Return to Video

Làm sao để đo khoảng cách trong không gian? - Yuan-Sen Ting

  • 0:07 - 0:10
    Ánh sáng là thứ nhanh nhất
    mà ta biết.
  • 0:10 - 0:13
    Nhanh đến nỗi
    các khoảng cách rất lớn được đo
  • 0:13 - 0:16
    bằng cách xem ánh sáng
    mất lâu để đi đến đó.
  • 0:16 - 0:20
    Trong một năm,
    ánh sáng đi được khoảng 6000 tỉ dặm
  • 0:20 - 0:23
    khoảng cách đó được gọi là
    một năm ánh sáng.
  • 0:23 - 0:25
    Để bạn dễ hình dung
    độ lớn của khoảng cách ấy,
  • 0:25 - 0:29
    Mặt trăng, nơi các phi hành gia
    mất 4 ngày mới bay đến được,
  • 0:29 - 0:32
    chỉ cách Trái đất 1 giây ánh sáng.
  • 0:32 - 0:37
    Trong khi ngôi sao gần nhất
    bên ngoài mặt trời, Proxima Centauri
  • 0:37 - 0:40
    cách chúng ta 4.2 năm ánh sáng.
  • 0:40 - 0:44
    Ngân hà của chúng ta có đường kính
    100,000 năm ánh sáng.
  • 0:44 - 0:47
    Thiên hà gần nhất với chúng ta,
    Andromeda,
  • 0:47 - 0:50
    cách ta khoảng
    2.5 triệu năm ánh sáng.
  • 0:50 - 0:53
    Không gian thực sự vô cùng rộng lớn
  • 0:53 - 0:57
    Nhưng đợi đã, làm sao ta biết
    các ngôi sao và thiên hà xa bao nhiêu?
  • 0:57 - 0:59
    Rốt cục, khi chúng ta nhìn lên trời,
  • 0:59 - 1:01
    Ta chỉ nhìn thấy
    một không gian hai chiều
  • 1:01 - 1:05
    Khi chỉ tay vào một ngôi sao,
    bạn không thể biết nó xa cỡ nào.
  • 1:05 - 1:09
    Vậy làm sao mà
    những nhà thiên văn lại biết?
  • 1:09 - 1:11
    Với những vật thể rất gần,
  • 1:11 - 1:15
    chúng ta có thể dùng khái niệm,
    được gọi là thị sai lượng giác.
  • 1:15 - 1:18
    Ý tưởng khá đơn giản.
    Hãy cùng làm một thí nghiệm.
  • 1:18 - 1:21
    Đưa ngón cái của bạn ra
    và nhắm mắt trái lại.
  • 1:21 - 1:25
    Bây giờ, nhắm mắt trái
    và mở mắt phải.
  • 1:25 - 1:27
    Trông như ngón cái của bạn
    đã di chuyển,
  • 1:27 - 1:31
    trong khi những vật làm nền
    vẫn ở nguyên chỗ cũ.
  • 1:31 - 1:34
    Áp dụng khái niệm tương tự
    vào quan sát sao,
  • 1:34 - 1:38
    nhưng vì các ngôi sao
    xa hơn tầm với của tay nhiều,
  • 1:38 - 1:40
    và trái đất thì không to lắm,
  • 1:40 - 1:43
    nên dù có kính thiên văn
    ở hai bên xích đạo,
  • 1:43 - 1:46
    bạn sẽ không thấy được nhiều
    thay đổi trong vị trí.
  • 1:46 - 1:51
    Thay vào đó, ta xem sự thay đổi
    vị trí sao trong 6 tháng
  • 1:51 - 1:56
    là một nửa thời gian
    trái đất đi một vòng quanh mặt trời.
  • 1:56 - 1:59
    Đo vị trí tương đối
    của ngôi sao vào mùa hè,
  • 1:59 - 2:03
    và vào mùa đông, nó giống như
    nhìn với con mắt còn lại.
  • 2:03 - 2:05
    Những ngôi sao gần
    có vẻ đã di chuyển chút ít
  • 2:05 - 2:08
    so với những ngôi sao xa
    và các thiên hà.
  • 2:08 - 2:13
    Nhưng cách này chỉ dùng cho các vật
    cách ta vài nghìn năm ánh sáng.
  • 2:13 - 2:16
    Vượt ra khỏi thiên hà của ta,
    khoảng cách là rất lớn
  • 2:16 - 2:21
    không thể phân biệt thị sai
    kể cả với thiết bị hiện đại nhất.
  • 2:21 - 2:24
    Khi đó, phải dựa vào
    một phương pháp khác:
  • 2:24 - 2:27
    sử dụng vật chỉ thị
    được gọi là nến tiêu chuẩn.
  • 2:27 - 2:34
    Nến tiêu chuẩn là
    những vật phát sáng mà ta biết rõ.
  • 2:34 - 2:37
    Ví dụ nếu bạn biết
    bóng đèn của bạn sáng bao nhiêu
  • 2:37 - 2:41
    và bạn nhờ một người
    cầm ngọn đèn và đi xa bạn ra
  • 2:41 - 2:44
    bạn biết lượng ánh sáng
    mình nhận được từ bạn mình
  • 2:44 - 2:47
    sẽ giảm di một lượng
    bằng khoảng cách bình phương.
  • 2:47 - 2:50
    Nên nếu so sánh
    lượng ánh sáng bạn nhận được
  • 2:50 - 2:52
    với ánh sáng ban đầu của đèn,
  • 2:52 - 2:55
    bạn có thể biết
    bạn mình cách xa bao nhiêu
  • 2:55 - 2:58
    Trong thiên văn,
    bóng đèn là một loại sao đặc biệt
  • 2:58 - 3:01
    gọi là sao
    có chu kỳ chiếu sáng đặc biệt.
  • 3:01 - 3:03
    Những ngôi sao này
    có bên trong không ổn định
  • 3:03 - 3:07
    giống như những quả bóng bay
    phồng xẹp liên tục.
  • 3:07 - 3:11
    Vì sự phồng xẹp ấy
    làm ánh sáng thay đổi,
  • 3:11 - 3:15
    ta có thể đo độ sáng
    bằng cách đo chu kỳ tuần hoàn
  • 3:15 - 3:19
    với nhiều ngôi sao
    thay đổi độ sáng chậm hơn.
  • 3:19 - 3:22
    So sánh ánh sáng nhận được từ sao
  • 3:22 - 3:24
    với ánh sáng gốc đo được,
  • 3:24 - 3:27
    ta có thể biết
    chúng xa cỡ nào.
  • 3:27 - 3:30
    Không may là câu chuyện
    chưa kết thúc ở đó.
  • 3:30 - 3:35
    Ta chỉ thấy các ngôi sao riêng lẻ
    xa nhất là 40 triệu năm ánh sáng
  • 3:35 - 3:39
    xa hơn thì chúng trở nên quá mờ.
  • 3:39 - 3:41
    May mắn là ta có
    một loại nến nữa
  • 3:41 - 3:44
    loại siêu tân tinh 1a nổi tiếng
  • 3:44 - 3:50
    Siêu tân tinh là vụ nổ kinh khủng
    khi một ngôi sao chết.
  • 3:50 - 3:52
    Chúng sáng đến mức
  • 3:52 - 3:55
    làm cả thiên hà nơi đó rực lên.
  • 3:55 - 3:58
    Vậy nên, dù không thấy
    từng ngôi sao riêng lẻ trong thiên hà,
  • 3:58 - 4:01
    ta vẫn thấy siêu tân tinh
    khi chúng xảy ra.
  • 4:01 - 4:05
    Và loại 1a hóa ra lại có thể dùng
    như nến tiêu chuẩn
  • 4:05 - 4:09
    vì ánh sáng rực rỡ
    tắt lâu hơn ánh sáng yếu.
  • 4:09 - 4:11
    Tìm hiểu mối quan hệ giữa
  • 4:11 - 4:13
    độ sáng và tốc độ tắt sáng
  • 4:13 - 4:16
    ta có thể dùng siêu tân tinh
    để đo đạc
  • 4:16 - 4:19
    cách đến vài tỉ năm ánh sáng
  • 4:19 - 4:24
    Nhưng tại sao việc nhìn thấy
    vật thể ở xa lại quan trọng thế?
  • 4:24 - 4:27
    Hãy nhớ lại ánh sáng
    có tốc độ nhanh như thế nào.
  • 4:27 - 4:31
    Ví dụ, ánh sáng từ mặt trời
    mất 8 phút để tới trái đất
  • 4:31 - 4:36
    nghĩa là mặt trời ta thấy
    là mặt trời 8 phút trước.
  • 4:36 - 4:38
    Khi nhìn chòm Gấu lớn,
  • 4:38 - 4:41
    bạn đang nhìn hình ảnh nó
    80 năm về trước.
  • 4:41 - 4:46
    Còn những thiên hà xa xôi mờ mịt ấy?
    Chúng cách hàng triệu năm về trước.
  • 4:46 - 4:49
    Mất hàng triệu năm để ánh sáng
    từ đó chạm được đến ta.
  • 4:49 - 4:55
    Vậy nên vũ trụ tự nó
    như một cái máy thời gian.
  • 4:55 - 4:59
    Càng nhìn xa được về quá khứ,
    ta càng tiếp cận vũ trụ xưa
  • 4:59 - 5:02
    Các nhà thiên văn học
    cố gắng đọc lịch sử của vũ trụ
  • 5:02 - 5:06
    và tìm xem ta đến từ đâu
    và như thế nào.
  • 5:06 - 5:11
    Vũ trụ gửi cho ta thông tin
    dưới dạng tia sáng.
  • 5:11 - 5:14
    Nhiệm vụ còn lại cho ta
    là giải mã chúng.
Title:
Làm sao để đo khoảng cách trong không gian? - Yuan-Sen Ting
Description:

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/how-do-we-measure-distances-in-space-yuan-sen-ting

Khi nhìn lên bầu trời, chúng ta chỉ nhìn thấy một không gian phẳng, hai chiều . Vậy làm thế nào các phi hành gia lại đo được khoảng cách giữa các vì sao và thiên hà đến trái đất? Yuan-Sen-Ting sẽ chỉ cho ta thấy cách dùng thị sai lượng giác, nến tiêu chuẩn và nhiều thứ khác để đo khoảng cách đến các vật thể cách trái đất hàng tỉ năm ánh sáng.

Bài học của Yuan-Sen Ting, minh họa bởi TED-Ed.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:30

Vietnamese subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.