Γαλαξίες
περιέχει 100 δισεκατομμύρια άστρα.

Κοιτάζουμε, λοιπόν,
τη βαθύτερη εικόνα του κόσμου

που έχει ποτέ ληφθεί.

Λήφθηκε με τη χρήση
του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Χαμπλ

στρέφοντας το τηλεσκόπιο
σε σκοτεινές περιοχές του ουρανού,

πριν από την έναρξη του Χαμπλ.

Αν μπορείτε να φανταστείτε
ότι αυτή η μικρή περιοχή

είναι μόλις το ένα πεντηκοστό
του μεγέθους της Σελήνης.

Φανταστείτε την πανσέληνο.

Υπάρχουν 10.000 ορατοί Γαλαξίες
σε αυτή την εικόνα.

Η αμυδρότητα αυτών των εικόνων και το
μικρό μέγεθος είναι μόνο το αποτέλεσμα

του γεγονότος ότι αυτοί οι Γαλαξίες
είναι τόσο μακριά, σε τεράστια απόσταση.

Καθένας από αυτούς του Γαλαξίες
μπορεί να περιέχει μέσα του

μερικά δις ή ακόμα εκατοντάδες δις
από μεμονωμένα άστρα.

Τα τηλεσκόπια είναι σαν χρονομηχανές.

Όσο πιο μακρυά βλέπουμε στο διάστημα,
τόσο πιο πίσω βλέπουμε στο χρόνο.

Είναι σαν κουβάδες φωτός -
κυριολεκτικά, συλλέγουν φως.

Όσο μεγαλύτερος ο κουβάς, δηλαδή
όσο μεγαλύτερο κάτοπτρο έχουμε,

τόσο περισσότερο φως βλέπουμε
και τόσο πιο πίσω μπορούμε να δούμε.

Τον περασμένο αιώνα μάθαμε

την ύπαρξη εξωτικών αντικειμένων
στο Σύμπαν - τις μαύρες τρύπες.

Μάθαμε για τη σκοτεινή ύλη
και τη σκοτεινή ενέργεια

που δεν μπορούμε να δούμε.

Αυτή τη στιγμή βλέπετε μία
πραγματική εικόνα σκοτεινής ύλης.

(Γέλιο)

Το πιάσατε.
Δεν το κάνουν όλα τα κοινά.

(Γέλιο)

Ο τρόπος, λοιπόν, που συμπεραίνουμε
την παρουσία της σκοτεινής ύλης

-δεν μπορούμε να τη δούμε-

αλλά υπάρχει μια αλάνθαστη έλξη,
λόγω της βαρύτητας.

Τώρα μπορούμε να κοιτάξουμε έξω,
βλέπουμε αυτή τη θάλασσα γαλαξιών

στο Σύμπαν που διευρύνεται.

Αυτό που κάνω εγώ, είναι να μετράω
την διεύρυνση του Σύμπαντος

και ένα από τα έργα
που διεξήγαγα τη δεκαετία του 1990

έκανε χρήση του Χαμπλ για να μετρήσω
πόσο γρήγορα διευρύνεται το Σύμπαν.

Τώρα έχουμε τη δυνατότητα
να δούμε πίσω 14 δισεκατομμύρια χρόνια.

Με τον καιρό μάθαμε ότι τα άστρα
έχουν μεμονωμένες ιστορίες·

γεννιούνται, έχουν μέση ηλικία

και μερικά από αυτά
έχουν δραματικό θάνατο.

Έτσι, τα αποκαΐδια από εκείνα τα αστέρια

στην πραγματικότητα δημιούργησαν
τα νέα άστρα που εμείς βλέπουμε τώρα,

τα περισσότερα από τα οποία αποδεικνύεται
πως έχουν πλανήτες γύρω τους.

Ένα από τα πραγματικά εκπληκτικά
αποτελέσματα των τελευταίων 20 ετών

είναι η ανακάλυψη πλανητών
που περιστρέφονται γύρω από άλλα άστρα.

Αυτοί ονομάζονται εξωπλανήτες.

Μέχρι το 1995, δεν γνωρίζαμε καν
την ύπαρξη άλλων πλανητών,

εκτός αυτών που περιστρέφονται
γύρω από τον Ήλιο μας.

Σήμερα, υπάρχουν σχεδόν 2.000
άλλοι πλανήτες σε τροχιά

γύρω από άστρα εντοπίσιμα
και με μετρήσιμη μάζα.

Υπάρχουν 500 από αυτούς
που είναι πολυπλανητικά συστήματα.

Υπάρχουν 4.000 -και ακόμα μετρώνται-

άλλοι υποψήφιοι πλανήτες
που περιστρέφονται σε άλλα άστρα.

Αυτοί υπάρχουν σε μια απίστευτη
ποικιλία διαφόρων ειδών.

Υπάρχουν πλανήτες τύπου Δία,
που είναι ζεστοί,

άλλοι πλανήτες που είναι παγωμένοι,
άλλοι γεμάτοι νερό,

κι άλλοι βραχώδεις πλανήτες όπως η Γη,
οι λεγόμενοι «σούπερ-Γαίες»,

και εικάζεται ότι υπάρχουν ακόμη
και πλανήτες φτιαγμένοι από διαμάντι.

Γνωρίζουμε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένας
πλανήτης, η δική μας Γη, όπου υπάρχει ζωή.

Έχουμε ακόμα ανακαλύψει πλανήτες
που περιστρέφονται γύρω από δύο άστρα.

Αυτό δεν είναι πλέον προνόμιο
της επιστημονικής φαντασίας.

Έτσι, γύρω από τον πλανήτη μας,

γνωρίζουμε ότι υπάρχει ζωή,
έχουμε αναπτύξει μια σύνθετη ζωή,

μπορούμε τώρα να
αμφισβητήσουμε την καταγωγή μας.

Με δεδομένες όλες τις ανακαλύψεις μας,

οι υπερβολικοί αριθμοί υποδηλώνουν τώρα

ότι μπορεί να υπάρχουν εκατομμύρια
-ίσως και εκατοντάδες εκατομμύρια-

άλλων [πλανητών] που είναι αρκετά κοντά

-ακριβώς στη σωστή απόσταση
από τα άστρα που περιστρέφονται-

να έχουν υγρό νερό και ίσως
να μπορούν να υποστηρίξουν ζωή.

Θαυμάζουμε αυτές τις πιθανότητες,
τις υπερβάλλουσες πιθανότητες,

και το εκπληκτικό είναι
ότι εντός της επόμενης δεκαετίας,

το GMT ίσως μπορεί να πάρει
φασματική εικόνα

από την ατμόσφαιρα αυτών των πλανητών

και να καθορίσει την ύπαρξη ή όχι
πιθανότητας για ζωή.

Τι είναι, λοιπόν, το έργο GMT;

Είναι ένα διεθνές πρόγραμμα.

Περιλαμβάνει την Αυστραλία, τη Ν. Κορέα
και με χαρά σας λέω, εδώ στο Ρίο,

ότι το νεότερο μέλος
στο τηλεσκόπιό μας είναι η Βραζιλία.

(Χειροκρότημα)

Επίσης, περιλαμβάνει έναν αριθμό
ιδρυμάτων από τις ΗΠΑ,

συμπεριλαμβανομένων
του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ,

των ιδρυμάτων Σμιθσόνιαν και Κάρνεγκι,

και των Πανεπιστημίων
της Αριζόνα, του Σικάγου,

του Τέξας-Όστιν και του Τέξας A&M.

Ακόμα, εμπλέκεται και η Χιλή.

Επίσης, η κατασκευή των κατόπτρων
του τηλεσκοπίου είναι συναρπαστική

από μόνη της.

Κομμάτια γυαλιού λιώνουν
σε έναν περιστρεφόμενο κλίβανο.

Αυτό γίνεται κάτω από το γήπεδο
ποδοσφαίρου στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα,

κρυμμένο κάτω από 52.000 θέσεις.

Κανείς δεν ξέρει ότι συμβαίνει.

Υπάρχει ουσιαστικά
ένας περιστρεφόμενος λέβητας.

Τα κάτοπτρα χυτεύονται
και ψύχονται πολύ αργά

και μετά γυαλίζονται
με εξαιρετική ακρίβεια.

Εάν σκεφτείτε την ακρίβεια
αυτών των κατόπτρων

οι προσκρούσεις στον καθρέφτη,
επί του συνόλου 27 ποδών,

ανέρχονται σε λιγότερο
από το ένα εκατομμυριοστό της ίντσας.

Μπορείτε να το φαντασθείτε;

Γουάου!

(Γέλιο)

Αυτό είναι το 1/5000
του πλάτους μίας τρίχας μου,

επί συνόλου 27 ποδών.

Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό επίτευγμα.

Είναι αυτό που μας επιτρέπει
να έχουμε την ακρίβεια που θέλουμε.

Τι μας προσφέρει αυτή η ακρίβεια;

Το GMT, εάν μπορείτε να το φανταστείτε,

εάν κρατούσα ένα νόμισμα,
που τυγχάνει να έχω,

και κοίταζα τη μία πλευρά του νομίσματος,
μπορώ να δω από εδώ

τι γράφει πάνω το νόμισμα.
Μπορώ να δω την κορώνα του.

Υποθέτω ότι ακόμα και στην πρώτη σειρά
δεν μπορείτε να το δείτε.

Εάν στοχεύαμε το Τεράστιο
Τηλεσκόπιο Μαγγελάνου,

όλη τη διάμετρο των 80 ποδών
που βλέπουμε σε αυτή την αίθουσα,

στα 200 μίλια μακρυά,

αν στεκόμουν στο Σάο Πάολο,
θα μπορούσαμε να δούμε αυτό το νόμισμα.

Αυτή είναι η εξαιρετική ανάλυση
και δύναμη αυτού του τηλεσκοπίου.

Και αν βρισκόμασταν -

(Χειροκρότημα)

Αν ένας αστροναύτης πήγαινε στη Σελήνη,

απόσταση 1/4 εκατομμυρίου μιλίων,

και άναβε ένα κερί -μόνο ένα κερί-

τότε θα μπορούσαμε
να το εντοπίσουμε με το GMT.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακό.

Αυτή είναι μια προσομοιούμενη εικόνα
ενός συμπλέγματος σε ένα κοντινό Γαλαξία.

Το «κοντινό» είναι αστρονομικό,
είναι σχετικό.

Είναι δεκάδες εκατομμύρια
έτη φωτός μακρυά.

Κάπως έτσι μοιάζει το σύμπλεγμα.

Κοιτάξτε αυτά τα τέσσερα
φωτεινά αντικείμενα

και ας τα συγκρίνουμε με την κάμερα
του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Χαμπλ.

Μπορείτε να δείτε αμυδρές λεπτομέρειες
που αρχίζουν να διαφαίνονται.

Και τελικά -δείτε πόσο συνταρακτικό
είναι αυτό- αυτό θα δει το GMT.

Επικεντρωθείτε σε αυτές
τις φωτεινές εικόνες ξανά.

Αυτό βλέπουμε σε ένα από τα υπάρχοντα
πιο ισχυρά τηλεσκόπια στη Γη,

και ξανά, αυτό θα δει το GMT.

Εκπληκτική ακρίβεια.

Πού βρισκόμαστε, λοιπόν;

Έχουμε ισοπεδώσει την βουνοκορφή στη Χιλή.

Την ανατινάξαμε.

Έχουμε δοκιμάσει και γυαλίσει
το πρώτο κάτοπτρο.

Έχουμε χυτεύσει το δεύτερο
και το τρίτο κάτοπτρο.

Και πρόκειται να χυτεύσουμε
το τέταρτο κάτοπτρο.

Είχαμε αρκετές αξιολογήσεις φέτος,

διεθνείς επιτροπές ήρθαν,
μας επιθεώρησαν και είπαν:

«Είστε έτοιμοι
να προχωρήσετε στην κατασκευή».

Σκοπεύουμε να κατασκευάσουμε το
τηλεσκόπιο με τα πρώτα τέσσερα κάτοπτρα.

Θέλουμε να ενεργοποιηθεί γρήγορα,
και να λαμβάνει επιστημονικά δεδομένα -

αυτό που οι αστρονόμοι αποκαλούν
«Πρώτο Φως» το 2021.

Το πλήρες τηλεσκόπιο θα είναι έτοιμο
στα μέσα της επόμενης δεκαετίας,

και με τους επτά καθρέφτες.

Είμαστε τώρα έτοιμοι να κοιτάξουμε
πίσω στο μακρινό σύμπαν,

στην κοσμική αυγή.

Θα μπορούμε να μελετάμε άλλους πλανήτες
με εξαιρετική λεπτομέρεια.

Αλλά κατ' εμέ, το πιο συναρπαστικό
στην κατασκευή του GMT

είναι η ευκαιρία πραγματικά
να ανακαλύψουμε κάτι που δεν γνωρίζουμε,

που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε τώρα,

κάτι εντελώς καινούργιο.

Με αυτή την κατασκευή αυτού
και άλλων εγκαταστάσεων,

ελπίζω ότι πολλοί νέοι και νέες
θα εμπνευστούν να φτάσουν στα αστέρια.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)

Μπρούνο Τζουσάνι: Ευχαριστούμε Γουέντι.

Μείνε μαζί μου, γιατί σου έχω μία ερώτηση.

Ανέφερες διαφορετικές εγκαταστάσεις.

Το Τεράστιο Τηλεσκόπιο
Μαγγελάνου φτιάχνεται,

όπως το ALMA και άλλα στη Χιλή και αλλού,
συμπεριλαμβανομένης και της Χαβάη.

Πρόκειται για συνεργασία και
συμπληρωματικότητα ή για ανταγωνισμό;

Υπάρχει ανταγωνισμός στη χρηματοδότηση,
αλλά τι γίνεται με την επιστήμη;

Γουέντι Φρίντμαν: Από επιστημονικής
απόψεως, είναι συμπληρωματικά.

Διαστημικά τηλεσκόπια,
τηλεσκόπια στο έδαφος,

τηλεσκόπια με διαφορετικές
δυνατότητες μήκους κύματος,

ακόμα και παρόμοια τηλεσκόπια,
αλλά με διαφορετικά όργανα -

όλα θα δουν σε διαφορετικά μέρη
των ερωτήσεων που κάνουμε.

Όταν ανακαλύψουμε άλλους πλανήτες,
θα δοκιμάσουμε αυτές τις παρατηρήσεις,

θα μπορούμε να μετρήσουμε την ατμόσφαιρα,

να δούμε το διάστημα
με πολύ υψηλή ανάλυση.

Είναι λοιπόν πολύ συμπληρωματικά.

Έχεις δίκιο για τη χρηματοδότηση,
διαγωνιζόμαστε,

αλλά επιστημονικά,
είναι πολύ συμπληρωματικά.

ΜΤ: Γουέντι, ευχαριστούμε
που ήρθες στο TEDGlobal.

ΓΦ: Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)