James B. Glattfelder: Wie heeft de macht in de wereld?

James Glattfelder doet onderzoek naar complexiteit: hoe een onderling verbonden systeem -- bijvoorbeeld, een zwerm vogels -- meer kan zijn dan de som van zijn delen. En het blijkt dat de wetenschap van complexiteit een hoop kan onthullen over hoe de economie werkt. Glattfelder presenteert een grensverleggend onderzoek over hoe macht stroomt door de wereldeconomie en hoe de concentratie van macht in een schrikbarend klein aantal handen ons allen kwetsbaar maakt. (Gefilmd bij TEDxZurich.)

"Toen de crisis kwam,

werden de serieuze beperkingen
van de bestaande economische

en financiële modellen
meteen duidelijk."

"Er is ook een sterk geloof,
waar ik het mee eens ben,

dat de crisis mede
is ontstaan door slechte,

te simplistische
en overmoedige economieën."

Waarschijnlijk heeft iedereen
zulke kritiek al gehoord

van mensen die sceptisch zijn
over kapitalisme.

Maar dit is anders.

Dit komt uit het hart
van de financiële wereld.

Het eerste citaat is
van Jean-Claude Trichet

toen hij gouverneur was
van de Europese Centrale Bank.

Het tweede citaat is van het hoofd
van de Britse Autoriteit Financiële Markten.

Het tweede citaat is van het hoofd
van de Britse Autoriteit Financiële Markten.

Bedoelen deze mensen

dat we niets begrijpen
van de economische systemen

waar onze moderne samenlevingen op drijven?

Het wordt nog erger.

"We geven miljarden uit

om de oorsprong
van het heelal te achterhalen,

terwijl we nog steeds
geen begrip hebben

van de voorwaarden voor een stabiele samenleving,
een functionerende economie, of vrede.

Wat gebeurt hier?
Hoe is dit mogelijk?

Begrijpen we echt meer
van de structuur van de natuur

dan van de structuur

die voortkomt uit menselijke interacties?

Helaas is het antwoord: ja.

Maar er is een intrigerende oplossing

die voortkomt uit de wetenschap
van de complexiteit.

Om uit te leggen wat dat betekent
en wat dit is,

moeten we even
een paar stappen terug.

Ik ben ooit per ongeluk
in de natuurkunde beland.

Toen ik jong was, ben ik er toevallig
mee in aanraking gekomen,

en sindsdien heb ik me verbaasd

over hoe succesvol de natuurkunde is

in het beschrijven
van de alledaagse werkelijkheid.

In een notendop kun je
zo over natuurkunde denken:

je neemt een stukje realiteit
dat je wil begrijpen,

en je vertaalt het naar wiskunde.

Je vertaalt het naar vergelijkingen.

Daarmee kunnen voorspellingen
worden gedaan en getest.

Eigenlijk hebben we geluk
dat dit werkt,

want niemand weet echt
waarom de gedachten in ons hoofd

in verband zouden staan
met de fundamentele werking van het universum.

Maar ondanks het succes,
heeft natuurkunde zijn grenzen.

Zoals Dirk Helbing vertelde
in het vorige citaat,

begrijpen we niet veel
van de complexiteit

die op ons van toepassing is,
die overal om ons heen is.

Door die paradox ben ik geïnteresseerd geraakt
in complexe systemen.

Dat zijn systemen die bestaan

uit heel veel delen die met elkaar verbonden zijn
of elkaar beïnvloeden:

zwermen vogels, scholen vissen,
insectenkolonies,

ecosystemen, hersenen,
financiële markten,

om een paar voorbeelden te noemen.

Het is interessant dat complexe systemen
zich moeilijk laten vertalen

naar wiskundige vergelijkingen,

dus de normale aanpak van natuurkunde
werkt hier niet echt.

Wat weten we over complexe systemen?

Het blijkt dat iets wat
van buiten lijkt op complex gedrag

eigenlijk het resultaat is

van een paar simpele regels
over interactie.

Dat betekent dat je de vergelijkingen
kunt vergeten,

en het systeem beginnen te begrijpen
door te kijken naar de interacties,

en het systeem beginnen te begrijpen
door te kijken naar de interacties,

en het systeem beginnen te begrijpen
door te kijken naar de interacties,

en het systeem beginnen te begrijpen
door te kijken naar de interacties,

Het wordt nog beter,
want de meeste complexe systemen

hebben een geweldige eigenschap:
emergentie.

Dat betekent dat het systeem
als geheel

plots een gedrag vertoont

dat niet kan worden begrepen
of voorspeld

door te kijken
naar de componenten van het systeem.

Het geheel is letterlijk meer
dan de som van zijn delen.

Dit betekent ook dat je
je niet druk hoeft te maken

over de individuele delen van het systeem,
over hoe complex die zijn.

Of het nou een cel of een termiet
of een vogel is,

je kunt je concentreren
op de regels van interactie.

Daarom zijn netwerken ideale representaties
van complexe systemen.

Daarom zijn netwerken ideale representaties
van complexe systemen.

De knopen in het netwerk

zijn de componenten van het systeem

en de verbindingen staan voor de interacties.

Wat vergelijkingen
zijn voor de natuurkunde,

zijn complexe netwerken
voor de studie van complexe systemen.

Deze aanpak is succesvol toegepast

op vele complexe systemen
in de natuurkunde, biologie,

informatica en de sociale wetenschappen,

maar hoe zit het met de economie?

Waar zijn de economische netwerken?

Dit is een verbazend
en prominent gat in de literatuur.

Het onderzoek
dat we vorig jaar hebben gepubliceerd,

"The Network of Global Corporate Control",

was de eerste uitgebreide analyse
van economische netwerken.

De studie kreeg veel aandacht op internet
en van de internationale media.

De studie kreeg veel aandacht op internet
en van de internationale media.

Dat is best opmerkelijk,

want waarom had niemand
hier eerder naar gekeken?

Soortgelijke data
is al geruime tijd beschikbaar.

We hebben in detail
gekeken naar eigendomsnetwerken.

Hier zijn de knopen: bedrijven, mensen,

overheden, stichtingen, enzovoort.

De verbindingen staan
voor aandeelhouderschap.

Aandeelhouder A heeft x%
van de aandelen in bedrijf B.

We kennen ook een waarde toe
aan elk bedrijf

namelijk de bedrijfsomzet.

Eigensdomsnetwerken
onthullen de patronen

van aandeelhouderschap.

In dit kleine voorbeeld zie je

een paar financiële instellingen

met een paar van de verbindingen dik gedrukt.

Je zou nu kunnen denken
dat niemand hier eerder naar heeft gekeken

omdat eigendomsnetwerken

heel, heel saai zijn om te bestuderen.

Omdat eigendom te maken heeft met macht,

zoals ik straks zal uitleggen,

kan kijken naar eigendomsnetwerken

ons antwoorden geven op vragen als:

wie zijn de belangrijke spelers?

Hoe zijn ze georganiseerd?
Zijn ze geïsoleerd?

Zijn ze met elkaar verbonden?

Wat is de algehele verdeling van de macht?

In andere woorden,
wie heeft de macht over de wereld?

Volgens mij is dat een interessante vraag.

Ze heeft implicaties
voor het systeemrisico.

Dat is een maat voor hoe kwetsbaar
een systeem in zijn geheel is.

Een situatie met veel onderlinge verbanden

kan slecht zijn voor de stabiliteit,

omdat spanning zich dan
door het systeem kan verspreiden

als een epidemie.

Wetenschappers hebben soms kritiek op economen

die geloven dat ideeën en concepten

belangrijker zijn dan empirische data.

Want een fundamentele richtlijn
in de wetenschap is:

laat de data spreken.
Oké, dat gaan we doen.

We zijn begonnen met een database
van 13 miljoen eigendomsrelaties uit 2007.

We zijn begonnen met een database
van 13 miljoen eigendomsrelaties uit 2007.

Dat is een hoop data.
Omdat we wilden ontdekken

wie de macht heeft in de wereld,

hebben we ons gefocust
op multinationionale bedrijven,

of afgekort, multinationals.

Dat zijn bedrijven
die opereren in meer dan één land.

We hebben er 43.000 gevonden.

In de volgende stap hebben we het netwerk
gebouwd rond deze bedrijven.

We namen alle aandeelhouders
van multinationals,

en de aandeelhouders
van die aandeelhouders, etc.,

helemaal tot het eind,
en ook de andere kant op.

Het resultaat was een netwerk
met 600.000 knopen

en een miljoen verbindingen.

Dit is het multinational-netwerk
dat we hebben geanalyseerd.

Het blijkt dat de structuur als volgt is.

We hebben een buitenkant en een centrum

dat ongeveer 75 procent van de spelers bevat,

en in het centrum is er een kleine
maar dominante kern

die bestaat uit bedrijven
die sterk onderling verbonden zijn.

Om je een beter beeld te geven:

denk aan een stedelijk gebied.

Daar heb je de buitenwijken
en het platteland,

je hebt een centrum,
bijvoorbeeld een financieel district,

en de kern is iets als

de hoogste wolkenkrabber
in het centrum.

Hier hebben we al gezien
dat er organisatie bestaat.

Slechts 36% van de multinationals
ligt in de kern,

maar ze zijn verantwoordelijk
voor 95% van de totale omzet

van alle multinationals.

We hebben nu de structuur geanalyseerd,

maar hoe staat dit in verband met macht?

Eigendom geeft stemrecht
aan aandeelhouders.

Dat is het normale begrip van controle.

Er zijn verschillende modellen
waarmee je kunt berekenen

hoeveel macht je krijgt uit eigendom.

Als je meer dan de helft
van de aandelen in een bedrijf hebt,

dan heb je de macht.

Maar meestal hangt het af
van de relatieve verdeling van de aandelen.

Het netwerk doet ertoe.

Ongeveer 10 jaar geleden had Tronchetti Provera

eigendom en macht in een klein bedrijf,

dat weer eigendom en macht had
in een groter bedrijf.

Je snapt het idee.

Uiteindelijk kreeg hij daardoor
macht in Telecom Italia

met een leverage van 26.

Dat betekent dat met elke euro
die hij investeerde,

hij 26 euro aan marktwaarde

door de ketting van eigendomsrelaties
kon bewegen.

We berekenden in ons onderzoek

de macht over de waarde
van de multinationals.

Hiermee konden we een mate van invloed
toekennen aan elke aandeelhouder.

Hiermee konden we een mate van invloed
toekennen aan elke aandeelhouder.

Dit is erg in de geest van
het idee van Max Weber over potentiële macht.

Dit is erg in de geest van
het idee van Max Weber over potentiële macht.

Dat is de kans dat iemand
zijn eigen wil kan doordrukken

ook als anderen
het daar niet mee eens zijn.

Als je de stroom
in een eigendomsnetwerk wil berekenen,

is dit wat je moet doen.

Het is eigenlijk
niet zo moeilijk om te begrijpen.

Laat ik het uitleggen
met deze analogie:

denk aan water
dat door leidingen stroomt

waarbij de leidingen
verschillende diktes hebben.

Net zo stroomt de macht
in het eigendomsnetwerk,

en ze hoopt zich op in de knopen.

Wat hebben we ontdekt nadat we alle macht
in het netwerk hebben berekend?

Het blijkt dat de 737 grootste aandeelhouders

het potentieel hebben om samen de macht te nemen

over 80% van de waarde van de multinationals.

We begonnen met 600.000 knopen,

dus deze 737 topspelers

zijn ongeveer 0,1% daarvan.

Het zijn vooral financiële instellingen
in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

Het wordt nog extremer.

Er zijn 146 topspelers in de kern,

die samen het potentieel hebben
om samen de macht te nemen

over 40% van de waarde
van de multinationals.

Wat moet je hiervan onthouden?

De hoge mate van controle die je zag,

is extreem volgens elke standaard.

De hoge mate van onderlinge verbondenheid

van de topspelers in de kern

kan een significant systeemrisico
zijn voor de wereldeconomie.

We kunnen het multinational-netwerk
makkelijk reproduceren

met een paar simpele regels.

Dat betekent dat die structuur waarschijnlijk
het resultaat is van zelforganisatie.

Dat betekent dat die structuur waarschijnlijk
het resultaat is van zelforganisatie.

Het is een emergente eigenschap
die afhangt van de interactieregels van het systeem.

Het is een emergente eigenschap
die afhangt van de interactieregels van het systeem.

Ze is waarschijnlijk niet
het resultaat van een top-down aanpak

zoals een globale samenzwering.

Ons onderzoek "is een impressie
van de oppervlakte van de maan.

Het is geen plattegrond."

Je moet de precieze getallen in ons onderzoek

met een korreltje zout nemen.

Maar het "gaf ons een verleidelijke glimp

van een ‘heerlijke nieuwe wereld’
van de haute finance."

We hopen dat we de deur hebben geopend
voor meer onderzoek in deze richting,

zodat het onbekend terrein in de toekomst
in kaart wordt gebracht.

Dit begint nu langzaam.

We zien dat er goed gefinancierde

langetermijnprojecten komen
die zich richten op begrip van

onze wereld vanuit het oogpunt van complexiteit.

Deze reis is maar net begonnen,

dus moeten we wachten op de eerste resultaten.

Er is volgens mij
nog steeds een groot probleem.

Opvattingen over financiën, economie, politiek

en samenleving worden vaak beïnvloed

door persoonlijke ideologieën.

Ik hoop dat dit perspectief van complexiteit

een gemeenschappelijk platform kan creëren.

Het zou geweldig zijn
als dit de kracht heeft

om de problemen
van conflicterende ideeën op te lossen,

die onze geglobaliseerde wereld
lijken plat te leggen.

De realiteit is zo complex,
we moeten weg van dogma's.

Maar dat is slechts mijn persoonlijke ideologie.

Bedankt.

(Applaus)