Wat dieren denken en voelen en waarom het zou moeten uitmaken | Carl Safina | TEDxMidAtlantic

Carl Safina neemt ons mee in de levens en hersenen van dieren over de hele wereld, zodat we getuige kunnen zijn van hun verregaande vermogen om waar te nemen, te denken en te voelen en hij ons kan tonen waarom het woord 'het' vaak ongeschikt is naarmate we ontdekken 'wie' ze echt zijn. Toch roeien we die dieren die we zouden moeten vieren, net uit. Wij zijn de zondvloed die afstevent op de Ark van Noach. Carl eindigt met een moeilijke vraag: Kunnen wij het opbrengen om het leven op Aarde te laten verdergaan?

Het werk van Carl Safina werd erkend met MacArthur-, Pew- en Guggenheim-beurzen en zijn teksten hebben de Lannan Literary Award en de John Burroughs-, James Beard- en George Rabb-medailles gewonnen. Hij heeft een doctoraat in ecologie, behaald aan Rutgers University. Safina is de ingewijde, bijzonder hoogleraar voor natuur en menselijkheid bij Stony Brook University, waar hij medevoorzitter is van het bestuurscomité van het Alan Alda Center for Communicating Science en hij is stichtend president van de vereniging zonder winst Safina Center. Hij was de spreker voor de tiendelige PBS-reeks Saving the Ocean with Carl Safina. Zijn teksten verschijnen in The New York Times, National Geographic, Audubon en andere tijdschriften en online op National Geographic News and Views, Huffington Post en CNN.com. De teksten van Carl Safina tonen hoe de mensheid de natuurlijke wereld verandert en wat die veranderingen inhouden voor het dierenrijk en voor mensen.

Deze talk werd gegeven op een TEDx-event, door middel van het TED-conference-format, maar onafhankelijk georganiseerd door een lokale gemeenschap. Vind meer informatie op http://ted.com/tedx.

We beginnen met een eenvoudige vraag:

Houdt mijn huisdier echt van mij
of wil ze gewoon een snoepje?

(Gelach)

Natuurlijk houdt ze echt van ons.

Natuurlijk, toch?

(Gelach)

Hoe weten we wat er zich echt afspeelt
in die pluizige, kleine hoofdjes?

Er gaat iets in hen om.

Waarom is de vraag altijd:
Houden ze van me?

Waarom gaat het altijd over ons?

Waarom zijn we zo narcistisch?

(Gelach)

Ik heb een andere vraag.

Wie ben jij?

Dat is een betere vraag
om aan dieren te stellen, denk ik.

Er spelen zich zaken in onze hoofden af

waarvan we veronderstellen
dat die exclusief eigen zijn aan de mens.

Er bestaan echter nog
andere soorten hersenen in deze wereld.

Sommige daarvan zijn heel groot.

Wat doen ze met die grote hersenen?

Kunnen ze denken?

Kunnen ze voelen?

Hoe kunnen we het antwoord
op die vragen achterhalen?

Daar zijn manieren voor.

We kunnen kijken naar het brein,
naar de evolutie

en naar het gedrag.

Het eerste wat we moeten beseffen,
is dat we ons brein geërfd hebben.

Onze hersenen komen van ergens anders.

Kwallen hadden de eerste zenuwen.

Uit de eerste zenuwen
kwamen de eerste ruggengraten voort.

Die eerste ruggengraten leidden
tot de eerste gewervelden.

Gewervelde dieren verlieten de oceaan
en veroorzaakten heel wat problemen.

Het is nog steeds zo dat de zenuwen
van een vis, een hond of een mens

in essentie hetzelfde zijn.

De organisatie ervan is anders.

Maar als de zenuwen hetzelfde zijn,
wat wil dat dan zeggen

over de mogelijkheid
tot mentale ervaringen?

Neem een rivierkreeft, bijvoorbeeld.

Het blijkt dat je een rivierkreeft
een angststoornis kan geven

door het elektrische schokken te geven

elke keer wanneer het
uit zijn nest wil komen.

Behandel je het echter met een medicijn
gemaakt tegen angststoornissen in mensen,

dan ontspant de rivierkreeft zich,
komt hij naar buiten en kijkt hij rond.

Of kijk naar honden met
een obsessief-compulsieve stoornis:

geef ze hetzelfde medicijn
dat OCS tegengaat bij mensen

en het werkt voor hen ook.

Wat zegt dit over de gelijkaardige
manier van functioneren van onze hersenen?

Prijzen we de angsten van rivierkreeften?

Nee, we koken ze voornamelijk.

(Gelach)

Octopussen gebruiken hulpmiddelen,
net zoals de meeste apen.

Ze herkennen mensengezichten.

Prijzen we het aapachtige brein
van de octopussen?

We koken ze voornamelijk.

Wanneer tandbaarzen een prooivis
naar een barst in het koraal jagen,

zullen ze daar gaan waar ze weten
dat er een murene slaapt

en de murene een signaal geven
dat hij hen moet volgen.

De murene zal volgen
en in de barst glijden.

Soms zal de murene de vis vangen.

Soms zal de vis vluchten
en vangt de tandbaars hem.

Ze spannen samen.

Hoe vieren we de samenwerking
tussen tandbaarzen en murenes?

Meestal gefrituurd.

(Gelach)

Zeeotters gebruiken stenen gereedschap

en ze offeren tijd op
van hun eigen bezigheden

om zeeotterbaby's dingen aan te leren.

Chimpansees gebruiken gereedschap,
maar ze besteden geen tijd aan lesgeven.

Orka's geven les en delen eten.

Als we naar menselijke hersenen kijken,

zien we dat het menselijke brein
een uitbreiding is van eerdere hersenen,

een uitbreiding ontstaan
via de lange weg van evolutie.

Als je het menselijke brein
en een chimpanseebrein vergelijkt,

zie je dat het menselijke brein eigenlijk
een heel groot chimpanseebrein is.

Het is tenminste groot,

en daar kunnen we een onzeker gevoel
van onze superioriteit aan ontlenen --

en dat doet er voor ons het meest toe.

Maar, oh nee, hier is een dolfijnenbrein:
groter, met meer kronkelingen.

Wat doet het met dat brein?

We kunnen hersenen zien,
maar geen gedachten.

We zien echter de werking van gedachten
in de logica van gedragingen.

Deze olifanten in deze olifantenfamilie

hebben een schaduwrijke plek gevonden
onder de palmbomen.

Dat is een goede plaats
om de baby's te laten slapen.

De volwassenen rusten ook,
maar zij soezen alleen maar

en blijven de hele tijd
een beetje waakzaam.

We begrijpen dat, omdat zij de wereld zien
op een gelijkaardig manier als wij.

Ze zien er ontspannen uit
omdat ze ontspannen zijn.

Ze kozen voor schaduw

om dezelfde reden
dat wij schaduw zouden kiezen.

Deze olifanten lijken niet ontspannen.

Niemand zou die fout maken
als hij naar hen keek.

Ze lijken gealarmeerd;
ze zijn gealarmeerd.

Er liggen gevaren op de loer.

Er zijn mensen die hen pijn hebben gedaan.

Wanneer je de gesprekken
van toeristen opneemt

en de gesprekken van herders
die de olifanten soms pijn doen,

en dat afspeelt
via een verborgen luidspreker,

dan negeren de olifanten de toeristen,

maar dringen ze samen en vluchten ze weg
van de gesprekken van de herders.

Ze plaatsen verschillende soorten mensen
in verschillende categorieën.

Ze weten wat er aan de hand is.

Ze weten wie hun vrienden zijn,
ze weten wie hun vijanden zijn,

ze weten wie hun familieleden zijn.

Ze hebben dezelfde doelen als wij.

Of nu gaat om leven op land of in de zee,
de doelen zijn hetzelfde: overleven,

je kinderen in leven houden,
het leven laten voortbestaan.

We zien en begrijpen hulpvaardig gedrag.

We zien nieuwsgierigheid in jonge dieren.

We zien de banden tussen familieleden.

We herkennen affectie als dusdanig.

Elkaar verleiden is elkaar verleiden.

Mensen vragen soms nog steeds:
Maar zijn ze bewust?

Wanneer je algehele verdoving krijgt,
raak je buiten bewustzijn.

Je hele zintuiglijke waarneming valt weg.

Je wordt de wereld om je heen niet gewaar.

Dat is onbewust zijn.

Wanneer je de wereld
om je heen wel gewaarwordt,

ben je bewust.

Bewustzijn is zeer wijdverspreid.

Sommige mensen denken
dat empathie een heel speciaal iets is

waarover enkel mensen beschikken,

maar het is slechts het vermogen om
je aan andermans stemming aan te passen.

Het is heel nuttig en heel belangrijk.

Je moet weten wat er om je heen gebeurt,

waar iedereen mee bezig is.

De oudste vorm van empathie
is bekend als besmettelijke angst.

Wanneer je in gezelschap bent
dat plotseling opschrikt en vertrekt,

is het niet zo goed voor jou
om daar te blijven

en je af te vragen
waarom iedereen net vertrokken is.

(Gelach)

Door evolutie is empathie
er alleen maar op verbeterd.

Ik denk dat er ongeveer
drie graden van empathie zijn.

Er is meevoelen met iemand:
jou blij zien, maakt mij blij;

jou droevig zien, maakt mij droevig.

Vervolgens is er medeleven:
het spijt me dat je oma overleden is.

Ik voel niet hetzelfde als jij,
maar ik leef met je mee.

Dan is er dat wat ik barmhartigheid noem,

wat betekent dat je handelt
naar je gevoel voor anderen.

[Menselijke empathie: ver van perfect]

Verre van een speciaal iets
waarover enkel mensen beschikken,

is menselijke empathie verre van perfect.

We drijven empathische dieren bijeen,
we doden ze en we eten ze.

Je zou kunnen zeggen
dat dat gewoon de jacht is,

dat het om andere soorten gaat.

Mensen zijn roofdieren,

maar zo geweldig zijn we vaak ook niet
tegenover onze eigen soort.

Ik heb gemerkt dat zij die maar één ding
weten over diergedrag, dit woord kennen

en dat 'je nooit menselijke emoties
op andere dieren mag projecteren'.

[Antropomorfisme]

Ik meen echter dat het projecteren
van menselijke emoties

en menselijke gedachten op andere dieren

ons een eerste idee kan bieden
over wat ze doen en waarom.

Het is immers niet
bijster wetenschappelijk

om te zeggen dat ze honger hebben
wanneer ze aan het eten zijn

en dat ze moe zijn als hun tongen
uit hun monden hangen,

om vervolgens, wanneer ze spelen
en er vrolijk uitzien,

te zeggen dat we geen manier hebben
om te weten wat er in hun hoofden omgaat.

Recentelijk nog sprak ik
met een verslaggever die vroeg:

"Dat is wel enigszins overtuigend,
maar hoe weet je nu echt

dat andere dieren denken en voelen?"

Ik dacht aan de honderden
wetenschappelijke referenties

die ik gelezen had
toen ik mijn boek schreef,

maar realiseerde me toen
dat het antwoord bij mij in de kamer was:

dat wanneer mijn puppy de mat verlaat
en naar mij toe komt,

zich op haar rug rolt en haar buik toont,

ze de gedachte heeft gehad:
ik wil dat iemand mijn buik aait.

Ze weet dat ze naar mij kan komen,
niet naar de sofa,

dat ik haar verzoek zal begrijpen
en dat ik de klus kan klaren

en ze anticipeert op het plezier
dat ze krijgt van aaitjes over haar buik.

Ze kan denken en ze kan voelen.

Het is niet veel moeilijker dan dat.

Meestal als we dieren zien, zeggen we:
"Oh kijk, daar zijn olifanten",

of "Daar zijn orka's",
of wat we dan ook zien.

Maar zij weten exact wie ze zijn.

Dit zijn niet gewoon orka's.

Die ene met de grote vin, dat mannetje,

dat is de 36-jarige L41.

Links van hem is zijn zus,

L44, en zij is 42 jaar oud.

Ze leven al decennia lang samen
en weten exact wie ze zijn.

Dit is Philo de olifant.

Dit is Philo de olifant, vier dagen later.

Mensen voelen niet alleen verdriet,
mensen creëren verdriet.

We willen hun tanden bewerken.

Waarom wachten we niet tot ze sterven?

Olifanten woonden ooit
van de kust van de Middellandse Zee

tot aan Kaap de Goede Hoop in Afrika.

Tegen 1980 waren ze nog sterk aanwezig
in Centraal- en Oost-Afrika.

Hun aantallen worden
gebroken en gefragmenteerd.

Dit is de geografische verspreiding
van een prachtig wezen

dat wij tot uitsterven
aan het brengen zijn.

We doen het veel beter, hier in de VS,
in onze eigen nationale parken.

We hebben gewoonweg elke wolf
in Yellowstone gedood.

Vervolgens, 60 jaar later,

hebben we ze weer ingevoerd
omdat de populatie elanden te groot werd.

Vele duizenden mensen gaven
vele miljoenen dollars uit

om naar het park te komen
en de bekendste wolven ter wereld te zien.

Deze wolven vormen het alfatrio
van een heel stabiele roedel.

De wolf rechts is de fokreu.

De wolf links is zijn partner.

De andere wolf is zijn broer.

En plots vielen wolven niet meer
onder de Wet over Bedreigde Diersoorten.

Het parlement liet wolven doden.

De wolven trokken
naar de rand van het park.

Die twee werden doodgeschoten.

De ooit zo stabiele roedel viel uiteen
door gevechten en onderlinge verdeeldheid.

De leider van de bekendste,
meest stabiele roedel in Yellowstone

verloor zijn metgezellen,
zijn jachtgebied en zijn hele familie.

We veroorzaken hen enorm veel pijn.

Een van de mysteries is:

Waarom doen zij ons
helemaal niet zo veel pijn?

Geen enkele in het wild levende orka
heeft ooit een mens pijn gedaan.

Deze was net klaar met het eten
van een stuk grijze walvis,

gedood door hem en zijn familie,

maar die mensen in de boot
hadden niets te vrezen.

Deze orka had net een zeehond gegeten die
evenveel woog als de mensen op de boot,

maar ze hadden helemaal niets te vrezen.

Ze eten zeehonden.

Waarom eten ze ons nooit?

Hoe komt het dat we hen
kunnen vertrouwen bij onze kleuters?

Waarom zijn orka's meermaals teruggekeerd

naar onderzoekers
die verdwaalden in de mist,

om hen kilometers lang
naar huis te gidsen?

In de Bahamas

werden dolfijnen die
Denise Herzing goed kenden --

zij is onderzoekster daar --
en veel met haar omgingen,

plots enorm schichtig.

Wat gebeurde er opeens?

Plots besefte iemand op de boot,
dat een persoon op die boot overleden was

tijdens een dutje in zijn bed.

Hoe konden de dolfijnen gemerkt hebben
dat een van de mensenharten gestopt was?

Waarom maakte het hen bang?

Dit zijn de mysteries van andere hersenen.

In een aquarium in Zuid-Afrika
was er een babytuimelaar.

Haar naam was Dolly.

Een van de oppassers hield een rookpauze
net buiten het raam van het aquarium.

Dolly keek hoe hij rookte,
ging naar haar moeder toe,

dronk voor enkele seconden,
ging terug naar het raam

en liet een wolk melk vrijkomen
die haar hoofd omhulde

zoals een rookwolk.

(Gelach)

Ze kreeg om een of andere reden het idee
om rook na te bootsen met melk.

Wanneer wij iets gebruiken om iets anders
uit te beelden, noemen we dat kunst.

(Gelach)

De dingen die ons mens maken,
zijn niet de dingen die we denken.

Wat ons mens maakt,
is dat we het meest extreem zijn.

We zijn het meest medelevend,
we zijn het meest gewelddadig.

We zijn de meest creatieve
en de meest vernietigende dieren

die ooit op deze planeet verschenen zijn.

Maar we zijn niet de enige dieren
die van elkaar houden.

We zijn niet de enigen die geven
om onze partners of onze kinderen.

Albatrossen vliegen geregeld
tien- tot vijftienduizend kilometer

om hun kuiken één maaltijd te brengen.

Ze leven op de meest
afgelegen eilanden in de wereld

en die eilanden zijn bedolven
onder plastic afval.

De gewijde keten van zijn die leven geeft
van generatie op generatie,

wordt verstoord door ons afval.

Hier is een albatroskuiken
dat ongeveer zes maanden oud was.

Het stond op het punt
om te gaan vliegen, maar stierf.

Het was volgepropt met rode aanstekers.

Dit is niet de relatie die we zouden
moeten hebben met de wereld,

maar wij, met onze grote,
gevierde hersenen, gebruiken deze niet.

En toch, wanneer we nieuw leven
op de wereld verwelkomen,

doen we dat met afbeeldingen van dieren.

We tekenen geen gsm's en werkkamertjes
op de muren van kinderkamers.

(Gelach)

We willen zeggen: "Kijk wie er nog is!"

En toch verkeert elkeen van hen,

iedereen die het waard geacht werd
om gered te worden op de Ark van Noach,

nu in levensgevaar
en wij zijn de zondvloed.

We begonnen met een vraag:
Houden ze van ons?

We moeten wat verder dan onszelf kijken
en ons eerder afvragen:

Kunnen wij het opbrengen

om het leven op Aarde
gewoon te laten verdergaan?

Bedankt.

(Applaus)