Beeban Kidron: De gedeelde verwondering van de film

Films kunnen een gedeelde vertelervaring creëren en herinneringen en wereldbeelden vormen. De Britse filmregisseur Beeban Kidron roept iconische filmscènes op -- van Mirakel in Milaan tot Boyz n the Hood -- terwijl ze vertelt hoe haar groep FILMCLUB grote films met kinderen deelt.

Er bestaan bewijzen dat mensen van alle leeftijden en uit alle culturen

hun identiteit creëren in één of andere narratieve vorm.

Van moeder tot dochter, predikant tot lid van de gemeente,

leerkracht tot leerling, verteller tot publiek.

Of het nu door rotsschilderingen is

of het meest recente gebruik van het internet,

mensen hebben hun verhalen en waarheden altijd verteld

door parabels en fabels.

We zijn onverbeterlijke verhalenvertellers.

Maar waar in onze alsmaar meer geseculariseerde en gefragmenteerde wereld

bieden we een gemeenschappelijke ervaring

die wars is van ons eigen drieste consumentisme?

Welk verhaal, welke geschiedenis,

welke identiteit, welke morele code

geven we mee aan onze jongeren?

Cinema is misschien wel

de meest invloedrijke kunstvorm van de 20ste eeuw.

Zijn kunstenaars vertelden verhalen

over de landsgrenzen heen,

in zoveel talen, genres en filosofieën

als je maar kan bedenken.

Het is moeilijk om een onderwerp te vinden

waar nog geen film over is gemaakt.

Gedurende het jongste decennium

hebben we een enorme integratie van de globale media gezien,

die nu worden gedomineerd door de cultuur van de Hollywoodblockbuster.

We staan meer en meer op een dieet

waarin sensatie regeert, niet het verhaal.

Wat ons 40 jaar geleden allen vertrouwd was --

verhalen vertellen van generatie tot generatie --

is nu alsmaar zeldzamer.

Als filmmaker maakte ik me daar zorgen om.

Als mens ben ik doodsbenauwd.

Welke toekomst kan de jeugd zich bouwen

als ze geen idee hebben

waar ze vandaan komen

en zo weinig verhalen kennen van wat mogelijk is?

De ironie is tastbaar.

De technische toegang was nooit zo massaal,

de culturele toegang nooit zo zwak.

In 2006 richtten we daarom FILMCLUB op,

een organisatie die wekelijkse filmvertoningen op scholen organiseerde,

gevolgd door besprekingen.

Als we de annalen van 100 jaar film konden plunderen,

konden we misschien een verhaal maken

dat zin zou geven

aan de gefragmenteerde en rusteloze wereld van de jongeren.

Als ze toegang krijgen tot technologie,

dan kan zelfs een school in een piepklein landelijk gehucht

een dvd op een wit bord projecteren.

In de eerste negen maanden

hadden we 25 clubs over het hele Verenigd Koninkrijk,

met kinderen van 5 tot 18 jaar

die aan één stuk door 90 minuten lang naar een film keken.

De films werden uitgezocht en van context voorzien.

Maar het was hun keuze,

en ons publiek leerde al snel

om het rijkste en meest gevarieerd mogelijke dieet te kiezen.

Het resultaat liet niet op zich wachten.

Het was educatie van het diepste en meest transformatieve soort.

In groepen van zo veel als 150 tot zo weinig als 3

ontdekten deze jongeren nieuwe plekken,

nieuwe gedachten, nieuwe perspectieven.

Tegen het einde van het pilootproject

hadden we de namen van 1000 scholen

die wilden aansluiten.

De film die mijn leven veranderde,

is een film uit 1951 van Vittorio De Sica, 'Mirakel in Milaan'.

Het is een merkwaardig commentaar

op sloppenwijken, armoede en ambitie.

Ik had de film gezien ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van mijn vader.

Technologie betekende toen dat we een filmzaal moesten afhuren,

een kopie en een operator moesten vinden en betalen.

Voor mijn vader

was het emotionele en artistieke belang van De Sica's visie zo groot

dat hij ervoor koos om zijn halve eeuw te vieren

met zijn drie tienerkinderen en 30 vrienden,

"om", zo zei hij,

"het stokje van bekommernis en hoop door te geven

aan de volgende generatie."

In het laatste shot van 'Mirakel in Milaan'

stijgen sloppenbewoners hemelwaarts op bezems.

Zestig jaar nadat deze film werd gemaakt

en 30 jaar nadat ik hem voor het eerst zag,

zie ik jonge gezichten vol ontzag naar boven kijken:

ze vinden het even ongelooflijk als ik.

De snelheid waarmee ze het verbinden

met 'Slumdog Millionaire' of de favelas van Rio

zegt veel over de blijvende aard ervan.

In een FILMCLUB-sessie over democratie en overheid

keken we naar 'Mr. Smith gaat naar Washington'.

Die film uit 1939 is ouder dan de grootouders van de meeste leden.

Frank Capra's klassieker is een hulde aan onafhankelijkheid en degelijkheid.

Hij toont hoe je goed doet,

hoe je heroïsch onaangepast kan zijn.

Het is ook een uitdrukking van het geloof

in de politieke machine als een eerzame macht.

Kort nadat 'Mr. Smith' een FILMCLUB-klassieker werd,

was er een week van nachtenlang filibusteren in het Hogerhuis.

Het was met groot genoegen

dat we over het hele land jongeren aantroffen

die met gezag uitlegden

wat filibusteren was

en waarom de Lords hun slaap lieten omwille van een principieel punt.

Jimmy Stewart filibusterde per slot van rekening twee filmspoelen lang.

Toen we 'Hotel Rwanda' kozen,

verkenden ze genocide van het meest brutale soort.

Dat leidde tot tranen en indringende vragen

over ongewapende vredestroepen

en de dubbele moraal van de Westerse maatschappij

die haar morele gevechten kiest met grondstoffen in het achterhoofd.

Toen 'Schindler's List' vereiste dat ze nooit zouden vergeten,

merkte één kind, vervuld van de pijn van het besef, op:

"We zijn het al vergeten,

hoe kon 'Hotel Rwanda' anders gebeuren?"

Naarmate ze meer films zagen, werd hun leven tastbaar rijker.

'Pickpocket' gaf aanleiding tot een debat over criminaliteit en het ontnemen van rechten.

'To Sir, with Love' zette het tienerpubliek in vuur en vlam.

Ze waren blij met de verandering in houding

tegenover niet-blanke Britten,

maar hadden geen goed woord over voor ons rusteloze schoolsysteem

dat collectieve identiteit niet waardeert,

heel anders dan het zorgvuldige mentorschap van Sidney Poitier.

Intussen draaiden deze bedachtzame, eigenzinnige, nieuwsgierige jongeren

hun hand niet meer om voor films in alle vormen --

zwart-wit, ondertiteld,

documentaire, niet-narratief, fantasy --

en ze schreven vlot gedetailleerde recensies

waarmee ze hun voorkeur voor de ene film boven de andere uitdrukten

in gepassioneerd en alsmaar meer gesofisticeerd proza.

Elke schoolweek dingen 6.000 recensies mee

naar de eer om 'recensie van de week' te worden.

25 clubs werden er honderden, toen duizenden,

tot we met bijna een kwart miljoen kinderen waren

in 7.000 clubs over het hele land.

Hoewel de aantallen uitzonderlijk waren en zijn,

was het uitzonderlijke

hoe de ervaring van kritisch en nieuwsgierig bevragen

zich in het leven vertaalde.

Sommige kinderen gingen met hun ouders praten,

anderen met hun leerkrachten,

of met hun vrienden.

Zij die geen vrienden hadden,

maakten er.

De films boden een gemeenschapsgevoel, over alle grenzen heen.

De verhalen waren een gedeelde ervaring.

'Persepolis' bracht een dochter nader tot haar Iraanse moeder.

'Jaws' werd de manier waarop een jonge kerel

de vrees kon uitdrukken die hij had ervaren

toen hij vluchtte voor geweld

dat eerst zijn vader en dan zijn moeder vermoordde,

die overboord werd gegooid tijdens een bootreis.

Wie had gelijk, wie niet?

Wat zouden zij in dezelfde omstandigheden doen?

Was het verhaal goed gebracht?

Was er een verborgen boodschap?

Hoe is de wereld veranderd? Hoe kan het anders?

Een tsunami van vragen kwam uit de monden van kinderen

van wie de wereld dacht dat het ze koud liet.

Zij wisten zelf niet dat ze erom gaven.

Terwijl ze schreven en debatteerden,

zagen ze de films niet als kunstwerken,

maar begonnen ze zichzelf te zien.

Ik heb een tante die geweldig kan vertellen.

In een oogwenk schept ze een beeld

van blootsvoets rennen op de Tafelberg en pak-de-dief spelen.

Recent vertelde ze me

dat twee van haar zussen en mijn vader in 1948

per boot naar Israël reisden zonder mijn grootouders.

Toen de matrozen gingen muiten op zee om menselijker condities te eisen,

waren het de tieners die de bemanning te eten gaven.

Ik was ouder dan 40 toen mijn vader stierf.

Hij heeft nooit over die reis verteld.

De moeder van mijn moeder verliet Europa hals over kop

zonder haar man, maar met haar 3-jarige dochter

en met diamanten in de zoom van haar rok genaaid.

Na twee jaar onderduiken

verscheen mijn grootvader in Londen.

Het kwam nooit meer goed met hem.

Zijn verhaal werd toegedekt terwijl hij zich aanpaste.

Mijn verhaal begint in Engeland

met een schone lei en de stilte van migrantenouders.

Ik had 'Anne Frank', 'De grote ontsnapping',

'Shoah', 'Triomf van de wil'.

Het was Leni Riefenstahl

met haar elegante nazipropaganda

die de context bood voor het lijden van de familie.

Die films bevatten wat teveel pijn deed om luidop te zeggen.

Ze werden nuttiger voor mij

dan het gefluister van de overlevenden

en hier en daar een glimp van een tattoo

op de pols van een ongetrouwde tante.

Puristen vinden wellicht dat fictie

de zoektocht naar echt menselijk begrijpen geen recht doet,

dat film te ruw is

om een complex en gedetailleerd verhaal te vertellen

of dat filmmakers altijd drama boven waarheid opdissen.

Maar de filmspoelen bevatten een doel en betekenis.

Zoals een 12-jarige zei na het bekijken van 'De tovenaar van Oz':

"Iedereen zou dit moeten bekijken,

want als je het niet doet,

weet je misschien niet dat ook jij een hart hebt."

We respecteren het lezen, waarom dan niet het kijken met dezelfde passie?

Beschouw 'Citizen Kane' als even waardevol als Jane Austen.

Geef toe dat 'Boyz n the Hood', zoals Tennyson,

een emotioneel landschap biedt en een verhoogd begrip

die goed samengaan.

Ze zijn elk een stuk gedenkwaardige kunst,

elk een steen in de muur van wie we zijn.

Het is oké als we Tom Hanks beter onthouden

dan Jim Lovell de astronaut,

of als we Ben Kingsley's gezicht op dat van Gandhi plakken.

Ze zijn niet echt, maar Eve Harrington, Howard Beale, Mildred Pierce

zijn een kans om te ontdekken

wat het is om mens te zijn.

Ze helpen evenveel om ons leven en onze tijden te begrijpen

als Shakespeare om het Elizabethaanse Engeland te illustreren.

Wij gingen ervan uit dat film,

waar verhalen een ontmoetingsplek zijn

voor drama, muziek, literatuur en menselijke ervaring,

de jonge deelnemers aan FILMCLUB zou engageren en inspireren.

Wat we niet konden voorzien,

waren de meetbare verbeteringen

in gedrag, vertrouwen en schoolse prestaties.

Ooit onwillige studenten rennen nu naar school, praten met leerkrachten,

vechten, niet op de speelplaats,

maar om de film van volgende week te kiezen --

jonge mensen die zelfdefinitie hebben gevonden, ambitie,

de smaak van onderricht en sociaal engagement,

in de verhalen die ze hebben gezien.

Onze leden tarten de binaire beschrijving

die we zo vaak op onze jongeren kleven.

Ze zijn noch wild, noch kortzichtig door zichzelf geobsedeerd.

Zoals andere jongeren

onderhandelen ze over een wereld met eindeloze keuzes,

maar zonder cultuur over hoe je een betekenisvolle ervaring vindt.

We waren verrast door het gedrag

van diegenen die zichzelf definiëren

aan de hand van de grootte van het merk op hun schoenen,

maar het verhaal dat we boden ging om verwerving.

Als we andere waarden willen,

moeten we een ander verhaal vertellen,

een verhaal dat begrijpt dat een individueel verhaal

een essentiële component is van je persoonlijke identiteit,

dat een collectief verhaal

een essentiële component is van je culturele identiteit,

en dat je dit nodig hebt om jezelf te kunnen zien

als deel van een groep.

Als deze jongeren naar huis gaan

nadat ze 'Rear window' hebben gezien,

en de blik naar het gebouw naast hun huis wenden,

hebben ze de middelen om zich af te vragen wie, behalve zijzelf,

daar is,

en wat hun verhaal is.

Dankuwel.

(Applaus)