Οι κρυφές μουσικές τελετουργίες του κόσμου

Ο Γάλλος κινηματογραφιστής Βινσέντ Μουν ταξιδεύει ανά τον κόσμο μόνο με ένα σακίδιο στην πλάτη, έναν φορητό υπολογιστή και μια φωτογραφική μηχανή. Έχει κινηματογραφήσει το συγκρότημα «Arcade Fire» μέσα σε ένα ασανσέρ, και τους Bon Iver σε μια κουζίνα διαμερίσματος -κι έχει καταγράψει σε ταινίες με ένα γύρισμα μια ιεροτελεστία των Σούφι στην Τσετσενία και μια περιήγηση για το παραισθησιογόνο εκχύλισμα Αγιαουάσκα στο Περού. Σε αυτήν την ομιλία εξηγεί πώς η μουσική και η κινηματογράφηση μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να δουν τον πολιτισμό τους με άλλο μάτι. Ακολουθεί μια μουσική παράσταση από τον κορυφαίο της τζαζ, Νανά Βασκονσέλος.

Βίνσεντ Μουν: Πώς μπορούμε
να χρησιμοποιήσουμε υπολογιστές,

φωτογραφικές μηχανές, μικρόφωνα
για να απεικονίσουμε τον κόσμο

με έναν εναλλακτικό τρόπο,

όσο το δυνατόν περισσότερο;

Πώς ίσως είναι δυνατόν
να χρησιμοποιήσουμε το Διαδίκτυο

για να δημιουργήσουμε
μια νέα μορφή κινηματογράφου;

Και τελικά, γιατί κινηματογραφούμε;

Με τέτοιες απλές ερωτήσεις στο μυαλό

άρχισα να φτιάχνω ταινίες πριν 10 χρόνια,

πρώτα με έναν φίλο, τον Κρίστοφερ Αμπρίκ.

Είχε μια ιστοσελίδα,
την Μπλογκοθήκη, La Blogothèque,

αφιερωμένη στην ανεξάρτητη μουσική.

Ήμασταν τρελοί για τη μουσική.

Θέλαμε να αναπαραστήσουμε
τη μουσική διαφορετικά

να κινηματογραφήσουμε τη μουσική
και τους μουσικούς που θαυμάζαμε,

όσο το δυνατόν περισσότερο,
μακριά από τη μουσική βιομηχανία

και μακριά από τα συνηθισμένα κλισέ.

Αρχίσαμε να δημοσιεύουμε ερμηνείες
κάθε εβδομάδα

στο διαδίκτυο.

Θα δούμε τώρα κάποια αποσπάσματα.

Από τους Grizzly Bear στο μπάνιο

έως τους Sigur Ros
σε ένα παριζιάνικο καφέ.

Από τους Phoenix
να παίζουν δίπλα στον Πύργο του Άιφελ

έως τον Τομ Τζόουνς
στο ξενοδοχείο του στη Νέα Υόρκη.

Από τους Arcade Fire
σε ασανσέρ ουρανοξύστη

σε κεντρικό προάστιο του Παρισιού,

έως τους Beirut
να κατεβαίνουν σκάλες στο Μπρούκλιν.

Από τους R.E.M. μέσα σε αυτοκίνητο

έως τους The National
μια νύχτα σε τραπέζι

στη Νότια Γαλλία.

Από τον Μπον Άιβερ
να παίζει με μερικούς φίλους του

σε διαμέρισμα στη Μονμάρτη

έως τους Yeasayer να ξενυχτάνε,

και πολύ περισσότερα

γνωστά ή άγνωστα συγκροτήματα.

Δημοσιεύσαμε όλες τις ταινίες

δωρεάν στο διαδίκτυο

και θέλαμε να μοιραστούμε
όλες αυτές τις ταινίες

και να δείξουμε τη μουσική

με διαφορετικό τρόπο.

Θέλαμε να δημιουργήσουμε
μια διαφορετική οικειότητα

χρησιμοποιώντας όλες τις νέες τεχνολογίες.

Εκείνο τον καιρό,
πριν 10 χρόνια για την ακρίβεια,

δεν υπήρχε τέτοια εργασία στο Διαδίκτυο,

γι' αυτό μάλλον οι εκπομπές που φτιάχναμε,
τα Take Away Shows,

είχαν μεγάλη επιτυχία,

φτάνοντας εκατομμύρια θεατών.

Μετά από λίγο καιρό θέλησα,

ήθελα να κάνω κάτι άλλο.

Ένιωσα τη διάθεση να ταξιδέψω
και να ανακαλύψω άλλη μουσική,

να εξερευνήσω τον κόσμο,

φτάνοντας σε απόμακρα σημεία,

και βασικά αυτή ήταν και η ιδέα
-ας πούμε-

του νομαδικού κινηματογράφου
που είχα κατά νου.

Πώς μπορούσε να ταιριάξει
η χρήση νέων τεχνολογιών με το ταξίδι;

Πώς θα μόνταρα τις ταινίες μου

διασχίζοντας τις Άνδεις με λεωφορείο;

Έτσι ταξίδεψα για πέντε χρόνια

σε όλο τον κόσμο.

Έφτιαξα την Collection Petites Planètes,
μια εταιρεία ψηφιακών ταινιών και μουσικής

ως φόρο τιμής στον Γάλλο κινηματογραφιστή
Κρις Μαρκέρ.

Θα δούμε τώρα λίγα ακόμη αποσπάσματα

από εκείνα τα καινούργια φιλμ.

Από τη θεά της μουσικής τεκνο μπρέγκα
στη βόρεια Βραζιλία, τη Γκάμπι Αμαράντος,

έως ένα γυναικείο μουσικό σύνολο
στην Τσετσενία.

Από την πειραματική ηλεκτρονική μουσική
των One Man Nation στη Σιγκαπούρη

έως τον Βραζιλιάνο Τομ Ζε να τραγουδάει
στην ταράτσα του στο Σάο Πάολο.

Από τους The Bambir, το καταπληκτικό
ροκ συγκρότημα από την Αρμενία,

έως κάποια παραδοσιακά τραγούδια

σε εστατόριο στην Τιφλίδα της Γεωργίας.

Από τους White Shoes, ένα φανταστικό ποπ
γκρουπ από την Τζακάρτα, Ινδονησία,

έως τους DakhaBrakha, το ριζοσπαστικό
συγκρότημα από το Κίεβο της Ουκρανίας.

Από τον Τόμι Λεμπρέρο

με το ακορντεόν και τους φίλους του
στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής,

έως πολλά άλλα μέρη

και μουσικούς ανά τον κόσμο.

Επιθυμία μου ήταν
να το κάνω σαν οδοιπορικό.

Το να φτιάξω όλες αυτές τις ταινίες,

θα ήταν αδύνατον

φορτωμένος με τις υποχρεώσεις

μιας μεγάλης εταιρείας.

Ταξίδευα μόνος με ένα σακίδιο στην πλάτη

με υπολογιστή, κάμερα, μικρόφωνα.

Ουσιαστικά μόνος μου,
μόνο με τους ντόπιους,

συναντούσα την ομάδα μου,
που σαφώς δεν ήταν επαγγελματίες

επιτόπου εκεί,

πηγαίνοντας από ένα μέρος σε άλλο,

κάνοντας σινεμά σαν οδοιπορικό.

Πραγματικά πίστευα ότι ο κινηματογράφος

μπορεί να είναι αυτό το απλούστατο πράγμα:

Θέλω να φτιάξω μια ταινία και εσύ
θα μου βρεις μέρος να διανυκτερεύσω.

Σου προσφέρω μια στιγμή στον κινηματογράφο
κι εσύ μου δίνεις ένα κοκτέιλ καϊπιρίνια.

Ή κάποιο άλλο ποτό

ανάλογα το πού βρισκόμαστε.

Στο Περού πίνουν πίσκο με χυμό κίτρου.

Όταν λοιπόν τελικά έφτασα στο Περού

δεν είχα ιδέα τι θα κάνω εκεί.

Στην πραγματικότητα
είχα τον αριθμό τηλεφώνου

ενός μόνο ατόμου.

Τρεις μήνες αργότερα,

έχοντας γυρίσει όλη τη χώρα,
είχα κάνει 33 ταινίες,

μόνο με τη βοήθεια των ντόπιων,

μόνο με τη βοήθεια των ανθρώπων

που πάντα τους έκανα την ίδια ερώτηση:

«Τι αξίζει να γυριστεί εδώ σήμερα;»

Ζώντας έτσι,

δουλεύοντας χωρίς προκαθορισμένο σχέδιο,

μπορούσα να ανταποκριθώ άμεσα στη στιγμή

και να αποφασίσω,
ναι, αυτό χρειάζεται να γίνει τώρα.

Χρειάζεται να καταγράψω συνολικά το άτομο.

Χρειάζεται να δημιουργήσω
αυτήν τη συναλλαγή.

Όταν πήγα στην Τσετσενία,

το πρώτο άτομο που συνάντησα

με κοίταξε και του είπα,

«Τι κάνεις εδώ;

Είσαι δημοσιογράφος;
Ανήκεις σε κάποια ΜΚΟ; Πολιτικός;

Τι είδους προβλήματα θα ερευνήσεις;

Εγώ βρισκόμουν εκεί

για διερευνήσω τις τελετουργίες των Σούφι,

την απίστευτη κουλτούρα
του Σουφισμού στην Τσετσενία,

που είναι παντελώς άγνωστη
στον υπόλοιπο κόσμο.

Μόλις οι άνθρωποι κατάλαβαν

ότι θα τους έδινα εκείνες τις ταινίες

θα τις δημοσίευα στο δίκτυο
με άδεια της Creative Commons

αλλά επίσης θα τις πρόσφερα στον κόσμο

να τις χρησιμοποιήσουν όπως θέλουν.

Ήθελα απλώς να τους δείξω
σε ένα ωραίο πλαίσιο.

Ήθελα να φτιάξω το πορτρέτο τους

έτσι που τα εγγόνια τους
να βλέπουν τον παππού τους

και να λένε,

«Ω, ο παππούς είναι κουλ
όπως η Μπιγιονσέ» (Γέλια)

Είναι πολύ σημαντικό.

(Χειροκρότημα)

Είναι πράγματι σημαντικό

επειδή με αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι

θα δουν την κουλτούρα τους διαφορετικά
στην ίδια τους τη χώρα.

Θα τη σκεφτούν διαφορετικά.

Μπορεί να είναι ένας τρόπος
να διατηρήσεις μια κάποια διαφοροποίηση.

Γιατί να κινηματογραφήσεις;

Μμμ, υπάρχει μια κατάλληλη ρήση

του Αμερικανού στοχαστή Χάκιμ Μπέι

που λέει ότι

«Κάθε μαγνητοφώνηση είναι
η ταφόπλακα μιας ζωντανής εκτέλεσης».

Είναι μια πραγματικά καλή πρόταση
να τη θυμάστε

σε μια εποχή κορεσμένη από εικόνες.

Ποια είναι η ωφέλειά της;

Πού μας χρειάζεται;

Το ερευνούσα,
η ιδέα στριφογύριζε στο μυαλό μου:

Ποια είναι η ωφέλεια;

Έκανα έρευνα για τη μουσική,
προσπαθώντας να ανασύρω,

να προσεγγίσω μια συγκεκριμένη πηγή της.

Από πού προέρχονται όλα αυτά;

Είμαι Γάλλος.

Δεν είχα ιδέα ότι θα ανακάλυπτα
ένα τόσο απλό πράγμα:

Τα πάντα ήταν ιερά, στην αρχή,

και η μουσική ήταν πνευματική λύτρωση.

Πώς θα χρησιμοποιούσα την κάμερά μου,

το μικρό μου εργαλείο,
για να προσεγγίσω

και ίσως όχι μόνο να καταγράψω
την κατάσταση έκστασης

αλλά να βρω μια αντίστοιχη
κινηματογραφική έκσταση, ίσως,

κάτι σε απόλυτη αρμονία

με τους ανθρώπους;

Αυτή είναι η νέα έρευνα που κάνω
πάνω στην πνευματικότητα,

σχετικά με νέα πνεύματα σε όλο τον κόσμο.

Ας δούμε μερικά αποσπάσματα ακόμα.

Από νεκρώσιμη τελετή
στην Τάνα Τοράγια στην Ινδονησία,

έως μια πασχαλινή τελετουργία
στα βόρεια της Αιθιοπίας.

Από το τζάθιλαν, μια δημοφιλή τελετή
ομαδικής υπνωτικής έκστασης

στο νησί Ιάβα,

έως τη θρησκεία Ούμπαντα
στη βόρεια Βραζιλία.

Οι τελετουργίες των Σούφι της Τσετσενίας

και μια λειτουργία
στην παναγιότατη εκκλησία της Αρμενίας.

Μερικά τραγούδια των Σούφι στη Χαράρ,

την ιερή πόλη της Αιθιοπίας,

και η τελετή παραγωγής
του παραισθησιογόνου αγιαχουάσκα

στη φυλή των Σιπίμπο του Περού
στα βάθη του Αμαζονίου.

Κατόπιν στο νέο μου εγχείρημα τώρα

εδώ στη Βραζιλία, τα «Υβρίδια».

Το κάνω με την Πρισίλα Τελμόν.

Είναι έρευνα για τις νέες πνευματικότητες
σε όλο τον κόσμο.

Αυτή είναι η μικρή μου αναζήτηση
αυτού που αποκαλώ πειραματική εθνογραφία,

προσπαθώντας να διασταυρώσω
όλα αυτά τα διαφορετικά είδη,

προσπαθώντας να ανακτήσω
μια ορισμένη πολυπλοκότητα.

Γιατί κινηματογραφούμε;

Ήμουν ακόμη εκεί.

Πράγματι πιστεύω ότι ο κινηματογράφος
μας διδάσκει να βλέπουμε.

Ο τρόπος που παρουσιάζουμε τον κόσμο

θα αλλάξει τον τρόπο
που βλέπουμε τον κόσμο,

και ζούμε σε εποχή που τα ΜΜΕ

κάνουν απαίσια δουλειά

στην απεικόνιση του κόσμου:

βία, ακρότητες,

μόνο εντυπωσιακά γεγονότα,

μόνο απλουστεύσεις της καθημερινής ζωής.

Νομίζω ότι κινηματογραφούμε

για να ανακτήσουμε
μια συγκεκριμένη πολυπλοκότητα.

Για να επανεφεύρουμε τη ζωή σήμερα,

πρέπει να φτιάξουμε
νέες μορφές απεικόνισης

και είναι πολύ απλό.

(Πορτογαλικά) Σας ευχαριστώ πολύ.

(Χειροκρότημα)

Μπρούνο Τζιουσάνι:
Βίνσεντ, Βίνσεντ, Βίνσεντ.

Ευχαριστώ.
Πρέπει να ετοιμαστούμε για τη συναυλία

και έχω για σένα αυτή την ερώτηση:

Εμφανίζεσαι σε μέρη
όπως αυτά που μόλις μας έδειξες,

κουβαλώντας μια κάμερα

και υποθέτω ότι σε καλοδέχονται

αλλά όχι πάντα τόσο εγκάρδια.

Εισβάλλεις σε ιερές τελετές,

ιδιωτικές στιγμές ενός χωριού,
μιας κωμόπολης,

μιας ομάδας ανθρώπων.

Πώς περνάς τα εμπόδια

όταν παρουσιάζεσαι με το φακό;

ΒΜ: Νομίζω ότι το ξεπερνάς με το σώμα σου,

παρά με τη γνώση σου.

Αυτό μου δίδαξαν τα ταξίδια,

να εμπιστεύομαι τη μνήμη του σώματος

περισσότερο από τη μνήμη του εγκεφάλου.

Σεβασμός είναι να προχωρήσεις μπρος,
όχι να υποχωρήσεις,

και πραγματικά πιστεύω ότι

κάνοντας το σώμα σου μέρος της στιγμής,
της τελετής, του χώρου,

οι άνθρωποι σε καλωσορίζουν

και κατανοούν την ενέργειά σου.

ΜΤ: Μου είπες ότι τα περισσότερα βίντεο

είναι πραγματικά τραβηγμένα μία κι έξω.

Δεν τα επεξεργάζεσαι πολύ.

Εννοώ, επεξεργάστηκες αυτά για εμάς

στην αρχή των προβολών
εξαιτίας του μήκους κ.λ.π.

Διαφορετικά, απλώς
μπαίνεις και καταγράφεις

οτιδήποτε εκτυλίσσεται ενώπιόν σου

χωρίς πολύ προσχεδιασμό, έτσι δεν είναι;

Σωστά;

ΒΜ: Το σκεπτικό μου είναι ότι

εφόσον δεν περικόπτουμε,
κατά κάποιο τρόπο,

εφόσον επιτρέπουμε στον θεατή να δει,

όλο και περισσότεροι θεατές
θα νιώσουν πιο οικεία,

θα προσεγγίσουν περισσότερο τη στιγμή,

εκείνη τη στιγμή κι εκείνο το μέρος.

Πραγματικά το θεωρώ
ως θέμα σεβασμού προς τον θεατή,

να μην κόβεις συνέχεια από δω κι από κει,

απλώς να αφήνεις το χρόνο να ρέει.

ΜΤ: Πες μας λίγα λόγια
για το νέο σου εγχείρημα,

το «Híbridos» εδώ στη Βραζιλία.

Λίγο πριν έρθεις στο TEDGlobal

ταξίδευες σε όλη τη χώρα γι' αυτό.

Πες μας μερικά πραγματάκια.

ΒΜ: Το «Híbridos» είναι
-πιστεύω ότι η Βραζιλία,

πέρα από τα κλισέ,
είναι η πιο θρησκευόμενη χώρα του κόσμου,

η μεγαλύτερη χώρα
από πλευράς πνευματικότητας

και πειραματισμού στον πνευματισμό

Διεξάγω ένα μεγάλο εγχείρημα φέτος

-η έρευνά μου σε πολλές
και διάφορες περιοχές της Βραζιλίας,

σε διάφορες μορφές λατρείας-

για να βρω πώς οι άνθρωποι συμβιώνουν

με τον πνευματισμό σήμερα.

ΜΤ: Ο άνθρωπος που θα εμφανιστεί
επί σκηνής σύντομα,

και ο Βίνσεντ θα τον παρουσιάσει,

είναι θέμα κάποιου
από τα προηγούμενα βίντεο.

Πότε κάνατε βίντεο με αυτόν;

ΒΜ: Νομίζω πριν τέσσερα χρόνια,

στο πρώτο μου ταξίδι.

ΜΤ: Άρα ήταν ένα από τα πρώτα σου
στη Βραζιλία.

ΒΜ: Ήταν ανάμεσα
στα πρώτα μου στη Βραζιλία, ναι.

Το κινηματογράφησα στο Ρεσίφε

τον τόπο καταγωγής του.

ΜΤ: Ας τον παρουσιάσουμε λοιπόν.
Ποιον περιμένουμε;

ΒΜ: Θα είμαι σύντομος.

Είναι τεράστια τιμή για μένα
να καλωσορίσω επί σκηνής

έναν από τους μεγαλύτερους Βραζιλιάνους
μουσικούς όλων των εποχών.

Παρακαλώ καλωσορίστε τον Νανά Βασκονσέλος.

ΜΤ: Νανά Βασκονσέλος!

(Χειροκρότημα)

(Μουσική)

Νανά Βασκονσέλος: Ας πάμε στη ζούγκλα.

(Χειροκρότημα)