Return to Video

سێبەرێکی شێوە گوڵی ئەستێرە لەوانەیە یارمەتیدەرە بن لە دۆزینەوەی هەسارەی گونجاو بۆ ژیان

  • 0:01 - 0:04
    گەردوون پڕیەتی لە هەسارە.
  • 0:04 - 0:06
    دەمەوێت ئێمە، لە دە ساڵی داهاتوو دا،
  • 0:06 - 0:08
    تەلسکۆبێکی بۆشایی
    دروست بکەین کە توانای وێنەگرتنی‌
  • 0:08 - 0:10
    زەوی هەبێت لە ئەستێرەیەکی ترەوە
  • 0:10 - 0:13
    و ئەوە دەربخەین کە ئایا شیاوە بۆ ژیان.
  • 0:13 - 0:15
    من و هاوپیشەکانم
    لە تاقیگەی فڕۆکەی جێت لە ناسا
  • 0:15 - 0:18
    لە پرینستن کار دەکەین لەسەر تەکنەلۆجیایەک
  • 0:18 - 0:22
    کە لە ساڵانی داهاتوودا دەتوانێت ئەمە بکات.
  • 0:22 - 0:24
    گەردوون ناسان پێان وایە هەموو ئەستێرەیەک
  • 0:24 - 0:26
    لە گالاکسی دا هەسارەی خۆی هەیە،
  • 0:26 - 0:28
    و گریمانەی یەک لەسەر پێنجییان دەکەن کە
  • 0:28 - 0:29
    وەکو زەوەی بن و
  • 0:29 - 0:31
    شیاو بن بۆ ژیان،
  • 0:31 - 0:33
    بەڵام هیچ یەکێک لەوانەمان نەبینیووە.
  • 0:33 - 0:35
    تەنها بەشێوەیەکی
    نا ڕاستەوخۆ دیاریمان کردوون.
  • 0:35 - 0:38
    ئەوە وێنە بەناوبانگەکەی
    ناسایە ‌‌‌‌خاڵێکی شینی زەرد باو.
  • 0:38 - 0:41
    کە لەلایەن کەشتی ئاسمانی
    ڤۆیجەرەوە لە ساڵی 1990 گیراوە،
  • 0:41 - 0:44
    کاتێک کە سوڕاندیانەوە
    لە کۆمەڵەی خۆر دەرچوو بوو
  • 0:44 - 0:46
    بۆ ئەوەی وێنەیەکی زەوی بگرن
  • 0:46 - 0:48
    لە دووری شەش ملیار کیلۆمەترەوە.
  • 0:48 - 0:50
    من دەمەوێت ئەوە وەر بگرم
  • 0:50 - 0:52
    کە هەسارەیەکی وەک
    زەوی لە ئەستێرەیەکی ترەوە هەیە.
  • 0:52 - 0:55
    بۆچی تا ئێستا نەمان دۆزیوەتەوە؟
    بۆچی ئەوە قورسە؟
  • 0:55 - 0:56
    بۆ ئەوەی تێ بگەین، با بڵێین
  • 0:56 - 0:58
    کە تەلسکۆبی هابڵی بۆشایی دەبەین و
  • 0:58 - 1:00
    دەیسوڕێنینەوە و دەینێرینە دەرەوە
  • 1:00 - 1:01
    بۆ خولگەی مارس.
  • 1:01 - 1:02
    شتێکی لەم شێوەیە دەبینین،
  • 1:02 - 1:05
    وێنەیەکی کەمێک تەڵخی زەوی،
  • 1:05 - 1:07
    لەبەرئەوەی تەلسکۆبێکی تەواو بچووکین
  • 1:07 - 1:08
    لە دەرەوەی خولگەی مارس.
  • 1:08 - 1:10
    ئێستا با دە جار دوورکەوینەوە.
  • 1:10 - 1:12
    ئێمە لێرە لەسەر خولگەی ئۆرانۆسین.
  • 1:12 - 1:15
    ،بچووکتر بۆتەوە
    وردەکاری کەمترە، کاریگەری کەمترە.
  • 1:15 - 1:17
    هێشتا دەتوانین مانگی بچووک ببینین،
  • 1:17 - 1:19
    بەڵام با دووبارە دە جاری تر
    دوور بکەوینەوە.
  • 1:19 - 1:20
    ئێمە لێرە لە لێواری کۆمەڵەی خۆرین،
  • 1:20 - 1:22
    لە دەرەوەی پشتێنەی کیوپەر.
  • 1:22 - 1:23
    ئێستا بەتەواوی ناڕونە.
  • 1:23 - 1:26
    ئەوە خاڵە شینە زەرد باوەکەی کاڕڵ ساگانە.
  • 1:26 - 1:28
    بەڵام هێشتا با دە جاری تر دوور بکەوینەوە.
  • 1:28 - 1:30
    ئێمە لێرە لە دەرەوەی هەوری ئۆرتین،
  • 1:30 - 1:31
    لە دەرەوەی کۆمەڵەی خۆر،
  • 1:31 - 1:33
    و ئێمە خەریکە خۆر دەبینین
  • 1:33 - 1:34
    بەرەو مەودای بینین دەجوڵێین
  • 1:34 - 1:36
    دەچینە ئەو جێیەی هەسارەی لێیە.
  • 1:36 - 1:38
    جارێکی تر، دەجاری تر دوور دەکەوینەوە.
  • 1:38 - 1:40
    ئێستا ئێمە لە ئەلفا سێنتاورین،
  • 1:40 - 1:41
    نزیکترین ئەستێرەی هاوسێمان
  • 1:41 - 1:42
    و هەسارەکە دیار نەماوە.
  • 1:42 - 1:45
    هەموو ئەوەی دەیبینین
    وێنەی ئەستێرە گەورە درەوشاوەکەیە
  • 1:45 - 1:48
    کە دە ملیار جار ڕووناکترە لە هەسارەکە،
  • 1:48 - 1:50
    کە دەبێت لەو بازنە سوورە بچووکە دابێت.
  • 1:50 - 1:52
    ئەمە ئەوەیە کە دەمانەوێت بیبینین.
    بۆیە قورسە.
  • 1:52 - 1:54
    ڕووناکی لە ئەستێرەکەوە دەشکێتەوە.
  • 1:54 - 1:56
    لەناو تەلسکۆبەکە دا پەرش دەبێتەوە،
  • 1:56 - 1:57
    ئەو وێنە ڕووناکە دروستدەکات
  • 1:57 - 1:59
    کە هەسارەکە دادەپۆشێت.
  • 1:59 - 2:00
    بۆ ئەوەی هەسارەکە ببینی،
  • 2:00 - 2:03
    پێویستە چارەسەری ئەو هەموو ڕوناکییە بکەین.
  • 2:03 - 2:04
    دەبێت خۆمانی لێ ڕزگار بکەین.
  • 2:04 - 2:05
    هاوپیشەی زۆرم هەیە کار لەسەر
  • 2:05 - 2:07
    تەکنەلۆجیای پێشکەوتو دەکەن بۆ کردنی ئەوە،
  • 2:07 - 2:09
    بەس دەمەوێت دەربارەی
    یەکیان پێتان بڵێم
  • 2:09 - 2:11
    پێم وایە باشترینیانە،
  • 2:11 - 2:13
    و دەشێت باشترین ئەگەر بێت
    بۆ دەستکەوتنی زەوی
  • 2:13 - 2:14
    لە دە ساڵی داهاتوو دا.
  • 2:14 - 2:16
    سەرەتا لەلایەن لایمن سپیتزەر پێشنیار کرا،
  • 2:16 - 2:20
    باوکی تەلسکۆبی بۆشایی، لە ساڵی 1962،
  • 2:20 - 2:22
    ئەو بیروڕایەی لە ڕێی خۆر گیرانەوە بۆ
    هاتووە.
  • 2:22 - 2:24
    هەمووتان ئەوەتان بینیوە. ئەوە خۆرگیرانە.
  • 2:24 - 2:26
    مانگ بەردەم خۆری گرتووە.
  • 2:26 - 2:28
    زۆربەی ڕووناکیەکەی داپۆشیوە
  • 2:28 - 2:30
    بۆیە دەتوانین
    ئەو ڕوناکییە لێڵەی دەورەکەی ببینین.
  • 2:30 - 2:32
    هەمان شتە ئەگەر پەنجە گەورەم بەرز بکەمەوە
  • 2:32 - 2:34
    و ئەو خاڵە ڕوناکیە داپۆشم کە ڕێک
    لە چاوم دەدات،
  • 2:34 - 2:36
    دەتوانم ئێوە لە ریزی دواوە ببینم.
  • 2:36 - 2:38
    باشە، چی ڕوودەدات؟
  • 2:38 - 2:40
    باشە مانگ
  • 2:40 - 2:42
    سێبەرێک دەنێرێتە خوارەوە بۆ سەر زەوی.
  • 2:42 - 2:45
    تەلسکۆبێک یان کامێرایەک لەو سێبەرەدا
    دادەنێین،
  • 2:45 - 2:47
    دووبارە سەیری خۆر دەکەینەوە،
  • 2:47 - 2:48
    و زۆربەی ڕووناکییەکە نەماوە
  • 2:48 - 2:50
    و دەتوانین ئەو پێکهاتە لێڵ و باشە ببینین
  • 2:50 - 2:52
    لەناو بەرگە هەواییەکەدا.
  • 2:52 - 2:54
    پێشنیارەکەی سپیتزەر
    ئەوە بوو کە ئێمە کردمان لە بۆشایی.
  • 2:54 - 2:57
    شاشەیەکی گەورە
    درووست دەکەین، دەینێرینە بۆشایی،
  • 2:57 - 2:59
    لە بەردەم ئەستێرەکە دا دایدەنێین،
  • 2:59 - 3:01
    زۆربەی ڕووناکییەکە دادەپۆشین،
  • 3:01 - 3:04
    تەلسکۆبێکی بۆشایی
    دەنێرینە ئەو سێبەرەی کە درووست کراوە،
  • 3:04 - 3:06
    بوم، هەسارەکان دەبینین.
  • 3:06 - 3:08
    باشە ئەوە وەک شتێکی لەم شێوەیە دەردەکەوێت.
  • 3:08 - 3:10
    بۆیە لێرە شاشەیەکی گەورە هەیە و،
  • 3:10 - 3:11
    هیچ هەسارەیەک نییە،
  • 3:11 - 3:13
    چونکە بەداخەوە
    لە ڕاستیدا بەباشی کار ناکات،
  • 3:13 - 3:16
    لەبەر ئەوەی شەپۆلەکانی ڕووناکیی
    ڕووناکی و شەپۆلەکان
  • 3:16 - 3:18
    دەشکێنەوە لەدەوری شاشەکە
  • 3:18 - 3:20
    بەهەمان شێوەی لە تەلەسکۆبەکەدا ڕویدا.
  • 3:20 - 3:23
    وەک چەمانەوەی ئاوە لە دەوری
    بەردێک لە چەمێکدا،
  • 3:23 - 3:25
    ئەو ڕوناکییە سێبەرەکە لەناو دەبا.
  • 3:25 - 3:27
    سێبەرێکی ترسناکە.
    و ناتوانین هەسارەکان ببینین.
  • 3:27 - 3:29
    بەڵام سپیتزەر وەڵامەکەی دەزانی.
  • 3:29 - 3:32
    گەر بتوانین ئەو لێوارانە
    پەڕ پەڕ کەین، نەرمیان کەین
  • 3:32 - 3:33
    دەتوانین شکانەوە کۆنتڕۆڵ بکەین،
  • 3:33 - 3:35
    دواتر دەتوانین هەسارەیەک ببینین،
  • 3:35 - 3:37
    لە دەساڵی ڕابردودا، یاخود گەیشتوینە
  • 3:37 - 3:39
    چارەسەرێکی گونجاو بۆ کردنی ئەمە.
  • 3:39 - 3:43
    وەک شتێکی لەم شێوەیە دەبێت.
  • 3:43 - 3:45
    ئێمە ئەوە ناو دەنێین
    پەڕەی گوڵی سێبەر ئەستێرەیی.
  • 3:45 - 3:48
    ئەگەر لێوارەکانی ئەو پەڕەی
    گوڵانە بەتەواوەتی ڕاست بكەين،
  • 3:48 - 3:49
    ئەگەر شێوەکانیان کۆنتڕۆڵ بکەین،
  • 3:49 - 3:51
    دەتوانین شکانەوە کۆنتڕۆڵ بکەین،
  • 3:51 - 3:52
    ئێستا سێبەرێکی گەورەمان هەیە.
  • 3:52 - 3:55
    10 کە نزیکەی
    ملیار جار ڕووناکییەکەی کزترە لە پێشووتری،
  • 3:55 - 3:58
    و دەتوانین
    تیشکی هەسارەکان ببینین ڕێک بەم شێوەیە.
  • 3:58 - 4:00
    بەدڵنیاییەوە ئەوە
    لە پەنجەم گەورە ترە.
  • 4:00 - 4:02
    ئەو سێبەرە ئەستێرەییە نزیکەی
  • 4:02 - 4:03
    نیو قەبارەی یاریگای تۆپی پێ دەبێت
  • 4:03 - 4:07
    و دەبێت پەنجا هەزار
    کیلۆمەتر لە دووری تەلسکۆبەکە بفڕێت
  • 4:07 - 4:09
    کە دەبێت ڕێک لە سێبەرەکەیدا بهێڵرێتەوە،
  • 4:09 - 4:11
    دواتر دەتوانین ئەو هەسارانە ببینین.
  • 4:11 - 4:12
    ئەوە شتێکی دژوار دەبێت،
  • 4:12 - 4:15
    بەڵام ئەندازیارە زیرەکەکان،
    JPL هاوپیشەکانم لە،
  • 4:15 - 4:18
    گەیشتوون بە
    دیزاینێکی ناوازەوە بۆ چۆنیەتی کردنی ئەمە
  • 4:18 - 4:19
    وەکو ئەوە دەردەکەوێت.
  • 4:19 - 4:21
    دەست دەکات بە خولانەوە بە دەوری بنکیدا
  • 4:21 - 4:23
    لە تەلسکۆبەکە جیا دەبێتەوە.
  • 4:23 - 4:25
    پەڕەکان بڵاو دەبنەوە، دەکرێنەوە،
  • 4:25 - 4:27
    تەلسکۆبەکە دەسوڕێتەوە.
  • 4:27 - 4:29
    دواتر دەبینیت کە هەڵدەگەڕێتەوە و دەفڕێت
  • 4:29 - 4:32
    بۆ دووری پەنجا هەزار
    کیلۆمەتر دوور لە تەلسکۆبەکە.
  • 4:32 - 4:35
    دەچێتە بەردەم ئەستێرەکە
  • 4:35 - 4:38
    هەروەکو ئەوە، سێبەرێکی ناوازە دروست دەکات.
  • 4:38 - 4:42
    بوم، هەسارەمان
    دەستدەکەوێت کە بە دەوری دا دەخولێنەوە.
  • 4:42 - 4:44
    (چەپڵەڕێزان)
  • 4:44 - 4:46
    سوپاس
  • 4:46 - 4:48
    ئەمە چیرۆکی خەیاڵی زانستی نییە.
  • 4:48 - 4:51
    ئەو پێنج شەش ساڵەی ڕابردوو
    کارمان لەسەر ئەوە کردووە.
  • 4:51 - 4:53
    هاوینی ڕابردوو، تاقیکردنەوەیەکی باشمان کرد
  • 4:53 - 4:56
    لە دەرەوەی کالیفۆرنیا لە نۆرسرۆپ گرومان.
  • 4:56 - 4:57
    ئەوانە چوار پەڕەی گوڵن.
  • 4:57 - 4:59
    ئەوە قەبارەیەکی لاوەکی سێبەری ئەستێرەیە
  • 4:59 - 5:01
    ئەوە نزیکەی نیوەی
    قەبارەی ئەوەیە کە تازە بینیتان.
  • 5:01 - 5:03
    دەبینی پەڕەکان دەکرێنەوە.
  • 5:03 - 5:05
    ٤ خوێندکاری زانکۆ ئەم پەڕانەیان
    دروست کردووە.
  • 5:05 - 5:07
    JPL لە خولێکی ڕاهێنانی هاوینە لە.
  • 5:07 - 5:09
    ئێستا دەیبینن بڵاو دەبێتەوە
  • 5:09 - 5:11
    دەبێت ئەو پەڕانە بۆ شوێنێک بخولێنەوە.
  • 5:11 - 5:12
    بنکی ئەو پەڕەی گوڵانە
  • 5:12 - 5:14
    هەموو جارێک دەبێ بچنەوە هەمان شوێن
  • 5:14 - 5:16
    بە ڕێژەی ١٠ لە ملیمێکدا.
  • 5:16 - 5:17
    ئەو تاقیکردنەوەمان شازدە جار کردووە،
  • 5:17 - 5:20
    و هەر شازدە جارەکە چووەوە هەمان شوێن
  • 5:20 - 5:22
    بۆ یەک لەسەر دەی میلیمەترێک.
  • 5:22 - 5:24
    ئەوە دەبێت زۆر بە وردی بکرێت،
  • 5:24 - 5:26
    بەس کە بتوانین ئەوە بکەین، ئەو
    تەکنەلۆجیایە دروست کەین،
  • 5:26 - 5:28
    ئەگەر بتوانین بینێرینە بۆشایی،
  • 5:28 - 5:29
    لەوانەیە شتێکی لەم شێوەیە ببینیت.
  • 5:29 - 5:32
    ئەوە وێنەی یەک لە نزکترین ئەستێرەکانی
    هاوسێمانە
  • 5:32 - 5:34
    لەلایەن تەلسکۆبی هابڵی بۆشاییەوە گیراوە.
  • 5:34 - 5:37
    ئەگەر بتوانین
    تەلسکۆبێکی تری بۆشایی هاوشێوە بێنین،
  • 5:37 - 5:38
    کەمێک گەورە تر،
  • 5:38 - 5:39
    لەوێدا دایبنێین،
  • 5:39 - 5:41
    پۆشەرێکی بۆشایی لەپێش دانێین،
  • 5:41 - 5:43
    لەوانەیە شتێکی لەم شێوەیە ببینی --
  • 5:43 - 5:46
    ئەوە وێنەیەکی
    خێزانی کۆمەڵەی خۆرە-- بەڵام هی ئێمە نا.
  • 5:46 - 5:48
    هیوا خوازین کە کۆمەڵەی خۆری کەسانی تر بێت
  • 5:48 - 5:50
    وەک دەبینرێت لە پۆشەری ڕوناکییەکە،
  • 5:50 - 5:51
    .بە ستارشەیدی لەو شێوە
  • 5:51 - 5:53
    دەتوانیت موشتەری و زوحەل ببینیت،
  • 5:53 - 5:56
    ،ئۆرانۆس
    نیپتۆن، ڕاست لەوێ لە ناوەڕاست دا،
  • 5:56 - 5:57
    لە تەنیشت ڕوناکییە جێماوەکە
  • 5:57 - 5:59
    ئەوە خاڵە شینە زەرد باوەیە. ئەوە زەویە.
  • 5:59 - 6:01
    ئێمە دەمانەوێت ئەوە ببینین،
    بزانین ئاوی لێیە،
  • 6:01 - 6:03
    ئۆکسجین، ئۆزۆن،
  • 6:03 - 6:05
    شتانێک لەوانەیە پێمان بڵێت ژیانی لەسەرە.
  • 6:05 - 6:08
    پێموایە ئەوە باشترین زانست بێت.
  • 6:08 - 6:09
    لەبەر ئەو هۆکارەیە ئەو کارە دەکەم،
  • 6:09 - 6:11
    لەبەرئەوەی پێموایە ئەوە جیهان دەگۆڕێت.
  • 6:11 - 6:14
    ئەوە هەموو شتێک
    دەگۆڕێت کاتێک ئێمە ئەوە دەبینین.
  • 6:14 - 6:15
    سوپاس.
  • 6:15 - 6:17
    (چەپڵەڕێزان)
Title:
سێبەرێکی شێوە گوڵی ئەستێرە لەوانەیە یارمەتیدەرە بن لە دۆزینەوەی هەسارەی گونجاو بۆ ژیان
Speaker:
جێرمی کاسدین
Description:

گەردوونناسان باوەڕیان وایە کە هەموو ئەستێرەیەک لە گەلەئەستێرەدا هەسارەیەکی هەیە، کە دەکرێت یەک لەسەر پێنجیان بۆ ژیان کردن گونجاو بن. بەڵام هێشتا ئێمە ئەوانەمان نەبینیون. جێرێمی کاسدن و تیمەکەی
لە هەوڵی گۆڕینی ئەوەدان لە ڕێی نەخشەکێشان و ئامێری ئەندازیاری نایاب‌:
"ستارشەید" ێکی لە شێوەی پەڕی گوڵ کە ڕێ بە تەلسکۆب دەدات لە دووری پەنجا هەزار کیلۆمەترەوە وێنەی هەسارەکان بگرێت. وەک ئەو دەڵێت، "خۆشترین و گونجاوترین زانست."
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
06:38

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.