Beş kişiyi kurtarmak için bir kişiyi feda eder miydiniz? - Eleanor Nelsen

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/would-you-sacrifice-one-person-to-save-five-eleanor-nelsen

Kontrolden çıkmış bir tramvayın raylardan aşağı hızla beş kişinin üzerine doğru geldiğini gördüğünüzü düşünün. Nasıl olduysa tramvayı ikinci raya geçirecek olan bir düğmenin yanındasınız. Soru şu: O rayın üstünde de bir işçi var, ama tek bir tane. Ne yaparsınız? Beş kişiyi kurtarmak için bir kişiyi feda eder miydiniz? Eleanor Nelsen tramvay problemi denilen bu etik ikilemin detaylarını anlatıyor.

Kontrolden çıkmış bir tramvayın
raylardan aşağı doğru

kaçması mümkün olmayan beş işçinin üzerine
hızla gittiğini gördüğünüzü düşünün.

Her nasıl olduysa tramvayı

diğer raya geçirecek olan bir düğmenin
yanında duruyorsunuz.

Soru şu:

Rayda çalışan bir işçi var,
ama tek bir tane.

Ne yaparsınız?

Beş kişiyi kurtarmak için
bir kişiyi feda eder misiniz?

Bu tramvay problemi,

1967 yılında Philippa Foot adlı filozofun
kurguladığı bir etik ikilemdir.

Oldukça meşhurdur çünkü
bizi iyiyi seçmenin olmadığı zamanları

düşünmeye zorluyor.

En iyi sonucu olan davranışı mı seçeriz

yoksa birinin ölümüne sebep olmayı
engelleyen ahlaki değere mi bağlı kalırız?

Bir araştırmada deneklerin %90'ı
beş kişiyi kurtarmak için

bir kişinin ölmesine müsaade ederek
düğmeyi çevirmeyi seçmiştir,

ikilemin sanal gerçeklik simülasyonu
olan diğer araştırmalar da

benzer sonuçlara ulaşmıştır.

Bu görüşler, ahlaken doğru olan davranışın
iyi olmayı azami sayıda insan için

maksimuma çıkarmasını savunan

faydacılık felsefesinin
prensibiyle tutarlıdır.

Beş kişinin hayatı bir kişinin
hayatına ağır basar,

bu sonuca ulaşmak bir kişiyi
öldürmeyi gerektirse bile.

Fakat insanlar her zaman
faydacı görüşü seçmez,

bunu tramvay problemini
biraz değiştirerek görebiliriz.

Bu sefer, rayların üstünde
bir köprüde duruyorsunuz,

tramvay gittikçe yaklaşıyor.

İkinci bir ray yok,

ama köprünün üzerinde, yanınızda
çok şişman bir adam var.

Eğer onu iterseniz,
vücudu beş kişinin hayatını kurtararak

tramvayı durduracak,

ama kendi ölecek.

Faydacılara göre karar tamamen aynıdır,

beş kişiyi kurtarmak için
birini kaybetmek.

Fakat bu vakada
insanların sadece %10 kadarı

adamı rayların üstüne atmayı kabul ediyor.

İç güdülerimiz birinin ölümüne
kasten sebep olmanın

ikincil zarar olarak ölmesine
müsaade etmekten farklı olduğunu söyler.

Açıklaması zor olan
bazı sebeplerden ötürü yanlış gelir.

Etik ve psikoloji arasındaki bu kesişim

tramvay problemini
ilginç kılan şeydir.

Birçok varyasyonu olan ikilem, doğru ya da
yanlış olduğunu düşündüğümüz şeyin

artı ve eksilerin mantıksal tartımından
başka etkenlere bağlı olduğunu gösteriyor.

Örneğin, erkeklerin
adamı köprüden atmayı

kabul etmesi kadınlardan
daha olasıdır.

Düşünce deneyinden önce komik video
seyreden insanların da.

Bir sanal gerçeklik araştırmasında,

insanlar kadınlardan çok erkekleri
kurban etmeyi istiyordu.

Araştırmacılar,
klasik ve köprü versiyonlarını

düşünen insanların
beyinsel faaliyetlerini incelemiştir.

Her iki senaryo beynin bilinçli
karar verme ve duygusal tepkilerini

kapsayan alanlarını harekete geçirir.

Ancak köprü versiyonunda
duygusal tepki daha fazladır.

Beynin bir kısmının faaliyeti de

iç çatışmayı işlemden geçirmek
ile ilişkilidir.

Fark eden ne?

Bir açıklaması şöyle ki; birilerini
ölüme itmek, başka birini öldürmeye

duygusal bir isteksizlik uyandırarak
daha kişisel gibi gelir,

ancak yine de mantıklı olanın o olduğunu
bildiğimiz için çelişkiye düşeriz.

Tramvay problemi bazı felsefeci ve
psikologlar tarafından eleştirilmiştir.

Temel dayanağı o kadar gerçek dışıdır ki,
deneye katılanlar bunu ciddiye almaz.

Dolayısıyla hiçbir şeyi
açığa çıkarmadığını savunurlar.

Fakat yeni teknoloji
bu tür etik analizleri

hiç olmadığı kadar önemli hale getiriyor.

Mesela, sürücüsüz arabalar
daha büyük bir kazayı engellemek için

küçük bir kazaya neden olmak gibi
seçenekleri kullanmak zorunda kalabilir.

Bu arada hükumetler,
daha yüksek değerli hedefleri vurmak için

sivil kayıpları riske atıp atmadığına
karar vererek harekete geçebilen

insansız askeri uçakları inceliyor.

Bu eylemlerin etik olmasını istiyorsak

öncelikle insan hayatına değer verme ve
çoğunluğun iyiliğine hüküm verme şekline

karar vermek zorundayız.

Otomatik sistemleri
inceleyen araştırmacılar,

makinelerin programlama etiğinin

karmaşık problemlerine göndermede bulunan
felsefecilerle iş birliği yapıyor.

Bu ise, varsayımsal ikilemlerin bile
gerçek dünya ile çarpışmasına

son verebileceğini gösteriyor.