Return to Video

Geçmiş Dönemdeki İskeletlerden Neler Öğrenebiliriz - Farnaz Khatibi

  • 0:07 - 0:09
    2008- 2012 yılları arasında
  • 0:09 - 0:14
    arkeologlar İngiltere'deki eski bir
    hastanenin kalıntılarını buldular.
  • 0:14 - 0:17
    Bu süreçte pek çok iskelet ortaya çıktı.
  • 0:17 - 0:19
    Özellikle 11 ve 12. yy arasında yaşamış,
  • 0:19 - 0:22
    cüzzamdan ötürü 18-25 yaş aralığında ölmüş
  • 0:22 - 0:25
    zengin bir adam iskeleti göze çarptı.
  • 0:25 - 0:27
    Peki bunları nasıl biliyoruz?
  • 0:27 - 0:30
    Sadece eski ve toprağa bulanmış
    kemikleri analiz ederek mi?
  • 0:30 - 0:32
    Ölümden yüzyıllar sonra bile
  • 0:32 - 0:35
    iskeletler, kişinin kimliğiyle
    ilgili özel bilgiler taşırlar.
  • 0:35 - 0:40
    Modern teknik ve araçlarla bu bilgileri
    birer ipucu olarak kullanabiliyoruz.
  • 0:40 - 0:44
    Bu bilimin biyolojik antropoloji
    adı verilen bir alanıdır.
  • 0:44 - 0:47
    Bununla araştırmacılar, geçmişte
    yaşamış bireylerin parçalarını birleştirir
  • 0:47 - 0:51
    ve bir toplumu tümüyle
    etkileyen tarihi olayları saptarlar.
  • 0:51 - 0:54
    Araştırmacılar iskeleti deşifre ederken
  • 0:54 - 0:57
    yaş, cinsiyet gibi
    topladıkları bazı ipuçları
  • 0:57 - 0:59
    iskeletin morfolojisinde bulunur ki
  • 0:59 - 1:02
    bu iskeletin yapısı, dış görünüşü
    ve boyutu demektir.
  • 1:02 - 1:06
    Köprücük kemiği gibi kemiklerin
    büyümesi 25 yaş itibariyle durur.
  • 1:06 - 1:09
    Yani köprücük kemiği henüz
    tamamen gelişmemiş olan iskelet
  • 1:09 - 1:11
    25 yaşından küçük birine aittir.
  • 1:11 - 1:15
    Benzer şekilde, kafatasındaki tabakalar
    40 yaşına kadar, bazen de daha ileriki
  • 1:15 - 1:17
    yaşlara kadar erginleşmeye devam eder.
  • 1:17 - 1:20
    Tüm bunlar iskeletteki bazı mikroskobik
    yapılarla kombine edildiğinde
  • 1:20 - 1:25
    fiziksel yapı antropolojistleri yaklaşık
    ölüm tarihini hesaplayabiliyorlar.
  • 1:25 - 1:28
    Pelvik kemikleri cinsiyeti
    anlamamızı sağlar.
  • 1:28 - 1:32
    Biyolojik olarak kadın kalça kemiği
    daha geniş olup doğuma elverişliyken,
  • 1:32 - 1:34
    erkek kalça kemiği daha dardır.
  • 1:34 - 1:37
    Kemikler geçmiş hastalıklar
    hakkında da bilgi verir.
  • 1:37 - 1:40
    Anemi gibi hastalıklar
    kemikler üzerinde iz bırakır.
  • 1:40 - 1:42
    Dişlerin durumu ise kişinin
    diyet yapıp yapmadığı,
  • 1:42 - 1:45
    besin yetersizliği gibi durumları
    anlamamızı sağlar.
  • 1:45 - 1:48
    Bazen ise zenginlik ya da
    fakirlikle özdeşleştirilir.
  • 1:48 - 1:52
    Kolajen adı verilen bir protein
    daha da fazla detay verebilir.
  • 1:52 - 1:53
    Nefes aldığımız hava,
  • 1:53 - 1:54
    içtiğimiz su
  • 1:54 - 1:56
    ve yediğimiz yemek
  • 1:56 - 1:58
    dişlerimizde ve kemiklerimizde
  • 1:58 - 2:00
    kimyasal bileşenler hâlinde izler bırakır.
  • 2:00 - 2:04
    Bu bileşenler izotop adı verilen
    ölçülebilir nicelikler içerir.
  • 2:04 - 2:09
    Kolojen kemiği ve diş minelerindeki eş
    izotoplar hayvanlar arasında
  • 2:09 - 2:12
    yedikleri ve içtikleri şeylere
    göre değişiklik gösterir.
  • 2:12 - 2:14
    Bu izotopları inceleyerek
  • 2:14 - 2:18
    yerleşkeleri ve yeme-içme
    alışkanlıklarıyla ilgili çıkarımda
  • 2:18 - 2:21
    bulunabileceğimiz gibi
  • 2:21 - 2:24
    kemikler şekillenene kadar
    birçok süreçten geçerler.
  • 2:24 - 2:26
    Yani eğer biri başka bir yere taşınırsa
  • 2:26 - 2:28
    bu hareket sonrası birleşen kemikler
  • 2:28 - 2:33
    yakın çevredeki yeni izotop
    hareketlerini yansıtır.
  • 2:33 - 2:36
    Bunun anlamı, iskeletler, göçmen
    haritası olarak kullanılabilir.
  • 2:37 - 2:40
    Örneğin, M.Ö 1-650 yılları arasında,
  • 2:40 - 2:45
    Meksika'nın Teotihuacan
    şehri insan kaynıyordu.
  • 2:45 - 2:49
    Araştırmacılar, iskeletlerin
    diş minelerindeki izotop oranını
  • 2:49 - 2:52
    inceleyerek yemek
    alışkanlıklarını incelediler.
  • 2:52 - 2:55
    Şehre göç ile ilgili kayda
    değer kanıtlar buldular.
  • 2:55 - 2:57
    İskeletlerin çoğu farklı
    bir yerde doğmuştu.
  • 2:58 - 3:01
    Geniş kapsamlı jeolojik çalışmalar
    ve iskelet analizleriyle
  • 3:01 - 3:04
    araştırmacılar, bu insanların
    nereden geldiğini bulabilirler.
  • 3:05 - 3:09
    Teotihucan'da yapılan işlem de
    biyo-antropolojistlerin
  • 3:09 - 3:12
    mezarlardaki iskeletler
    üzerindeki benzerlik ve
  • 3:12 - 3:15
    farklılıklarını inceleyen
    bir çalışma örneği.
  • 3:15 - 3:18
    Bu bilgiyle kültürel inanışları,
  • 3:18 - 3:18
    toplum kuralları,
  • 3:18 - 3:19
    savaşları
  • 3:19 - 3:21
    ve ölüm sebepleri öğrenilebilir.
  • 3:22 - 3:25
    Günümüzde bu araçları göç ve hastalıklar
  • 3:25 - 3:27
    modern dünyayı nasıl etkiler
  • 3:27 - 3:29
    sorusuna cevap bulmak için kullanıyoruz.
  • 3:29 - 3:34
    DNA analizi diğerlerine göre çok daha
    eski olan kalıntılarda bile yapılabiliyor.
  • 3:34 - 3:37
    Bu sayede verem gibi
    hastalıkların yüzyıllar boyunca
  • 3:37 - 3:39
    nasıl geliştiğini anlayabiliyoruz.
  • 3:39 - 3:42
    Böylelikle günümüzde daha iyi
    tedavi imkânları sunabiliriz.
  • 3:42 - 3:46
    İlginçtir ki eski dönem iskeletleri
    geçmiş hakkında pek çok şey söyleyebilir.
  • 3:46 - 3:49
    Yani eğer sizden kalanlar
    toprağa gömülürse
  • 3:49 - 3:52
    gelecekteki arkeologlar
    sizinle ilgili neler öğrenirdi?
Title:
Geçmiş Dönemdeki İskeletlerden Neler Öğrenebiliriz - Farnaz Khatibi
Description:

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/what-can-you-learn-from-ancient-skeletons-farnaz-khatibi

Geçmiş dönemde yaşamış insanların iskeletleri geçmiş hakkında, söz gelimi yaş aralığı, cinsiyet ve hatta iskeletin ait olduğu kişinin sosyal statüsü hakkında bize pek çok bilgi sunabilir. Peki tüm bu detayları eski, toprağa bulanmış kemikleri inceleyerek nasıl elde ediyoruz? Bu derste Farnaz Khatibi, bilimin nefes kesen dalı olan, biyo-antropoloji olarak bilinen dalını inceliyor.

Ders Farnaz Khatibi ve animasyon TED-ed tarafından hazırlanmıştır.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:08

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.