Liệu mắt mù có khả năng hồi phục? - David Davila

Xem chi tiết bài học tại: http://ed.ted.com/lessons/could-a-blind-eye-regenerate-david-davila

Chúng ta thường cho rằng mù là một bệnh bẩm sinh. Thế nhưng, cùng với một vài căn bệnh di truyền khác, mù loà có thể phát triển từ khi bạn còn nhỏ, thậm chí cả khi trưởng thành. Nhưng liệu mắt mù có khả năng hồi phục? Trong bài học này, David sẽ giải thích làm thế nào các nhà khoa học tìm ra lời giải cho câu hỏi trên thông qua nghiên cứu về sự hồi phục võng mạc ở cá bơn sọc.

Bài giảng được thực hiên bởi David Davila, minh họa bởi Eli Enigenburg.

Hãy tưởng tượng ngày qua ngày

thị lực của bạn
trở nên kém đi,

mọi thứ ngày càng mờ và nhỏ dần

cho đến khi bạn bị mù hoàn toàn.

Chúng ta cứ nghĩ
mù là một tật bẩm sinh,

nhưng trên thực tế, giống như
Viêm võng mạc sắc tố

và Hội chứng Usher,

mù có thể phát triển
từ khi bạn còn nhỏ,

thậm chí cả khi trưởng thành.

Cả hai căn bệnh di truyền hiếm gặp này
đều ảnh hưởng đến võng mạc,

tấm màn ở phần cuối của mắt
cảm nhận ánh sáng và giúp ta nhìn thấy.

Giờ hãy tưởng tượng,
nếu mắt có khả năng tự hồi phục,

những người mù sẽ lại
nhìn thấy ánh sáng.

Để biết được tính khả thi của nó,
hãy xem xét cơ chế hoạt động của võng mạc,

đặc biệt là
ở loài sinh vật đặc biệt

có tên là Cá bơn sọc.

Võng mạc của người được cấu tạo
từ nhiều lớp tế bào,

với nhiều nơ-ron đặc biệt
nằm ở phần cuối của mắt,

gọi là tế bào cảm quang hình nón
và tế bào cảm quang hình que.

Tế bào cảm quang chuyển ánh sáng
truyền tới mắt người

thành tín hiệu mà não
dùng để tạo ra thị lực.

Người mắc Hội chứng Usher
và Viêm sắc tố võng mạc

dần mất đi các tế bào cảm quang này

cho tới khi võng mạc không còn
khả năng cảm nhận ánh sáng

hay truyền tín hiệu về não nữa.

Không như các tế bào khác, tế bào
cảm quang không thể phân chia và nhân đôi.

Chúng ta sinh ra với đầy đủ số tế bào
cảm quang sẽ có trong đời,

đó là lý do tại sao trẻ sơ sinh
thường có đôi mắt to

và vì thế, chúng trông thật đáng yêu.

Nhưng điều này không đúng
với tất cả các loài.

Điển hình là cá bơn sọc,
một bậc thầy tái tạo.

Da, xương, tim và võng mạc của chúng
có thể hồi phục sau khi bị thương.

Ở cá bơn sọc, nếu tế bào cảm quang
bị mất hoặc bị chất độc phá hủy,

chúng sẽ được tái sinh và tự kết nối
với não để hồi phục thị lực.

Các nhà khoa học đang nghiên cứu
về năng lực siêu việt này

bởi cấu tạo võng mạc của cá bơn sọc
cũng tương tự như ở người.

Họ có thể thí nghiệm về ảnh hưởng
và các rối loạn như Hội chứng Usher

hay Viêm võng mạc sắc tố
trên mắt cá bơn sọc.

Điều này cho phép họ hiểu được
cơ chế hồi phục võng mạc của chúng

từ đó, tìm ra cách
chữa trị cho mắt người.

Vậy, bí mật về năng lực đặc biệt này
ở cá bơn sọc là gì?

Đó là chuỗi tế bào dài
căng khắp võng mạc

có tên là Muller glia.

Khi tế bào cảm quang bị tổn thương,
tế bào này biến đổi

và đảm nhận vai trò mới.

Khi đó, chúng hoạt động như tế bào gốc

và có thể biến đổi thành
bất kỳ loại tế bào nào.

Rồi các tế bào dài này phân chia,

phát triển, cuối cùng trở thành
tế bào cảm quang mới,

di chuyển tới phần cuối của mắt
và tự kết nối lại với não.

Hiện nay, một số nhà nghiên cứu
cho rằng đã tìm ra bí mật của cơ chế

nhờ một trong hai chất
sản sinh ra hoạt động trong não

tên là glutamate và aminoadipate.

Ở mắt chuột,

các chất này giúp tế bào Muller phân chia,
biến đổi thành tế bào cảm quang,

và di chuyển tới cuối võng mạc,

giống như việc tạo lập lại đội quân
đã tan rã từ những người lính mới.

Nhưng hãy nhớ, điều này
vẫn chưa xảy ra với võng mạc của người,

vì thế, câu hỏi đặt ra là

làm thế nào kích thích
tế bào Muller ở mắt người biến đổi?

Làm thế nào kiểm soát hoàn toàn
tiến trình này?

Làm thế nào để tế bào cảm quang
tự kết nối lại với võng mạc?

Liệu điều này có thể
xảy ra ở mắt người?

Hay là cơ chế này đã bị mất đi
trong quá trình tiến hóa?

Cho tới khi ta mổ xẻ được nó,

thì sự tái sinh ở võng mạc
của cá bơn sọc

vẫn còn là một năng lực bí ẩn.