Dlaczego Mount Everest jest tak wysoki? - Michele Koppes

Zobacz całą lekcję: http://ed.ted.com/lessons/why-is-mount-everest-so-tall-michele-koppes

Z wysokością 8850 m n. p. m. Czomolungma, znana też jako Mount Everest, jest najwyższym punktem na Ziemi. Dlaczego ta górująca formacja jest aż tak wysoka? Michele Koppes zagląda głęboko do wnętrza Ziemi, tam gdzie zderzają się płyty kontynentalne, aby znaleźć odpowiedź.

Lekcja: Michele Koppes, animacja: Provincia Studio.

Każdej wiosny

setki poszukiwaczy przygód
marzą o wejściu na Czomolungmę,

znaną także jako Mount Everest.

Rozbijają obóz bazowy na długie miesiące,

czekając na szansę zdobycia
tego wysokiego, śmiercionośnego szczytu.

Dlaczego ludzie ryzykują życie
i zdrowie by zdobyć Everest?

Czy chodzi o wyzwanie?

Widok?

Możliwość dotknięcia nieba?

Wielu przyciąga status
najwyższej góry świata.

Trzeba tu zrobić ważne rozróżnienie.

Mauna Kea jest właściwie najwyższa,
licząc od podnóża do szczytu.

Ale licząc 8850 metrów nad poziomem morza,

Everest jest najwyższym punktem planety.

Żeby zrozumieć, jak powstała
ta górująca formacja,

musimy zajrzeć głęboko
pod skorupę ziemską,

gdzie zderzają się płyty kontynentalne.

Powierzchnia Ziemi
jest jak skorupa pancernika.

Fragmenty skorupy stale
przesuwają się nad,

pod

i wokół siebie.

Jak na tak wielkie płyty kontynentalne,
ruch ten jest stosunkowo szybki.

Przemieszczają się o dwa
do czterech centymetrów rocznie,

tak szybko jak rosną paznokcie.

Kiedy dwie płyty się zderzają,

jedna wchodzi w drugą albo wsuwa się
pod nią, odkształcając swoje krawędzie

i tworząc tak zwany uskok,
żeby zmieścić nadmiar skorupy ziemskiej.

Tak powstał Everest.

50 milionów lat temu płyta indyjska
powędrowała na północ,

zderzając się z większą
płytą euroazjatycką.

Skorupa zgniotła się,
tworząc wielki uskok.

Mount Everest leży w sercu tego działania,

na krawędzi zderzenia Indii z Eurazją.

Ale góry są formowane
także przez inne zjawiska.

Wznosząca się ziemia
podnosi też masy powietrza.

Wznoszące się powietrze ochładza się,
woda i para wodna skraplają się,

tworząc deszcz i śnieg.

Opady kształtują krajobraz,

rozpuszczają skały i kruszą je
w procesie zwanym wietrzeniem.

Woda spływając niesie ze sobą
zwietrzały materiał,

powodując dalszą erozję krajobrazu,

żłobiąc głębokie doliny
i poszarpane szczyty.

Równowaga pomiędzy piętrzeniem,
a erozją nadaje ostateczny kształt górze.

Porównajcie niebiańskie szczyty Himalajów

do łagodnych wzgórz Appalachów.

Wyraźnie widać, że góry nie są takie same,

a to dlatego, że dochodzi do tego czas.

Po zderzeniu płyt
piętrzenie następuje szybciej.

Góry pną się wysoko i mają strome zbocza.

Z czasem jednak grawitacja
i woda je ścierają.

W końcu erozja przeważa
nad piętrzeniem się góry,

a szczyty wietrzeją szybciej
niż są wypychane.

Trzecim czynnikiem jest klimat.

W minusowych temperaturach
śnieg do końca nie topnieje.

Ze zbitego śniegu powoli tworzy się lód.

Pojawia się granica śniegu,
na różnej wysokości na całej planecie

w zależności od klimatu.

Na mroźnych biegunach
ta granica jest na poziomie morza.

Przy równiku trzeba by się wspiąć
pięć kilometrów, żeby było tak zimno,

że powstanie lód.

Zgromadzony lód zaczyna poruszać się
pod własnym ogromnym ciężarem,

tworząc wolno poruszającą się,
zamarzniętą rzekę znaną jako lodowiec.

która kruszy skały pod sobą.

Im bardziej stromo,
tym szybciej płynie lód

i szybciej rzeźbi skały pod spodem.

Lodowce dokonują erozji
szybciej niż deszcz czy rzeki.

Kiedy przywierają do szczytów gór,
obracają je w proch tak szybko,

jakby cięły je ogromną piłą mechaniczną.

Dlaczego więc Mount Everest
jest taki wysoki?

Ogromne zderzenie obu płyt,
dzięki któremu powstał,

od początku uczyniło go wysokim.

Poza tym znajduje się blisko tropików,

granica śniegu jest wysoka,
a lodowce raczej na tyle małe,

że ledwie przecinają górę cienką stróżką.

Everest znajduje się
w idealnych warunkach pogodowych,

które utrzymują jego imponującą wielkość.

Ale nie zawsze tak będzie.

Żyjemy w zmiennym świecie,
gdzie płyty kontynentalne,

klimat

i siła erozji naszej planety

mogą się kiedyś zmówić
i zmniejszyć Mount Everest.

Na razie pozostaje jednak
legendą w umysłach wspinaczy,

łowców przygód

i podobnych im marzycieli.