Svante Paabo: Të dhëna prej ADN-së së neandertalit brenda nesh

Duke shfaqur rezultatin e një studimi masiv dhe mbarëbotëror, gjenetisti Svante Pääbo vërteton me anë të ADN-së, se njerëzit e hershëm u çiftuan me Neandertalët pasi lanë Afrikën. (Po, shumë prej nesh kanë ADN neandertali). Gjithashtu, ai tregon se si një kockë e vogël prej gishtit të një bebeje, është e mjaftueshme për të identifikuar gjithë specien e re të një humanoidi.

Ajo për të cilën dua t'ju flas,

është se ç'mund të mësojmë nga studimi i gjenomeve

të njerëzve që jetojnë

dhe atyre të zhdukur.

Por më parë,

dua t'ju rikujtoj shkurtimisht ato që tashmë i dini:

gjenomet tona, materiali ynë gjenetik,

ruhet thuajse në çdo qelizë të trupit tonë në kromozome

në formën e ADN-së,

molekulës së famshme spirale të dyfishtë.

Informacioni gjenetik

ruhet në formën e një sekuence

të 4 bazave (të azotuara)

që shkurtimisht i shënojmë me A, T, C dhe G

Ky informacion ruhet dy herë

në secilin varg--

kjo është e rëndësishme

sepse sa herë formohen qeliza të reja, këto vargje ndahen

dhe duke përdorur këto për shabllon, formohen vargje të tjera të reja

në një proces thuajse të përsosur.

Por, siç e dimë, sigurisht, asgjë në natyrë

nuk është tërësisht perfekte

kështu që ndonjëherë ndodhin gabime

dhe formohet një shkronjë e gabuar.

Ne i shohim rezultatet

e këtyre mutacioneve

kur krahasojmë sekuencat e ADN-ve

midis nesh në këtë dhomë p.sh.

Nëse krahasojmë gjenomin tim me ndonjërin prej jush,

përafërsisht një në çdo 1200, 1300 shkronja

do të jetë ndryshe

Këto mutacione mblidhen

përafërsisht si funksion i kohës.

Nëse marim një shimpanze, do të shohim më shumë ndryshime.

Përafërsisht një shkronjë në njëqind

do të jetë ndryshe nga ajo e shimpanzesë.

Nëse jeni të interesuar në historinë

e një pjese të ADN-së, apo gjithë gjenomit,

ju mund t'a rindërtoni historinë e ADN-së

me këto diferenca që gjeni.

Përgjithësisht ne i formësojmë idetë tona për historinë

me pemë si kjo këtu.

Në këtë rast, është shumë e thjeshtë.

Dy sekuenca ADN-je njerëzore

përfundojnë shpesh në një paraardhës të njëjtë.

Më tej akoma gjejmë një paraardhës të përbashkët me shimpanzetë.

Duke qenë se këto mutacione

ndodhin përafërsisht si një funksion i kohës,

ju mund t'i transformoni këto diferenca

në një kohë të përafërt

ku dy njerëz, përgjithësisht,

do të ndajnë të njëjtin paraardhës rreth gjysëm milioni vite më parë,

ndërsa me shimpanzetë,

koha do të ishte diku tek pesë milion vite më parë.

Ajo çfarë ka ndodhur këto vitet e fundit

është se gjendet teknologjia e nevojshme

që ju lejon të shihni shumë, shumë pjesë ADN-je në një kohë të shkurtër.

Tashmë vetëm për disa orë

ne mund të përcaktojmë gjithë gjenomin e një personi.

Secili prej nesh, sigurisht, përmban dy gjenome njerëzor--

një prej nënës dhe tjetra prej babait tonë.

Secili prej tyre është tre miliardë shkronja i gjatë.

Ne do të kuptojmë se dy gjenomet e mia

apo njëri prej tyre që duam t'a përdorim.

do të ketë 3 milion diferenca

në këtë radhë.

Më pas, mund të fillojmë të themi

se si këto diferenca gjenetike

janë shpërndarë kudo në botë.

Nëse e bëni këtë,

ju do të gjeni një sasi të caktuar variacionesh gjenetike në Afrikë.

Nëse shihni më tej jashtë Afrikës,

ju do të gjeni më pak variacione gjenetike.

Kjo të surprizon, sigurisht,

sepse gjashtë apo tetë herë më pak njerëz

jetojnë në Afrikë sesa jashtë saj.

Prapëseprapë njerëzit brenda Afrikës

kanë më shumë variacione gjenetike.

Për më tepër, thuajse gjithë këto variante gjenetike

që gjejmë jashtë Afrikës

kanë sekuenca tepër të ngjashme ADN-je

me ato brenda Afrikës,

Por nëse shohim në Afrikë,

egziston një komponent i variacionit gjenetik

që nuk ka të afërm jashtë Afrike.

Nga kjo del se, modeli për t'a shpjeguar këtë

është se një pjesë e variacioneve afrikane, por jo të gjitha,

janë larguar nga Afrika për të kolonizuar botën.

Sëbashku me metodat për të datuar diferencat gjenetike,

kjo na çon në përfundimin

se njerëzit modernë--

njerëz që janë në thelb të padallueshëm nga unë dhe ju--

evoluan në Afrikë kohët e fundit

diku tek 100 -200 mijë vjet të shkuara.

Më vonë, midis 100 apo 50 mijë vjet më parë,

ikën nga Afrika

për të kolonizuar pjesën tjetër të botës.

Kështu që, ajo që unë parapëlqej shpesh t'a them,

nisur nga perpektiva gjenomike,

ne jemi të gjithë Afrikanë.

Ne ose jetojmë sot brenda Afrikës,

ose kemi emigruar jo shumë kohë më parë.

Një tjetër pasojë

e kësaj origjine të vonë të njerëzve modernë

është se variante gjenetike

janë të shpërndarë gjerësisht nëpër botë,

në shumë vende,

dhe ato tentojnë të variojnë si gradientë,

të paktën kur e sheh perspektivën nga lart.

Duke qenë se ekzistojnë kaq shumë variante gjenetike,

dhe ato kanë gradientë kaq të ndryshëm--

kjo nënkupton se nëse përcaktojmë një sekuencë ADN-je

një gjenom të një individi--

ne me shumë saktësi llogarisim

prej ku vjen ky person,

duke pranuar se prindërit apo gjyshërit e tij

nuk kanë lëvizur shumë rreth e rrotull.

A do të thotë kjo,

siç shumica e njerëzve parapëlqejnë të mendojnë,

se ekzistojnë diferenca të mëdha midis grupeve të njerëzve--

në kontinentë të ndryshëm, për shembull?

Epo edhe ne mund t'i bëjmë këto pyetje.

Ekziston, përshembul, një projekt në vazhdim e sipër

për të sekuencuar njëmijë individë--

gjenomet e tyre--nga cepa të ndryshëm të botës.

Ata kanë mbaruar së sekuencuari 185 afrikanë

nga dy popullata të ndryshme në Afrikë.

Përafërsisht me këtë, janë sekuencuar njerëz edhe

në Evropë dhe Kinë.

Kështu që ne mund të themi se sa variante kemi gjetur,

sa shkronja ndryshojnë

në të paktën një prej sekuencave individuale.

Në fakt janë shumë: 38 milionë pozicione të ndryshme.

Ne mund të pyesim: A ka ndryshime absolute

midis afrikanëve dhe joafrikanëve?

Ndoshta diferenca më e madhe

që shumica jonë imagjinon, ka ekzistuar.

Dhe, me një diferencë absolute--

me diferencë nënkuptoj

që njerëzit brenda Afrikës në një pozicion të caktuar,

të gjithë individët--100 përqind--kanë një shkronjë,

dhe gjithë të tjerët jashtë Afrike, kanë një shkronjë tjetër.

Përgjigja e kësaj, midis miliona ndryshimeve të hasura,

është se nuk ekziston një pozicion i tillë.

Kjo mund të duket befasuese.

Ndoshta është klasifikuar gabim ndonjë individ, apo diçka e tillë.

Le t'i lehtësojmë disi kriteret

dhe të pyesim: Sa pozicione ka

ku 95 përqind e njerëzve në Afrikë kanë

një variant,

95 përqind, një variant tjetër,

ky numër është 12.

Kjo është shumë befasuese.

Kjo do të thotë se kur shohim njerëzit

dhe shohim një person nga Afrika

dhe një person nga Evropa apo Azia

ne nuk mundemi, për një pozicion të caktuar të gjenomit me 100 përqind saktësi,

të parashikojmë se ç'ka një person.

Dhe vetëm për 12 pozicione

me 95 përqind siguri, e dimë se ç'gjendet.

Kjo mund të jetë befasuese,

sepse ne mundemi, sigurisht, të shohim këta persona

dhe me shumë lehtësi të përcaktojmë nga vijnë paraardhësit e tyre.

Kjo do të thotë që

këto shenja që ne shohim

me kaq lehtësi--

tipare të fytyrës, ngjyra e lëkurës, struktura e flokut--

nuk përcaktohen nga gjene të vetme me efekt të madh,

por në fakt, përcaktohen nga variantë gjenetik të ndryshëm

që duket se ndryshojnë në shpeshtësi

midis pjesëve të ndryshme të botës.

Ka edhe diçka tjetër me këto tipare

që ne i dallojmë kaq lehtësisht tek njeri tjetri

që ia vlen t'a marrim në konsideratë,

dhe ajo është se, në një kuptim të drejtëpërdrejtë,

këto shenja janë në sipërfaqen e trupit tonë.

Ato janë ashtu siç thamë--

tipare të fytyrës, strukturë floku, ngjyrë lëkure.

Ekzistojnë gjithashtu një numër tiparesh

që variojnë midis kontinenteve, si mënyra se si

metabolizojmë ushqimin që hamë,

apo se si

sistemi yne imunitar përballon mikrobet

që mundohen të pushtojnë trupin tonë.

Por këto janë gjithë pjesët e trupit tonë

ku ne bashkëveprojmë me mjedisin përreth,

në një konfrontim të drejtpërdrejtë, po të doni.

Është e lehtë të imagjinojmë

sesi veçanërisht këto pjesë të trupit tonë

u ndikuan shpejt nga seleksionimi mjedisor

dhe ndryshuan shpeshtësine e gjeneve

që janë të përfshira në to.

Por, nëse shohim pjesë të tjera të trupit,

pjesë që nuk kanë bashkëvepruar direkt me mjedisin--

veshka, zemra apo mëlçia--

nuk ekziston ndonjë mënyrë të themi,

vetëm duke shikuar këto organe,

të përcaktojmë se nga ç'pjesë e botës janë.

Një tjetër gjë interesante del prej kësaj

dhe është fakti se

njerëzit kanë një origjinë të përbashkët në Afrikë,

dhe kur filluan të shfaqen

para 100 mijë vitesh, apo diçka e ngjashme,

ata nuk ishin vetëm në planet.

Kishte edhe forma të tjera humanoidësh rreth e qark,

një prej më të famshmëve, ndoshta, neandertali--

këto forma të bëshme njerëzish,

krahasuar me pjesën e majtë këtu

me një skelet modern njerëzor në të djathtë--

që ka ekzistuar në Azinë Perëndimore dhe Evropë

prej disa qindra mijëra vjetësh.

Kështu na lind një pyetje interesante,

çfarë ndodhi kur u takuam?

Çfarë i ndodhi neandertalëve?

Dhe për t'i dhënë përgjigje pyetjeve të tilla,

grupi im kërkimor--tashmë prej 25 vjetësh--

punon për metodologji të nxjerrjes së ADN-së

prej mbetjeve të neandertalëve

dhe kafshëve të zhdukura

që janë dhjetëra mijëra vjeçare.

Kjo përmban një sërë çështjesh teknike

se si nxirret kjo ADN,

se si kjo mund të konvertohet në një format të sekuencueshëm.

Duhet të punosh me shumë kujdes

për të shmangur kontaminimin e eksperimenteve

me vetë ADN-në tonë.

Së bashku me të tjera çështje si kjo, duke i shtuar dhe metodat

që lejojnë sekuencimin e shpejtë të shumë molekulave ADN-je

na lejuan që vitin e kaluar

të prezantonim versionin e parë të gjenomit të Neandertalit

në të tillë formë ku secili prej jush

mund të shohë në internet, prej gjenomit neandertal,

të paktën 55 përqind të tij

prej asaj që kemi arrirë të rindërtojmë deri më tani.

Pas kësaj, kjo mund të krahasohet me gjenome

të njerëzve që jetojnë sot.

Dhe një pyetje

që mund të doni të pyesni

është, çfarë ndodhi kur u takuam?

U përziemë apo jo?

Mënyra se si t'a pyesim këtë pyetje

është të shohim neandertalët që vijnë prej Evropës Jugore

dhe t'a krahasojmë me gjenomet

e njerëzve që jetojnë sot.

Më pas shohim

t'a bëjmë këtë me çifte individësh

duke filluar me dy afrikanë,

duke parë dy gjenomet afrikanë,

gjejmë pozicionet ku këta gjenome ndryshojnë nga njëri tjetri,

dhe për çdo rast pyesim: Si është Nendertali në lidhje me këta?

I ngjan këtij afrikani apo tjetrit më shumë?

Ne presim që të të mos ketë diferenca,

duke qenë se neandërtalët nuk kanë jetuar ndonjëherë në Afrikë.

Duhet të jenë njëlloj, nuk ka arsye që të jetë më e ngjashme

me një afrikan se me afrikanin tjetër.

Në fakt kështu është.

Nga ana statistikore, nuk ka asnjë ndryshim

se sa herë neandertali përket me një afrikan sesa me tjetrin.

Kjo është ndryshe

kur ne shohim një individ evropian dhe një afrikan.

Kësaj here, në sasi të konsiderueshme,

neandertali i ngjan më shumë evropianit

sesa afrikanit.

E njëjta gjë ndodh edhe kur krahasojmë një individ kinez

me një afrikan,

neandertali do të përkojë me kinezin më shpesh.

Kjo duket befasuese

duke qenë se neandertalët nuk kanë qenë ndonjëherë në Kinë.

Kështu që modeli që ne propozuam për të shpjeguar këtë

është se kur njerëzit modernë dolën prej Afrikës

diku 100 mijë vite më parë,

ata u takuan me neandertalët.

Me sa duket, ata u takuan në Lindjen e Mesme

ku kishte neandertalë që jetonin.

Nëse këta u përzienë me njëri tjetrin aty,

dhe këta njerëz modernë

që u bënë paraardhësit

e kujtdo jashtë Afrike,

morën me vete këtë komponent të neandertalit në gjenomin e tyre

në pjesët e tjera të botës.

Prej kësaj, njerëzit që jetojnë sot jashtë Afrikës

kanë rreth dy, dy e gjysëm përqind të ADN-së së tyre

prej neandertalëve.

Duke patur tashmë një gjenom neandertal

në dorë si një pikë referimi

dhe duke patur teknologjitë

për të parë mbetjet antike

dhe ekstraktimin e ADN-së,

ne mund t'i aplikojmë këto diku tjetër nëpër botë.

Vendi i parë që e bëmë këtë ishte Siberia Jugore

në malet Altai

në një vend të quajtur Denisova,

një vendqendrim shpellash atje,

ku në 2008-ën, arkeologët

gjetën një pjesë të vockël të një kocke--

kjo është një kopje e saj--

të cilën e kuptuan që ishte prej falangës së fundit

të gishtit të vogël të një njeriu.

Kjo ishte e ruajtur mjaftueshëm mirë

kështu që ne mundëm të përcaktonim ADN-në e këtij individi,

në sasi edhe më të madhe

se ajo e neandertalit, në fakt,

dhe filluam ta krahasojmë atë me gjenomin e neandertalit

dhe të njerëzve të sotëm.

Zbuluam se ky individ

ndante të njëjtën origjinë të sekuencës së ADN-së

me neandertalët diku tek 640 mijë vite më parë.

Akoma më tej, 800 mijë vite më parë

kishte të njëjtën origjinë

me njerëzit e sotëm.

Kështu, ky individ vjen prej një popullate

që ndan origjinën me neandertalët

shumë kohë më parë, dhe pas kësaj ka një histori të gjatë të pavarur.

Ne i quajmë këta njerëz,

që ne i përshkruam për herë ta parë

prej kësaj kocke kaq të vockël,

Denisovanë,

prej vendit ku u përshkruan për herë të parë.

Ne mund të bëjmë të njëjtat pyetje për denisovanët

ashtu siç edhe për neandertalët:

A u përzienë me parardhësit e njerëzve të sotëm?

Nëse e bëjmë këtë pyetje,

dhe krahasojmë gjenomin denisovan

me atë të njerëzve nëpër botë,

çuditërisht zbulojmë se

nuk ka evidencë të ADN-së denisovane

në asnjë njeri qoftë edhe afër Siberisë në ditët e sotme.

Por, gjejmë ngjashmëri me njerëz në Papua New Guinea

dhe në ishuj të tjerë në Melanezi dhe Paqësor.

Kjo duket se do të thotë

që denisovanët kanë qenë më të përhapur në të shkuarën,

duke qenë se nuk mendojmë që parardhësit e Melanezianëve

kanë qenë ndonjëherë në Siberi.

Nga studimi

i këtyre njerëzve të zhdukur,

po arrijmë të vizatojmë se si bota ka qenë dikur

kur njerëzit modernë filluan të dalin prej Afrikës.

Në perëndim, ishin neandertalët;

Në lindje, denisovanët--

ndoshta edhe forma të tjera njerëzish gjithashtu

të cilat ende si kemi zbuluar.

Ne ende se dimë se ku ishin kufijtë midis tyre,

por dimë që në Siberinë Jugore,

kishte edhe neandertalë edhe denisovanë

të paktën për një periudhë kohe në të shkuarën.

Më pas njerëzit modernë u shfaqën diku në Afrikë,

dolën prej saj, me sa duket në Lindjen e Mesme.

Ata u takuan me neandertalët, u përzienë me ta,

vazhduan të shpërndahen nëpër botë,

dhe diku në Azinë Juglindore,

ata takuan denisovanët dhe u përzienë edhe me këta

dhe vazhduan nëpër Paqësor.

Më pas këto forma të hershme njerëzore u zhdukën,

por jetojnë pak edhe sot

në disa prej nesh--

në atë që njerëzit jashtë Afrike kanë 2,5 përqind të ADN-së së tyre

prej neandertalëve,

dhe njerëzit në Melanezi

kanë afërsisht 5 përqind ADN-je

prej denisovanëve.

A do të thotë kjo, se, pas të gjithash

ka disa ndryshime absolute

midis njerëzve brenda Afrike dhe jashtë saj

në atë që njerëzit jashtë Afrikës

kanë këtë komponent të vjetër në gjenomin e tyre

prej këtyre formave të zhdukura njerëzish,

ndërsa afrikanët se kanë?

Epo, s'mendoj se ky është rasti.

Duket se, njerëzit modernë

u shfaqën diku në Afrikë.

Ata u shpërndanë edhe nëpër Afrikë

dhe aty kishte forma më të vjetra njerëzish gjithashtu.

Dhe meqënëse u përziemë tjetërkund,

jam i sigurtë se një ditë,

kur ndoshta do të kemi një gjenom

të këtyre formave të vjetra afrikane,

ne do të zbulojmë se edhe ata u përzienë

me njerëzit e hershëm modernë në Afrikë.

Për t'a përmbledhur,

çfarë kemi mësuar duke studiar gjenomet

e njerëzve të ditëve tona

dhe atyre të zhdukur?

Kemi mësuar shumë gjëra,

por është e rëndësishm të përmendim një

që është se ne gjithmonë jemi përzierë.

Ne u përziemë me këto forma të hershme njerëzish,

kudo ku i takuam,

dhe u pëziemë me njeri tjetrin prejandej.

Faleminderit për vëmendjen tuaj.

(Duartrokitje)