Cách thức blockchain làm biến đổi tận gốc rễ nền kinh tế

Hãy đón chào nền kinh tế phân quyền - mạng blockchain có thể thay đổi mọi thứ. Trong bài thuyết trình về công nghệ phức tạp (và gây nhiều nhầm lẫn), Bettina Warburg mô tả cách thức blockchain sẽ loại bỏ những nhu cầu cần đến những thiết chế tập trung như ngân hàng hay chính phủ để tạo thuận lợi cho thương mại, chuyển mô hình già cỗi của thương mại và tài chính thành một thực thể thú vị hơn: một hệ thống tự vận hành, minh bạch, và phân quyền để nâng cao giá trị trao đổi.

Các nhà kinh tế đã tiến hành nghiên cứu hành
vi của con người từ hàng trăm năm nay:

cách ta đưa ra các quyết định,

cách ta hành động theo từng cá nhân
và theo nhóm,

và cách ta trao đổi những giá trị.

Họ nghiên cứu các tổ chức thiết chế
tạo thuận lợi cho thương mại,

như hệ thống pháp luật,

sự hợp tác,

và các khu thương mại.

Nhưng có một thiết chế công nghệ mới

sẽ làm thay đổi cách thức ta trao
đổi, buôn bán,

và đó được gọi là "blockchain".

Hiện giờ, nó chính là một tuyên bố khá táo bạo,

nhưng nếu như bạn không nắm được gì
từ bài thuyết trình này,

thì tôi thật sự muốn bạn nhớ rằng

khi công nghệ "blockchain" vẫn
còn tương đối mới,

thì chính nó chính là sự tiếp nối của
một câu chuyện rất nhân văn,

và câu chuyện đó là đây.

Là con người, chúng ta tìm ra những cách

để giảm bớt lòng nghi ngờ
về nhau

để có thể
trao đổi những điều tốt đẹp.

Hiện tại, một trong những người đầu
tiên khám phá ra ý tưởng

về các tổ chức được sử dụng như
một công cụ trong kinh tế học

để hạn chế sự nghi ngờ
của ta về người khác

và để có thể trao đổi thương mại

chính là chuyên gia kinh tế Nobel Douglass North.

Ông đã mất hồi cuối năm 2015,

nhưng North có những bước tiên phong về cái được
gọi là "kinh tế thiết chế mới."

Và điều ông muốn nói về thiết chế này
chính là luật lệ chính thống

như một hiến pháp,

và những rào cản không chính thức,ví như nạn hối lộ.

Những tổ chức này thật sự là
chất bôi trơn

để bánh xe kinh tế hoạt động,

và chúng ta có thể thấy hiện tượng
đó trong suốt quá trình lịch sử của nhân loại.

Nếu chúng ta nhìn lại lúc con người
còn ở thời kỳ săn bắn hái lượm,

ta chỉ buôn bán trong phạm vi nhỏ.

Chúng ta đã có vài trục trặc,
bất bình lúc trao đổi,

nhưng ta đã áp chế
bạo lực

hay các ảnh hưởng xã hội.

Vì xã hội phát triển ngày càng phức tạp hơn

và lộ trình của thương mại đang
phát triển ngày càng xa,

cho nên ta đã xây dựng
nên những thiết chế đúng đắn hơn,

những tổ chức như ngân hàng ngoại tệ,

chính phủ, các tập đoàn.

Những thiết chế này đã giúp
ta quản lý thương mại

khi nghi ngờ và phức tạp gia tăng,

và sự điều hành của các cá
nhân ngày càng giảm sút.

Kể cả với Internet, chúng ta cũng đặt
những thiết chế trực tuyến giống như vậy.

Chúng ta đã xây dựng những trang mạng buôn bán
hàng hóa như Amazon, eBay, Alibaba,

chỉ hơi khác là những thiết chế này hoạt động
nhanh hơn và đóng vai trò trung gian

để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt
động kinh tế.

Như Douglass North đã nhận thấy,

các thiết chế là một công cụ hạn
chế những nghi kỵ

để chúng ta có thể kết nối và trao đổi
mọi thứ trong xã hội.

Và tôi tin, chúng ta đang bước vào

một thời kỳ đổi mới căn bản và dài hơi

về cách thức chúng ta tương tác
và giao dịch,

vì, lần đầu tiên, chúng ta có thể
hạn chế sự nghi ngờ

mà không cần đến các thiết chế
chính trị và kinh tế,

như ngân hàng, tập đoàn và chính phủ,

mà ta có thể thực hiện
chỉ với công nghệ.

Vậy "blockchain" là gì?

Công nghệ "blockchain" là một
cơ sở dữ liệu (không tập trung)

lưu trữ tài sản và giao dịch

thông qua hệ thống "Peer-to-peer".

Cơ bản mà nói thì đó là hệ thống lưu
trữ chung

của những người sở hữu và người nhận.

Các giao dịch được thực hiện thông qua mã,

dần dần, lịch sử giao dịch đó sẽ
được gắn mã khóa thời gian,

được liên kết với nhau và
được thực hiện theo các mã hóa.

Nó tạo ra một hệ thống lưu trữ bất biến

của tất cả các giao dịch
thông qua mạng này.

Lưu trữ này được thực hiện trên mỗi
máy tính kết nối mạng.

Nó không phải là 1 ứng dụng.

Không phải là 1 công ty.

Tôi nghĩ nó rất giống với mô tả
như Wikipedia.

Chúng ta có thể thấy mọi
thứ trên Wikipedia.

Nó là một cái nhìn tổng hợp luôn thay đổi
và được cập nhật.

Chúng ta cũng có thể theo dõi những thay
đổi này trên Wikipedia,

và chúng ta có thể tạo ra
"wikis" của riêng mình,

vì ở trung tâm, chúng
chỉ là một cơ sở dữ liệu.

Trên Wikipedia, nó là một platform mở để lưu trữ từ ngữ và hình ảnh.

và những thay đổi dữ liệu theo thời gian.

Trên "blockchain",

bạn có thể nghĩ nó là 1 nguồn mở,

mà lưu trữ nhiều loại tài sản.

Nó lưu trữ lịch sử của việc giám sát,
lưu thông thông tin,

quyền sỡ hữu và địa chỉ

của các tài sản dưới dạng
tiền kỹ thuật số - Bitcoin,

một dạng khác của
tài sản số

giống như là sở hữu một IP.

Nó có thể là 1 chứng nhận, thỏa thuận,

những đối tượng được đóng gói,

thậm chí cả thông tin cá nhân.

Đương nhiên, còn có những chi tiết
kỹ thuật khác của mạng "blockchain",

nhưng chính yếu là ở cách nó hoạt động.

Nó là một dạng đăng ký tài khoản công cộng có thể
lưu trữ những giao dịch trên 1 mạng

và được nhân rộng nên rất an toàn vì khó
có thể can thiệp trên từng phiên bản đó.

Điều đó đưa tôi đến suy nghĩ

về cách thức mà "blockchain" có thể
làm giảm bớt những nghi ngờ

cho nên tôi cũng nghĩ tới cách mà
"blockchain" có thể biến đổi nền kinh tế

đến mức triệt để.

Vậy, nghi ngờ là một vấn đề lớn

trong các nền kinh tế,

nhưng tôi xin trình bày 3 hình
thức của sự nghi ngờ

mà chúng ta đang đối mặt trong hầu hết
giao dịch hàng ngày,

ở đó. "blockchain" có thể phát huy vai trò của nó.

Chúng ta đối mặt với nghi ngờ như không biết rõ người mình đang đàm phán,

không hiễu rõ một giao
dịch trước khi bắt đầu

và không biết phải làm sao
nếu giao dịch bị sai sót.

Ví dụ, việc không biết người mình
đang giao dịch là ai.

Nếu bạn muốn mua một smartphone
cũ trên eBay.

Việc phải làm trước hết là
xem bạn mua bán với ai.

Họ có phải là người dùng eBay uy tín?

Họ có được nhận xét và xếp hạng tốt,
hay họ chưa có dòng lý lịch nào?

Nhận xét, xếp hạng, đáng giá:

đó là những chứng nhận về
thông tin cá nhân

mà chúng ta cần tạo dựng hôm nay

và dùng để xóa bỏ những nghi ngờ
về người mà ta đàm phán.

Nhưng vấn đề là những thông tin đó
bị cắt nhỏ rời rạc.

Hãy nghĩ về số lượng nhiều
nhận xét mà bạn có.

"Blockchain" cho phép chúng ta
tạo ra một mặt bằng rộng mở toàn cầu

ở đó có thể lưu trữ bất kỳ
chứng nhận nào về bất kỳ cá nhân nào

từ bất kỳ nguồn nào.

Điều đó cho phép ta tạo ra một
danh tính người dùng

đáng tin và thường trực.

Còn hơn cả lý lịch

vì bạn có thể tiết lộ
1 cách có chọn lọc

những đặc điểm khác nhau về bạn

điều đó giúp đơn giản hóa việc mua
bán và tương tác,

ví dụ, một chính phủ cấp cho
bạn một thẻ căn cước,

bạn trên 21 tuổi,

bằng cách cung cấp những bằng chứng mật mã

những chi tiết này tồn tại
và được chấp nhận.

Việc có căn cước thường trực loại này

trong thế giới thực và thế giới số

cho phép chúng ta tham gia mọi
hành vi thương mại

một cách trọn vẹn.

Vậy là tôi vừa nói về cách "blockchains"
có thể giảm thiểu nghi ngờ

ở người mà ta đang đàm phán.

Nghi ngờ thứ 2 mà ta thường gặp

là không thấy một cách xuyên suốt
quá trình tương tác.

Ví dụ bạn muốn gửi cho tôi
smartphone qua đường bưu điện.

Tôi muốn thấy rõ quá trình này.

Tôi muốn biết rằng sản phẩm tôi mua
đúng là cái được gửi đến tôi qua bưu điện

và có những bằng chứng về cách nó được
gửi đến tôi.

Đây là một sự thực không chỉ dành
cho hàng điện tử như smartphone,

mà còn cho nhiều loại hàng
hóa và thông tin,

như là thuốc tây, hàng xa xỉ,

và nhiều loại dữ liệu hay sản phẩm
mà ta không muốn bị đổi khác.

Vấn đề này có ở nhiều công ty,

đặc biệt là những công ty sản xuất
máy móc tinh vi như smartphone,

đó là những công ty đang điều hành
tất cả những người bán hàng

thông qua một chuỗi cung cấp
theo hàng ngang.

Tất cả những người này đến nơi làm
sản phẩm,

họ không có cùng cơ sở dữ liệu.

Họ không dùng cùng cơ sở hạ tầng,

và như thế sẽ rất khó thấy rõ ràng
sản phẩm được hình thành thế nào.

Khi dùng "blockchain", ta có thể tạo ra

một thực tại chung mà không cần
thông qua niềm tin.

Tôi muốn nói

tất cả những người trong hệ thống
không cần biết nhau

cũng không cần tin nhau,

vì mỗi người đều có thể

kiểm tra và xác nhận các giá trị cho mình
trên hệ thống chung.

Hãy so sánh với mạng Wikipedia.

Đó là một cơ sở dữ liệu chung,

và thậm chí nó có nhiều người đọc

và nhiều người viết cùng lúc,

nó vẫn luôn là một cơ sở duy nhất.

Vậy chúng ta có thể tạo cơ sở
đó trên "blockchain".

Ta có thể tạo một cơ sở dữ liệu đa cực mà
có tính hiệu quả của một cơ sở tập trung

nhưng lại không có quyền lực tập trung.

Vậy tất cả những người bán,
tất cả các công ty,

có thể tương tác bằng cách dùng cơ sở dữ
liệu này mà không cần dựa vào các cơ sở khác.

Có nghĩa là người mua có thể thấy
rõ mọi hoạt động mua bán.

Khi một đồ vật di chuyển,

ta có thể thấy chứng nhận số của nó hay
hình ảnh của nó di chuyển trên "blockchain",

cùng với giá trị của nó trên thực tế.

Đây là một thế giới hoàn toàn mới mà
ở đó tất cả đều được thấy rõ.

Trên đây,tôi đã nói về cách "blockchain"
có thể làm giảm sự nghi ngờ

và cách thức" blockchain" làm
tăng sự minh bạch

trong vận chuyển giao dịch phức
tạp như một chuỗi cung cấp hàng hóa.

Sự nghi ngờ cuối cùng mà chúng ta đối mặt

là một trong những nghi ngờ không hồi kết
và đó là sự không giữ lời.

Nếu bạn không gửi chiếc smartphone
đó cho tôi thì sao?

Tôi có thể lấy lại tiền không?

"Blockchain" cho phép chúng ta viết ra
mật mã,

kèm theo hợp đồng,

giữa các cá nhân

và đảm bảo những hợp đồng này
sẽ được thực hiện

không cần bên thứ 3 ép buộc.

Ví dụ, với chiếc smartphone,
bạn có thể nghĩ tới việc ký quỹ.

Bạn đang trả tiền cho nó,

nhưng bạn không cần bỏ số tiền đó ra

cho đến khi bạn có thể kiểm tra
tất cả những điều kiện được thỏa mãn..

Bạn nhận được chiếc điện thoại.

Tôi nghĩ đây là một trong những cách
thú vị nhất

mà "blockchain" làm để hạn chế nghi ngờ,

vì nó có nghĩa là ở mức độ nào đó

ta có thể hủy những thiết chế và
những ràng buộc của nó.

Nghĩa là nhiều hoạt động kinh tế

có thể được bảo đảm và thực hiện,

và loại dần can thiệp của con người
ra khỏi việc trao đổi,

đó là những nơi mà thông tin được chuyển
từ thế giới thực vào trong "blockchain".

Tôi nghĩ điều có thể đánh bại
Douglass North

liên quan đến việc sử dụng công nghệ

chính là cách thức làm cho
công nghệ hoạt động,

mà cái giữ cho "blockchain"
được an toàn và đáng tin cậy,

lại chính là sự nghi ngại
giữa người này với người kia.

Còn hơn cả sự nghi ngờ

được giảm thiểu

và những thiết chế rườm rà

như ngân hàng, chính phủ, tập đoàn,

chúng ta có thể khai thác tất cả những
sự nghi ngờ tập thể

và dùng nó để hợp tác, trao đổi
nhiều hơn, nhanh hơn và cởi mở hơn.

Tôi không muốn bạn nghĩ rằng

"blockchain" là giải pháp cho mọi thứ,

thậm chí báo giới còn nói nó sẽ
xóa nghèo,

nó cũng sẽ giải quyết những vấn đề
về dược phẩm giả

và có thể cứu được những
khu rừng nhiệt đới.

Sự thật là, công nghệ của chúng ta
vẫn còn ở thời kỳ sơ khai,

và chúng ta cần thực hiện
nhiều thí nghiệm

và trải qua nhiều thất bại

trước khi chúng ta thật sự hiểu
tất cả những vấn đề

của nền kinh tế nhân loại.

Nhưng có nhiều người làm việc trong
lĩnh vực này,

từ thiết chế tài chính

đến các công ty công nghệ,
công ty khởi nghiệp và đại học.

Và một trong những lý do đó là
nó không chỉ là sự phát triển kinh tế.

Nó còn là sự đổi mới
trong khoa học máy tính.

"Blockchain" cho chúng ta
khả năng về công nghệ

để tạo ra kỷ lục trao
đổi giữa con người,

trao đổi tiền bạc,

những loại tài sản kỹ thuật số
và tài sản vật chất,

thậm chí cả những thông tin cá nhân,

với cách hoàn toàn mới.

Vậy theo cách nào đó,

Chúng ta sẽ có 1 thiết chế công nghệ

có được mọi lợi điểm

của những thiết chế cổ điển
mà chúng ta từng áp dụng trong xã hội,

nhưng nó được thực hiện theo
cách phân quyền.

Thiết chế mới tạo được sự phân quyền
bằng cách chuyển nhiều nghi ngờ

thành tin tưởng.

Vậy tôi nghĩ chúng ta cần bắt đầu chuẩn
bị từ chính bản thân mình,

vì ta sẽ đối mặt với một thế giới

mà ở đó thiết chế tự chủ và phân quyền

có chức năng quan trọng.

Cảm ơn.

(Vỗ tay)

Bruno Giussani: Cảm ơn Berttina.

Tôi nghĩ điều đó đang xảy ra,

nó cho chúng ta nhiều cơ hội,

và nó rất phức tạp.

Theo bạn, tỷ lệ người chấp nhận
thiết chế này ước tính là bao nhiêu?

Bettina Warburg: Tôi nghĩ đó là
câu hỏi hay.

Phòng nghiên cứu của tôi tập
trung vào hướng

các công ty và chính phủ
sẽ tiên phong,

vì trên thực tế, "blockchain"
là một công nghệ phức tạp.

Có bao nhiều người thực sự hiểu
cách internet hoạt động?

Nhưng bạn vẫn dùng nó mỗi ngày đó thôi,

vậy tôi nghĩ chúng ta dường như đối mặt
với ý tưởng của John Sculley:

công nghệ nên là bí ẩn hoặc là thứ đẹp đẽ,

và "blockchain" cũng không phải luôn
như bây giờ,

mà nó sẽ được thay đổi
để mọi người tiếp cận sớm hơn

họ sẽ dùng và chơi với nó

hay tìm được những thứ hay nhất

như việc theo dõi thông tin cá nhân,
tài sản hay những hợp đồng thông minh

nó được dùng ở mức độ
của công ty hay chính phủ.

BG: Cảm ơn. Cảm ơn đã đến với TED.

BW: Cảm ơn.

(Vỗ tay)