Η ζωή μου με τις γραμματοσειρές

Πάρτε ένα βιβλίο, περιοδικό ή μια οθόνη, και είναι μάλλον σίγουρο ότι θα συναντήσετε κάποια γραμματοσειρά σχεδιασμένη από τον Μάθιου Κάρτερ. Σ' αυτή τη γοητευτική ομιλία, ο άνθρωπος πίσω από γραμματοσειρές όπως η Verdana, Georgia και η Bell Centennial (σχεδιασμένη μόνο για τηλεφωνικούς καταλόγους - τους θυμάστε;) μας ταξιδεύει μέσα σε μια καριέρα εστιασμένη στο παραμικρό πίξελ κάθε γράμματος μιας γραμματοσειράς.

Καταναλώνουμε τυπογραφία
σε τεράστιες ποσότητες.

Στον περισσότερο κόσμο
είναι αναπόφευκτο.

Λίγοι καταναλωτές νοιάζονται να μάθουν

από που προήλθε μια γραμματοσειρά

ή πότε και ποιός την σχεδίασε,

αν όντως υπήρξε ανθρώπινος παράγοντας
στη δημιουργία της,

αν δεν υλοποιήθηκε απλά από το πουθενά
με κάποιο λογισμικό.

Εγώ όμως πρέπει να ενδιαφερθώ γι' αυτά.

Είναι η δουλειά μου.

Είμαι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους

που ενοχλείται τρομερά

από τη λάθος απόσταση
ανάμεσα στο Τ και το Ε

που βλέπετε εδώ.

Πρέπει να βγάλω αυτή τη διαφάνεια.

Δεν την αντέχω.
Ούτε ο Κρις.

Ορίστε. Ωραία!

Έτσι η ομιλία μου είναι η σχέση

μεταξύ τεχνολογίας
και σχεδιασμού γραμματοσειρών.

Η τεχνολογία έχει αλλάξει κάμποσες φορές

από τότε που άρχισα δουλειά:

φωτογραφία, ψηφιακά, επιτραπέζιος Η/Υ,
οθόνη, δίκτυο.

Έπρεπε να επιβιώσω μέσα στις αλλαγές

και να καταλάβω πώς επηρεάζουν
αυτό που κάνω για το σχεδιασμό.

Αυτή η διαφάνεια είναι σχετική
με την επίδραση των εργαλείων στη μορφή,

Τα δύο γράμματα, τα δύο Κ,

αυτό στα αριστερά είναι σύγχρονο,

φτιαγμένο σε υπολογιστή.

Οι ευθείες γραμμές είναι ολόισιες.

Οι καμπύλες έχουν εκείνη
τη μαθηματική ομαλότητα

που επιβάλλει η καμπύλη Μπεζιέ.

Στα δεξιά, η αρχαία Gothic,

χαραγμένη με το χέρι
πάνω σε ανθεκτικό ατσάλι.

Καμία ευθεία δεν είναι πραγματικά ευθεία.

Οι καμπύλες είναι λίγο ήπιες.

Έχει την ικμάδα ζωής του ανθρώπινου χεριού

που το μηχάνημα ή το πρόγραμμα

ποτέ δεν θα μπορέσει να συλλάβει.

Τι αντίθεση.

Λοιπόν, λέω ψέμματα.

Ψέμα στο TED.
Λυπάμαι πραγματικά.

Και οι δύο φτιάχτηκαν σε Η/Υ,

ίδιο λογισμικό και καμπύλες Μπεζιέ,

ίδια μορφή γραμματοσειράς.

Αυτή στα αριστερά

έγινε από τη Ζουζάνα Λίτσκο στην Εμιγκρε,

εγώ έφτιαξα την άλλη.

Το ίδιο εργαλείο,
όμως τα γράμματα διαφέρουν.

Τα γράμματα διαφέρουν

επειδή οι σχεδιαστές διαφέρουν.

Μόνο αυτό. Η Ζουζάνα θέλει η δική της
να φαίνεται έτσι.

Εγώ θέλω τη δική μου αλλιώς.
Τέλος.

Η τυπογραφία είναι πολύ ευέλικτη.

Διαφορετικά από τις καλές τέχνες
όπως η ζωγραφική και η αρχιτεκτονική,

η τυπογραφία κρύβει τις μεθόδους της.

Θεωρώ τον εαυτό μου
ως βιομηχανικό σχεδιαστή.

Αυτό που σχεδιάζω κατασκευάζεται
και έχει μια λειτουργία:

να διαβαστεί, να μεταφέρει έννοια.

Αλλά και κάτι παραπάνω.

Είναι το αισθητικό στοιχείο.

Τι ξεχωρίζει τα δύο αυτά γράμματα
από παραλλαγές άλλων σχεδιαστών;

Τι δίνει στη δουλειά κάποιων σχεδιαστών

χαρακτηριστικό προσωπικό στυλ,

όπως στα έργα ενός σχεδιαστή μόδας,

ή σχεδιαστή αυτοκινήτων;

Παραδέχομαι ότι υπήρξαν φορές

που σαν σχεδιαστής

ένιωσα την επίδραση της τεχνολογίας.

Αυτό είναι από τη δεκαετία του '60,

την αλλαγή από το μέταλλο στη φωτογραφία,

από το ζεστό στο κρύο.

Επέφερε κάποια οφέλη

αλλά επίσης ένα συγκεκριμένο μειονέκτημα:

ένα σύστημα χώρου που διέθετε

μόνο 18 διακριτές μονάδες

για να χωρέσει κάθε γράμμα.

Μου ζήτησαν τότε να σχεδιάσω

μια σειρά συμπυκνωμένων
sans-serif γραμματοσειρών

σε όσο το δυνατόν περισσότερες παραλλαγές

μέσα στο πλαίσιο των 18 μονάδων.

Απλά κοιτώντας τα νούμερα,

συνειδητοποίησα ότι μπορούσαν να φτιάξω
μόνο τρία παρόμοια σχέδια.

Τα βλέπετε εδώ.

Στις τρεις παραλλαγές Helvetica
με συμπυκνωμένους χαρακτήρες,

αυτό το αυστηρό σύστημα 18 μονάδων

πραγματικά με εγκλώβισε.

Κατά κάποιο τρόπο
καθόρισε τις αναλογίες του σχεδίου.

Εδώ είναι τα στοιχεία,
τουλάχιστον τα πεζά.

Τις βλέπετε λοιπόν και λέτε:

«Φτωχέ Μάθιου,
υπέκυψε στο πρόβλημα

και, μα τω Θεώ, φαίνεται στο αποτέλεσμα».

Ελπίζω όχι.

Αν έκανα την ίδια δουλειά σήμερα,

αντί να έχω 18 μονάδες,

θα είχα 1000.

Σαφώς θα μπορούσα να κάνω
περισσότερες παραλλαγές

αλλά θα ήταν καλύτερα
αυτά τα τρία μέλη της οικογένειας ;

Δύσκολο να το πεις αν δεν το κάνεις

αλλά δεν θα ήταν καλύτερα
στην αναλογία 1000 προς 18,

σας διαβεβαιώ.

Το ένστικτό μου λέει ότι
η βελτίωση θα ήταν αμυδρή

επειδή σχεδιάστηκαν
ως λειτουργίες του συστήματος

στο οποίο φτιάχτηκαν να χωρέσουν,

και είπαμε,
η τυπογραφία είναι ευέλικτη.

Δεν φανερώνει τα μυστικά της τέχνης.

Όλοι οι βιομηχανικοί σχεδιαστές
δουλεύουν με περιορισμούς.

Δεν είναι καλλιτεχνία.

Το ερώτημα είναι,
αν ο περιορισμός επιβάλλει συμβιβασμό.

Αποδεχόμενος τους περιορισμούς,
δουλεύεις με χαμηλότερα πρότυπα;

Δεν το νομίζω,

και έπαιρνα θάρρος
από τον σχεδιαστή Τσαρλς Ιμς.

Έλεγε ότι ένιωθε
ότι εργαζόταν με περιορισμούς

αλλά όχι ότι έκανε συμβιβασμούς.

Η διαφορά περιορισμού και συμβιβασμού

είναι προφανώς πολύ λεπτή

αλλά είναι πολύ σημαντική
στην στάση μου προς τη δουλειά μου.

Θυμάστε που τον διαβάζατε;

Ο τηλεφωνικός κατάλογος.

Κρατάω τη διαφάνεια
για να απολαύσετε τη νοσταλγία.

Αυτό είναι από τις δοκιμές
στα μέσα του '70

για την γραμματοσειρά Bell Centennial

που σχεδίασα για τηλεφωνικούς καταλόγους

και ήταν η πρώτη μου εμπειρία
ψηφιακής τυπογραφίας

και ήταν πραγματικό βάπτισμα.

Σχεδιασμένη για τηλεφωνικό κατάλογο,

για να εκτυπωθεί
σε ελάχιστο μέγεθος χαρακτήρων

σε ταχύτατες πρέσες τυπογραφίας εφημερίδων

με κατάμαυρο μελάνι κηροζίνης.

Αυτό δεν ήταν φιλόξενο περιβάλλον

για τον τυπογραφικό σχεδιαστή.

Η πρόκληση λοιπόν ήταν να σχεδιάσω
όσο το δυνατόν πιο αποδοτικά στοιχεία

υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες παραγωγής.

Όπως είπα, η ψηφιακή τυπογραφία
ήταν σε βρεφικό στάδιο.

Χρειάστηκε να σχεδιάσω κάθε χαρακτήρα
με το χέρι σε χαρτί μιλιμετρέ

-υπήρχαν 4 είδη Bell Centennial-

να δουλέψω κάθε ξεχωριστό πίξελ,

να κωδικοποιήσω κάθε γραμμή
για το πληκτρολόγιο.

Μου πήρε δύο χρόνια αλλά έμαθα πολλά.

Αυτά τα γράμματα μοιάζουν
σαν να τα μάσησε σκύλος,

αλλά τα πίξελ που λείπουν στις ενώσεις
ή στις κλειστές καμπύλες

είναι αποτέλεσμα της μελέτης μου

για τη διάχυση μελανιού στο φθηνό χαρτί,

και την ανάλογη προσαρμογή των χαρακτήρων.

Αυτά τα παράξενα τεχνήματα σχεδιάστηκαν

για να καλύψουν
τα ανεπιθύμητα αποτελέσματα

της διαδικασίας σμίκρυνσης και παραγωγής.

Αρχικά η τηλεφωνική εταιρεία AT&T
ήθελε τους καταλόγους σε Helvetica,

αλλά όπως είπε ο φίλος μου Έρικ Σπίκερμαν
στην ταινία Helvetica, αν την έχετε δει,

τα γράματά της σχεδιάστηκαν
με στόχο τη μέγιστη ομοιομορφία.

Δεν είναι σωστή επιλογή
για ευκρίνεια σε μικρό μέγεθος.

Φαίνονται πολύ κομψά
σε προβολή διαφάνειας.

Χρειάστηκε να κάνω όσο πιο ευδιάκριτους
τους χαρακτήρες στην Bell Centennial

φαρδαίνοντας τη μορφή τους,

όπως βλέπετε
στο κάτω μέρος της διαφάνειας.

Έτσι φτάσαμε στα μέσα
της δεκαετίας του '80,

στις απαρχές των ψηφιακών γραμματοσειρών,

της διανυσματικής τεχνολογίας.

Υπήρχε ένα θέμα τότε
με το μέγεθος των χαρακτήρων,

την ποσότητα δεδομένων που απαιτούνταν

για την αποθήκευση ενός χαρακτήρα
στη μνήμη του υπολογιστή.

Περιόριζε τα στοιχεία που είχες διαθέσιμα
στο σύστημά σου ανά πάσα στιγμή.

Ανάλυσα λίγο τα δεδομένα

και βρήκα ότι μια τυπική γραμματοσειρά
τύπου serif, με απολήξεις, στα αριστερά,

χρειαζόταν σχεδόν διπλάσια δεδομένα

από την απλή στο κέντρο

εξαιτίας όλων των απολήξεων

για την απόδοση των κομψών καμπύλων.

Οι αριθμοί στο κάτω μέρος,

δηλώνουν το ποσό των δεδομένων

που απαιτούνταν
για την αποθήκευση κάθε χαρακτήρα.

Έτσι η sanserif, χωρίς απολήξεις,
στο κέντρο

ήταν πιο οικονομική,
81 προς 151.

Σκέφτηκα,
«Αφού οι μηχανικοί έχουν πρόβλημα,

θα τους σώσουμε οι σχεδιαστές».

Έφτιαξα την καμπυλωτή γραμματοσειρά
στα δεξιά

χωρίς καμπυλωτά άκρα.

Τα έκανα πολυγωνικά,
από ευθύγραμμα τμήματα,

με φάλτσες ενώσεις.

Και δείτε,
το ίδιο οικονομικές όσο οι sanserif.

Τις λέμε Charter, στα δεξιά.

Έτσι πήγα στον επικεφαλή των μηχανικών

με τα νούμερα και δήλωσα υπερήφανα:

«Σου έλυσα το πρόβλημα».

«Αλήθεια;» είπε.
«Ποιο πρόβλημα;»

Του απάντησα «Ξέρεις, το πρόβλημα

με τον απαιτούμενο όγκο δεδομένων
των sanserif».

Μου λέει «Το λύσαμε αυτό
πριν μια εβδομάδα.

Γράψαμε ένα αλγόριθμο συμπίεσης

που μειώνει το μέγεθος των στοιχείων
κατά μια τάξη μεγέθους.

Μπορείς να έχεις στο σύστημά σου
όσους χαρακτήρες θέλεις».

«Ευχαριστώ για την ενημέρωση» του είπα.

Τα μάζεψα πάλι.

Έμεινα με μια σχεδιαστική λύση

σε ανύπαρκτο τεχνικό πρόβλημα.

Αλλά εδώ η ιστορία
αποκτά ενδιαφέρον για μένα.

Δεν πέταξα τα σχέδιά μου

σε μια στιγμή εκνευρισμού.

Το άντεξα υπομονετικά.

Αυτό που είχε άρχισε σαν τεχνική άσκηση

έγινε αισθητική άσκηση
στην πραγματικότητα.

Με άλλα λόγια,
είχα συμπαθήσει τη γραμματοσειρά.

Άσε γιατί φτιάχτηκε.
Ξέχασέ το.

Μου άρεσε αυτό καθαυτό το σχέδιό της.

Η απλοποιημένη μορφή της Charter

της έδινε μια λιτή ποιότητα

και μη εξεζητημένη απλότητα

που με ευχαριστούσε.

Σε καιρούς τεχνολογικών νεωτερισμών

οι σχεδιαστές θέλουν να επηρεάζονται
από τις εξελίξεις.

Θέλουμε να αποκριθούμε,

να πιεστούμε να εξερευνήσουμε κάτι νέο.

Έτσι η Charter ήταν μια αλληγορία
για μένα.

Τελικά δεν υπήρχε άρρηκτη σχέση

μεταξύ τεχνολογίας και σχεδιασμού
της Charter.

Είχα πραγματικά παρερμηνεύσει
την τεχνολογία.

Η τεχνολογία μου πρότεινε κάτι

αλλά δεν μου έσπρωξε το χέρι

και νομίζω συμβαίνει πολύ συχνά.

Ξέρετε,
οι μηχανικοί είναι πολύ έξυπνοι,

και πλην τυχαίων παρεξηγήσεων,
καθώς είμαι λιγότερο έξυπνος,

πάντα μου άρεσε να συνεργαζόμαστε

και να μαθαίνω από αυτούς.

Παρεμπιπτόντως, στα μέσα του '90

αρχίσαμε να συζητάμε με τη Microsoft

για γραμματοσειρές οθόνης.

Μέχρι τότε,
όλες οι γραμματοσειρές οθόνης

είχαν προσαρμοστεί από προϋπάρχουσες
γραμματοσειρές τυπογραφίας, φυσικά.

Η Microsoft σωστά προέβλεψε την κίνηση,

τη μαζική έφοδο
προς την ηλεκτρονική επικοινωνία,

την ανάγνωση και γραφή
επί οθόνης,

με την προκύπτουσα εκτύπωση
να είναι μάλλον δευτερεύουσας σημασίας.

Έτσι οι προτεραιότητες
άρχισαν ν΄ αλλάζουν.

Ήθελαν ένα μικρό βασικό σετ γραμματοσειρών

που δεν ήταν διασκευές
αλλά ειδικά σχεδιασμένες

να καλύψουν τα προβλήματα της οθόνης,

που ήταν οι τραχιές αναλύσεις προβολής.

Είπα στη Microsoft ότι

μια γραμματοσειρά σχεδιασμένη
για συγκεκριμένη τεχνολογία

είναι μια αυτοκαταστροφική γραμματοσειρά.

Έχω σχεδιάσει πολλά στοιχεία στο παρελθόν

που στόχευαν
στην κάλυψη τεχνικών προβλημάτων.

Χάρις στους μηχανικούς
τα προβλήματα εκμηδενίστηκαν.

Το ίδιο και οι γραμματοσειρές μου.

Ήταν μόνο μια προσωρινή λύση.

Η Microsoft απάντησε ότι

τα οικονομικώς προσιτά μόνιτορ
με καλύτερες αναλύσεις

θα αργούσαν τουλάχιστον μια δεκαετία.

Σκέφτηκα ότι
αν ήταν για μια δεκαετία,

τότε ήταν κάτι παραπάνω
από προσωρινή λύση.

Έτσι με έπεισαν και άρχισα να δουλεύω

τις μετέπειτα γραμματοσειρές
Verdana και Georgia,

για πρώτη φορά δουλεύοντας όχι σε χαρτί

αλλά απευθείας σε οθόνη
ξεκινώντας από το πίξελ.

Εκείνο τον καιρό οι οθόνες ήταν δυαδικές.

Το πίξελ ήταν είτε αναμμένο ή σβηστό.

Εδώ βλέπετε το περίγραμμα ενός γράμματος,

του κεφαλαίου Η,

που είναι η λεπτή μαύρη γραμμή,

που αποθηκεύεται στη μνήμη,

που μπαίνει πάνω στην εικόνα,

που είναι η γκρίζα περιοχή,

που είναι το πώς προβάλλεται στην οθόνη.

Η εικόνα δημιουργείται στο πλέγμα
από το περίγραμμα.

Στο κεφαλαίο Η, που είναι μόνο ευθείες,

οι δύο είναι τέλεια ευθυγραμμισμένες
στο Καρτεσιανό πλέγμα.

Δεν συμβαίνει το ίδιο με το Ο.

Μοιάζει μάλλον με χτισμένα τούβλα
παρά με γραμματοσειρά,

αλλά πιστέψτε με,
είναι μια καλή απεικόνιση του Ο

για τον απλούστατο λόγο ότι
είναι συμμετρικό και στους δύο άξονες.

Σε μια δυαδική απεικόνιση,

δεν μπορείς να ζητήσεις περισσότερα.

Μερικές φορές θα έφτιαχνα

τρεις ή τέσσερεις διαφορετικές εκδόσεις
ενός δύσκολου γράμματος

όπως ένα πεζό Α,

και μετά καθόμουν να επιλέξω την καλύτερη.

Λοιπόν, δεν υπήρχε καλύτερη,

έτσι είναι στην κρίση του σχεδιαστή

να αποφασίσει

ποια είναι η λιγότερο άσχημη.

Είναι αυτό συμβιβασμός;

Όχι για μένα,

εάν δουλεύεις με τα υψηλότερα πρότυπα
που επιτρέπει η τεχνολογία

παρόλο που τα πρότυπα
μπορεί να είναι χαμηλότερα του ιδανικού.

Μπορείτε να δείτε στη διαφάνεια
δύο διαφορετικά στοιχεία.

Το «a» από πάνω είναι νομίζω
καλύτερο από το κάτω

παρόλα αυτά δεν είναι θαυμάσιο.

Ίσως δείτε καλύτερα τη διαφορά
αν το σμικρύνουμε.

Ίσως και όχι, βέβαια.

Έτσι είμαι ρεαλιστής, όχι ιδεαλιστής,
εξ ανάγκης.

Για κάποιες ιδιοσυγκρασίες,

υπάρχει συγκεκριμένο είδος ικανοποίησης

στο να κάνεις κάτι
που δεν μπορεί να είναι τέλειο,

αλλά που μπορείς να το κάνεις
όσο καλύτερα μπορείς.

Εδώ είναι το πεζό Η
από την πλάγια γραμματοσειρά Georgia.

Η απεικόνιση δείχνει χοντροκομμένη.

Και είναι άγρια και τραχιά.

Αλλά ανακάλυψα, από τις δοκιμές,

ότι υπάρχει μια μέγιστη κλίση

για ένα πλάγιο γράμμα στην οθόνη

ώστε οι γραμμές να σχηματίζονται καλά

στα όρια των πίξελ.

Δείτε στο παράδειγμα πως,
κι ας είναι άγριο,

πως το δεξιό και αριστερό ποδαράκι

σπάνε πραγματικά στο ίδιο επίπεδο.

Αυτό είναι επιτυχία.
Είναι καλό εκεί πέρα.

Και φυσικά, σε μεγαλύτερο βάθος,

δεν έχεις πολλές επιλογές.

Αυτό είναι ένα S,
αν τυχόν αναρωτιέστε.

Πάνε λοιπόν 18 χρόνια

από τότε που κυκλοφόρησαν
οι Georgia και Verdana.

Η Microsoft είχε απόλυτο δίκιο,

χρειάστηκαν γεμάτα 10 χρόνια

αλλά οι οθόνες τώρα έχουν
βελτιωμένη χωρική ανάλυση

και πάρα πολύ βελτιωμένη
φωτομετρική ανάλυση

εξαιτίας της εξομάλυνσης και άλλων.

Έτσι αφού η αποστολή τους τελείωσε,

μήπως αυτό σήμαινε την εξαφάνιση

των γραμματοσειρών που σχεδίασα

για τραχύτερες οθόνες τότε παλιά;

Θα ζήσουν περισσότερο
από τις πεπαλαιωμένες οθόνες

και το πλήθος διαδικτυακών γραμματοσειρών
που βγαίνουν στην αγορά;

Ή έχουν εδραιώσει
τη δική τους εξελικτική θέση

που είναι ανεξάρτητη από την τεχνολογία;

Με άλλα λόγια,
έχουν ενσωματωθεί

στις τυπογραφικές τάσεις της εποχής μας;

Δεν είμαι σίγουρος
ότι τα έχουν πάει αρκετά καλά έως τώρα.

Τα 18 είναι μια καλή ηλικία για τα πάντα

με τις τωρινές τιμές φθοράς,

έτσι δεν παραπονιέμαι.

Ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)