Anatomia rysunku satyrycznego

Każdego tygodnia „New Yorker” dostaje tysiąc satyrycznych rysunków. Do publikacji trafia około siedemnastu. W zabawnym, dynamicznym i odkrywczym wykładzie Bob Mankoff, edytor „New Yorkera” z długim stażem i samozwańczy analityk humoru przeprowadza sekcję niektórych z opublikowanych rysunków i omawia, co nas śmieszy, co nie i dlaczego.

Opowiem wam dziś o tworzeniu humoru.

To ciekawy temat, ale wiąże się z nim

problem ograniczeń i tego,

jak do pewnych sytuacji humor pasuje,

a do innych nie.

Pochodzę z Nowego Jorku,

każdy rodzaj humoru jest akceptowany.

To niedorzeczne, bo w humorze

możemy liczyć najwyżej na 75% satysfakcji.

Nikt nie jest zadowolony z humoru na 100%,

oprócz tej kobiety.

(Wideo) Kobieta: (Śmieje się)

Bob Mankoff: To moja pierwsza żona.

(Śmiech)

Ta część naszego związku była udana.

(Śmiech)

Spójrzmy teraz na ten rysunek.

Trzeba pamiętać o tym,

że widzimy te rysunki

w kontekście tygodnika New Yorker,

wśród tekstu pisanego
zgrabną czcionką Caslon,

i w tym kontekście
rysunek wydaje się raczej nieszkodliwy.

Trochę naśmiewa się ze starzenia,

a to może się ludziom podobać.

Ale jak już mówiłem, nie wszystkim.

Temu facetowi się nie spodobało.

"Kolejny żart o białych seniorach.
Ha ha. Boki zrywać.

Pewnie miło być młodym i chamskim,
ale kiedyś

będziesz stary, chyba że wcześniej
padniesz trupem, czego ci życzę".

(Śmiech)

Środowisko New Yorkera jest bardzo wrażliwe,

ludzie łatwo się oburzają.

Człowiek uświadamia sobie,

że to bardzo nietypowe środowisko.

Mówię do was, sam.

Jesteście grupą.
Słyszycie, że inni się śmieją.

W New Yorkerze żart jest skierowany
do szerokiej publiczności

i gdy się temu przyjrzeć,

okazuje się, że nikt nie wie,
z czego śmieją się inni,

i że, co ciekawe, odbiór humoru

jest subiektywny.

Spójrzmy na ten rysunek.

"Zniechęcające wyniki badań
nad nowym antydepresantem".

(Śmiech)

Rzeczywiście zniechęcające.

Można by pomyśleć - hej,

większość z was się zaśmiała.

Prawda? Uznaliście, że to zabawne.

Ogólnie rzecz biorąc,
ten rysunek wydaje się zabawny,

ale spójrzmy na wyniki internetowej ankiety.

85% ludzi rysunek się spodobał.

109 osób oceniło go na 10,
najwyższą notę. 10 osób na 1.

Ale spójrzcie na konkretne przypadki.

"Lubię zwierzęta!!!" - ta osoba bardzo je lubi.

(Śmiech)

"Nie chcę, żeby cierpiały.
Dla mnie to nie jest zabawne".

Ta osoba oceniła rysunek na 2.

"Nie lubię patrzeć, jak zwierzęta cierpią
- nawet na rysunku".

Takim ludziom tłumaczę, że użyliśmy
tuszu ze znieczuleniem.

Inni ludzie uznają rysunek za zabawny.

Tak właśnie wygląda
zróżnicowany odbiór humoru,

kiedy humor nie jest zaraźliwy.

Humor jest rodzajem rozrywki,

co zawiera dreszczyk emocji,

poczucia, że coś może pójść nie tak.

Lubimy mieć jakieś zabezpieczenie.

Na tym właśnie polega zoo.
Jest tam zagrożenie - tygrys.

Kraty nas chronią. To zabawne, prawda?

To jest kiepskie zoo.

(Śmiech)

Jest poprawne politycznie, ale kiepskie.

Ale to jest jeszcze gorsze.

(Śmiech)

Zajmując się humorem
w kontekście New Yorkera

trzeba się zastanowić:
gdzie będzie ten tygrys?

Gdzie będzie niebezpieczeństwo?

Jak sobie z nim poradzimy?

Moja praca polega na oglądaniu
tysiąca rysunków tygodniowo.

Ale w New Yorkerze zmieści się
tylko 16 czy 17 z nich,

a my dostajemy ich tysiąc.

Wiele trzeba odrzucić.

Moglibyśmy zmieścić więcej rysunków,

gdybyśmy usunęli artykuły.

(Śmiech)

Myślę, że byłaby to ogromna strata,

do przeżycia, ale jednak strata.

Co tydzień przychodzą do nas rysownicy.

Przeciętny rysownik, który z nami zostaje,

tworzy 10 czy 15 pomysłów tygodniowo.

Większość z nich zostanie odrzucona.

To natura każdej twórczości.

Wielu odchodzi, niektórzy zostają.

Jednym z nich jest Matt Diffee.

Oto jeden z jego rysunków.

(Śmiech)

Drew Dernavich. "Księgowi w improwizacji".

"W tej części programu prosimy widzów

o podawanie dowolnych liczb".

Paul Noth: "Jest OK, ale mógłby
bardziej popierać Izrael".

(Śmiech)

Sporo wiem o odrzuceniu,

bo po rzuceniu,
a raczej wyrzuceniu z psychologii

postanowiłem naturalnie zostać rysownikiem.

W latach 1974-77 wysłałem
do New Yorkera 2000 rysunków

i wszystkie zostały odrzucone.

[Nie mogliśmy opublikować załączonego materiału.
Dziękujemy za zainteresowanie]

[Nie mogliśmy opublikować załączonego materiału.
Dziękujemy za zainteresowanie]

zmieniło się w to:

[Udało się! Bez kitu! Sprzedałeś rysunek
do cholernego New Yorkera!]

(Śmiech)

Nie całkiem tak to wyglądało,

ale tak to odczułem.

To nie jest humor w stylu New Yorkera.

Jaki jest humor New Yorkera?

W 1977 udało mi się przebić
i zacząłem sprzedawać rysunki.

Wreszcie w 1980 podpisałem kontrakt

z redakcją New Yorkera.

Zamazałem fragmenty,
bo to nie wasza sprawa.

Rok 1980. "Szanowny panie Mankoff,
potwierdzamy umowę...

bla, bla, zamazane...

"na dowolne prace".

Nigdzie w umowie nie jest napisane,

że chodzi właśnie o rysunki satyryczne.

Redakcja New Yorkera
ma określoną wizję publikacji.

Zadaniem opublikowanego rysunku

jest skłonienie odbiorcy do namysłu.

To nie żart. Wymaga namysłu

zarówno twórcy jak i odbiorcy,

żeby powstał rysunek.

(Śmiech)

Na przykład coś takiego:

"Nie ma sprawiedliwości. Jest trochę sprawiedliwości.
Świat jest sprawiedliwy".

"W co wierzą lemingi"

(Śmiech)

Zdaniem moim i redakcji New Yorkera

rysunek powinien być dwuznaczny.

O czym był ten rysunek? O lemingach?

Nie. O nas.

Ten rysunek wyraża mój pogląd na religię.

Cały spór między religiami toczy się o to,

czyj wymyślony kolega jest najfajniejszy.

(Śmiech)

To moje najbardziej znane dzieło.

"Czwartek odpada.
Nigdy. Czy nigdy ci odpowiada?"

Były tysiące przedruków i przeróbek,

nawet na majtkach.

Skrócone do: "Nigdy. Czy nigdy ci odpowiada?"

To wygląda jak zupełnie inny rodzaj humoru,

ale w gruncie rzeczy chodzi o to samo.

W obu przypadkach
spodziewamy się czegoś innego.

W obu przypadkach następuje odwrócenie.

Występuje sprzeczność, kontrast.

W "Nie, czwartek odpada.
Nigdy. Czy nigdy ci odpowiada?"

składnia zdaje się wyrażać uprzejmość,

ale treść jest niegrzeczna.

Tak właśnie działa humor.
To kognitywna synergia.

Mieszamy rzeczy,
które do siebie nie pasują

i przez chwilę wydaje nam się to w porządku.

Jest zarazem uprzejmy i niegrzeczny.

Stosowność, której wymaga New Yorker

i wulgarność języka.

Tak działa humor.

A ja zajmuję się jego analizowaniem.

Według E.B. White'a analiza humoru
jest jak sekcja żaby.

Nikogo zbyt nie obchodzi, a żaba umiera.

Zamierzam kilka zabić,
ale nie będzie pogromu.

Ale naprawdę...

Spójrzmy na ten ciekawy obrazek.

Publiczność się śmieje.

Tutaj lud, tu grupa fircyków,

ale wszyscy się śmieją.

Z wyjątkiem jednej osoby.

Kim on jest? To krytyk.

To krytyk humoru,

w obecnej sytuacji: ja,

podczas pracy w New Yorkerze. Istnieje ryzyko,

że taki już zostanę.

Pokażę wam filmik
nakręcony przez Matta Diffee:

jak by to wyglądało,
gdyby to wyolbrzymić.

Bob Mankoff: "Ojej.

Ech.

Oooch. Hmm. Zbyt zabawne.

Zaśmiałbym się, ale dziś jestem zły.

Później docenię. Może.

Nie. Niee.

Za mocne. Za słabe.

W porządku, ale dalej nie śmieszne.

Nie, nie.

Na litość boską, absolutnie nie.

(Muzyka)

Nie. Nie. Nie. Nie.
[Cztery godziny później]

O, super, co tam masz?

Pracownik: "Z szynką i serem?"
BM: "Nie".

Pracownik: "Pastrami i chleb na zakwasie?"
BM: "Nie".

Pracownik: "Wędzony indyk z bekonem?"
BM: "Nie".

Pracownik: "Falafel?"
BM: "Niech się zastanowię.

Nie".

Pracownik: "Grillowany ser?"
BM: "Nie".

Pracownik: "Kanapka z bekonem?"
BM: "Nie".

Pracownik: "Szynka, mozzarella i musztarda?"
BM: "Nie".

Pracownik: "Sałatka z fasoli?"
BM: "Nie".

(Muzyka)

Nie. Nie.

Absolutnie nie. [Kilka godzin po lunchu]

(Dźwięk syreny)

Nie. Wynocha stąd.

(Śmiech)

To wyolbrzymia to, co robię.

Odrzucamy bardzo wiele rysunków.

Powstają całe zbiory odrzuconych prac.

"Kolekcje odrzuconych"
nie są w typie humoru New Yorkera.

Widać tu włóczęgę-brzuchomówcę.

On chleje, a jego lalka wymiotuje.

To nie pasuje do New Yorkera.

To dzieło Matta Diffee'ego,
jednego z naszych autorów.

Pokażę kilka przykładów
takich odrzuconych rysunków.

"Zastanawiam się nad dzieckiem".

(Śmiech)

To ciekawy śmiech, taki... winny.

Śmiejecie się, choć wiecie,
że nie ma z czego.

(Śmiech)

"Dupek. Proszę o pomoc".

(Śmiech)

W kontekście tej książki

"Rysunki, których nigdy
nie zobaczysz w New Yorkerze",

ten rodzaj humoru pasuje.

Dlaczego?

Jedna z koncepcji humoru

mówi o łagodnym naruszeniu.

By coś było śmieszne, musi wydać się

niewłaściwe i właściwe zarazem.

Jeśli coś jest zupełnie niewłaściwe,
nie wydaje się śmieszne.

Jeśli jest zupełnie właściwe,
to z czego tu się śmiać?

Tę łagodność widać w "Czwartek odpada.
Może nigdy, czy nigdy ci pasuje?"

To nieuprzejme.
Świat nie powinien tak wyglądać.

Ale w tym kontekście
wydaje się w porządku.

W tym kontekście "Dupek. Proszę o pomoc"

to łagodne zakłócenie.

W kontekście New Yorkera...

"Limfocyt T: Czy układ immunologiczny

pomaga w walce z rakiem?"

Czytasz takie mądre rzeczy,

rozprawę o układzie odpornościowym.

Zerkasz obok i widzisz

"Dupek. Proszę o pomoc"?

To poważne zakłócenie. Nie zadziała.

Nic nie jest tak po prostu śmieszne.

Wszystko zależy od kontekstu i oczekiwań.

Można na to spojrzeć także inaczej.

Teoria metamotywacyjna o postrzeganiu,

teoria o motywacji i nastroju,

jak nastrój wpływa na preferencje

lub niechęć.

W wesołym nastroju chcemy wrażeń,

pobudzenia, czujemy ekscytację.

W zdecydowanym nastroju czujemy niepokój.

"Kolekcja odrzuconych" też tu pasuje.

Chcesz stymulacji i pobudzenia.

Chcesz przekroczyć jakąś granicę.

To jak park rozrywki.

"Jedziemy". (Krzyk)

Śmieje się. Jest i zagrożony i bezpieczny,

bardzo pobudzony.
Nie ma żartu i nie jest potrzebny.

Gdy pobudzonym ludziom dostarcza się bodźców,

bardzo łatwo będzie im się śmiać.

Kolejny rysunek z kolekcji.

"Za ciasne?"

To rysunek o terroryzmie.

New Yorker oczekuje czegoś zupełnie innego.

Ma być i zabawa, i jakiś cel,

to konkretny wymóg dla rysunku.

Pokażę teraz rysunki
opublikowane w New Yorkerze

zaraz po 11 września,
trudny okres dla humoru.

Jak New Yorker sobie z tym poradził?

Nie mógłby pokazać faceta z bombą
z pytaniem "za ciasne?".

Był też inny rysunek,
którego nie pokazałem,

bo ktoś mógłby się poczuć urażony.

Świetny rysunek Sama Grossa,

zaraz po aferze z Mahometem.
Mahomet w niebie

mówi do zamachowca-samobójcy
rozerwanego na kawałki:

mówi do zamachowca-samobójcy
rozerwanego na kawałki:

"Dostaniesz dziewice,
jak znajdziemy twojego penisa".

(Śmiech)

Lepiej to zostawić.

W pierwszym tygodniu nie było rysunków.

Nie było miejsca na humor.

Nie zawsze humor jest potrzebny.

Ale w drugim tygodniu już był rysunek.

"Myślałam, że już nigdy się nie zaśmieję,
ale zobaczyłam twoją marynarkę".

Skoro żyjemy, to będziemy się śmiać.

Będziemy oddychać.

Będziemy żyć. I jeszcze jeden:

"Pomyślałem, że jak nie wypiję trzeciego martini,
to terroryści wygrają".

Rysunki nie są o nich, tylko o nas.

Odbijamy się w humorze.

Najłatwiej jest nam śmiać się

z naszych wrogów.

To humor dyspozycyjny.

To 95% humoru, ale nie nasz.

Kolejny rysunek:

"Nie miałbym nic przeciwko życiu
w fundamentalistycznie islamskim państwie".

(Śmiech)

Humor musi w coś celować.

Co ciekawe, w New Yorkerze
tym celem jesteśmy my.

Celem są czytelnicy i twórcy.

Humor nas odbija, zmusza do myślenia

o naszych założeniach na temat świata.

Oto rysunek Roza Chasta,
facet czyta nekrologi.

"Dwa lata młodszy, dwanaście lat starszy,

trzy lata młodszy, dokładnie w twoim wieku,

dokładnie w twoim wieku".

To bardzo głęboka myśl.

New Yorker dąży do tego,

by rysunki nie tylko były zabawne,

ale też coś o nas mówiły. Jeszcze jeden:

"Zostałam wegetarianką z powodów zdrowotnych,

potem etycznych,
a teraz tylko żeby innych wkurzyć".

(Śmiech)

"Przepraszam - ale coś tu jest nie tak,

troszeczkę, nikt oprócz mnie
by tego nie zauważył".

Skupia się na naszych obsesjach, narcyzmie,

wadach, słabościach. Naszych, nie czyichś.

New Yorker wymaga

od nas myślenia,

jak określił to Arthur Koestler,

który napisał książkę "Akt kreacji"

o związkach humoru, sztuki i nauki.

To bisocjacja:

dokonuje się połączenia idei
z dwóch różnych sfer,

i trzeba zrobić to szybko,
by zrozumieć żart.

Jeśli skojarzenie nie dokona się

w pół sekundy,
nie będzie już śmieszne.

Ale myślę, że się uda.

Dwie różne sfery.

"Spałeś z nią, co?"

(Śmiech)

"Lassie! Potrzebujesz pomocy!"

(Śmiech)

To nóż armii francuskiej.

(Śmiech)

Einstein w łóżku:
"Dla ciebie to było szybko".

(Śmiech)

Są też rysunki mniej oczywiste.

Ten na przykład wielu zmyli:

Ile osób wie, o co w nim chodzi?

Pies pokazuje,
że chce wyjść na spacer.

To sygnał, że ma wyprowadzić psa.

Dlatego co roku ukazuje się rubryka

"Nie rozumiem:
rysunkowy test na inteligencję"

(Śmiech)

New Yorker także bawi się czasami

bezsensownością.

To jedna z podstaw humoru.

Coś normalnego i logicznego
nie zostanie uznane za śmieszne.

Absurd działa jednak tylko w humorze

opartym na rzeczywistości.

"Szef zawsze mówi mi, co mam robić".

To możliwe.
To osadzone w rzeczywistości.

Kowboj do krowy:

"Wspaniale.
Chciałbym pięć tysięcy takich, jak ty".

Rozumiemy.
To absurdalne, ale rozumiemy.

Inny punkt w skali absurdu:

"Do diabła, Hopkins,
nie dostałeś wczorajszej notki?"

Tu już jest trudniej, prawda?
Coś tu nie gra.

Ludzie, którzy lubią nonsens,

wolą abstrakcyjną sztukę,

są zazwyczaj liberalni,
mniej konserwatywni itd.

Ale dla nas, dla mnie,
który tworzy humor,

nie ma sensu porównywanie.

To jak szwedzki stół i to jest najlepsze.

Chcę podsumować podpisem obrazka,

myślę, że to zsumuje całość opowieści

o rysunkach w New Yorkerze.

"Każe ci się zatrzymać i pomyśleć, no nie?"

(Śmiech)

Gdy następnym razem
zobaczysz rysunek w New Yorkerze,

zatrzymaj się przy nim i chwilę zastanów.

Dziękuję.

(Brawa)

Dziękuję. (Brawa)