Peter Eigen: Hoe het corrupte aan de kaak stellen

Bepaalde van 's werelds meest ingewikkelde sociale problemen, zegt Peter Eigen, kunnen terug gebracht worden tot systematische en overal verspreide corruptie van de overheid, in nauwe samenwerking met wereldwijde bedrijven. Op TEDxBerlin beschrijft Eigen de aangrijpende tegenaanval geleid door zijn organisatie Transparency International.

Ik zal het hebben over corruptie,

maar ik zou twee verschillende dingen

naast elkaar willen zetten.

Het eerste is de wijde globale economie,

de wijde geglobaliseerde economie.

En het andere is de kleine en heel beperkte

macht van onze traditionele overheden

en hun internationale instellingen

om te besturen, om deze economie vorm te geven.

Omdat er deze asymetrie is

die, in essentie,

een falend bestuur creëert.

Een falend bestuur op vele gebieden,

op het gebied van corruptie en op het gebied van vernieling van het milieu,

op het gebied van uitbuiting van vrouwen en kinderen,

op het gebied van klimaatverandering.

Op alle gebieden waarop we echt nood hebben

aan een macht die het primaat

van de politiek opnieuw kan invoeren

in de economie,

die in een wereldwijd strijdperk opereert.

En ik denk dat corruptie,

en de strijd tegen corruptie,

en de impact van corruptie,

waarschijnlijk de meest interessante manier is

om duidelijk te maken wat ik bedoel

met dit falen van bestuur.

Laat mij over mijn eigen ervaring vertellen.

Ik werkte vroeger als de bestuurder

van het kantoor van de Wereldbank in Nairobi

bevoegd voor Oost-Afrika.

Toentertijd stelde ik vast

dat corruptie, dat ongebreidelde corruptie,

dat systematische corruptie

alles ondermijnde wat we probeerden te doen.

En daarom begon ik

niet alleen te proberen het werk

van de Wereldbank te beschermen,

onze eigen projecten, onze eigen programma's

tegen corruptie,

maar in het algemeen hadden we nood, dacht ik, aan een systeem

om de mensen te beschermen

in dit deel van de wereld

tegen de verwoestingen van corruptie.

En zodra ik hieraan begon te werken,

kreeg ik een memo van de Wereldbank,

eerst van de juridische afdeling,

waarin ze zeiden: het is je niet toegestaan om dit te doen.

Je bemoeit je met de interne zaken van onze partnerlanden.

Dit is verboden volgens het charter van de Wereldbank.

Dus wil ik dat je stopt waar je mee bezig bent.

Ondertussen was ik voorzitter van

bijvoorbeeld donorconferenties,

waarin de verscheidene donoren,

en velen onder hen houden er van in Nairobi te zijn -

inderdaad, het is een van de

meest onveilige steden van de wereld,

maar ze houden er van daar te zijn omdat de andere steden

nog minder comfortabel zijn.

En op die donorconferenties stelde ik vast

dat veel van de slechtste projecten

die naar voren werden gebracht

door onze cliënten, door de overheden,

door promotoren,

waarvan velen vertegenwoordigers waren

van leveranciers uit het Noorden,

dat de slechtste projecten

het eerst gerealiseerd werden.

Laat me je een voorbeeld geven.

Een gigantische krachtcentrale,

300 miljoen dollar,

te bouwen vlak in

een van de meest kwetsbare, en een van de mooiste

gebieden van West-Kenia.

En we hadden allen dadelijk door

dat dit project geen economische voordelen had.

Het had geen klanten. Niemand zou daar elektriciteit kopen.

Niemand was geïnteresseerd in irrigatieprojecten.

Integendeel, we wisten dat dit project

het milieu zou verwoesten,

het zou wouden verwoesten op de oevers van de rivier,

die de basis vormden voor

de overleving van groepen nomaden,

de Samburu en de Tokana in dit gebied.

Dus iedereen wist dat dit niet alleen een nutteloos project was

maar een absoluut verwoestend, verschrikkelijk project,

om nog niet te spreken over de toekomstige schulden van het land

voor deze honderden miljoenen dollar,

en de overheveling van

de schaarse middelen van de economie

weg van veel belangrijker activiteiten

zoals scholen, zoals ziekenhuizen en zo verder.

En toch, wij verwierpen met zijn allen dit project.

Geen een van de donoren was bereid

om zijn naam eraan te verbinden

en toch was dit het eerste project dat werd geïmplementeerd.

De goede projecten, die wij als een donorgemeenschap

onder onze vleugels wilden nemen,

die duurden jaren, weet je,

er waren te veel studies

en heel vaak liepen ze niet goed af.

Maar deze slechte projecten,

die absoluut verwoestend waren voor de economie,

voor vele generaties, voor het milieu,

voor duizenden families die moesten verhuizen.

Ze werden ineens opgezet

door consortia van banken,

van kantoren van leveranciers,

van verzekeringsmaatschappijen,

zoals Hermes in Duitsland, en zo verder.

En ze kwamen heel, heel snel terug

gedreven door een onzalige alliantie

tussen de machtige elites

van de landen daar,

en de leveranciers van het Noorden.

Welnu, deze leveranciers

waren onze grote bedrijven.

Zij waren de actoren van deze globale markt,

waarover ik sprak in het begin.

Zij waren de Siemensen van deze wereld,

afkomstig van Frankrijk, van het VK, van Japan,

van Canada, van Duitsland,

en ze werden systematisch gedreven

door systematische corruptie op grote schaal.

We spreken niet

over 50.000 dollar hier,

of 100.000 dollar daar, of een miljoen dollar daar.

Neen, we spreken over 10 miljoen, 20 miljoen dollar,

op de Zwitserse bankrekeningen,

op de bankrekeningen in Liechtenstein,

eigendom van de ministers van de president,

de hoogste ambtenaren in de parastatale sectoren.

Dit was de realiteit die ik zag,

en er was niet alleen maar één dergelijk project,

ik zag, zou ik zeggen,

gedurende de jaren die ik in Afrika werkte,

ik zag honderden dergelijke projecten.

En zo werd ik er van overtuigd

dat deze systematische corruptie,

die de economische regelgeving in deze landen doet ontaarden,

en dit is de hoofdoorzaak

van deze ellende, van deze armoede,

van de conflicten, van het geweld,

van de wanhoop

in veel van deze landen.

Het feit dat we op vandaag

meer dan een miljard mensen hebben onder de absolute armoedegrens,

dat we meer dan een miljard mensen hebben

in de wereld zonder zuiver drinkwater,

tweemaal dat aantal,

meer dan twee miljard mensen

zonder sanitair en zo verder,

en de bijbehorende ziekten

van moeders en kinderen,

een kindersterfte daarenboven van meer dan

10 miljoen mensen per jaar,

kinderen die sterven voor hun vijf jaar.

De oorzaak hiervan is, voor een groot deel,

ongebreidelde corruptie.

Wel nu, waarom liet de Wereldbank

mij niet toe dit werk te doen?

Dat ontdekte ik achteraf,

nadat ik, na een zware strijd, de Wereldbank had verlaten.

De oorzaak was dat de leden van de Wereldbank

dachten dat omkoperij in het buitenland oké was,

Duitsland incluis.

In Duitsland was buitenlandse omkoperij toegelaten.

Het was zelfs aftrekbaar van de belastingen.

Geen wonder dat de meeste van de belangrijkste

internationale spelers in Duitsland,

maar ook in Frankrijk en het VK

en Scandinavië, overal, systematisch omkochten.

Niet allen, maar de meesten.

En dit is het fenomeen

dat ik falend bestuur noem,

want toen ik dan naar Duitsland kwam

en deze kleine NGO opstartte

hier in Berlijn, in de Villa Borsig,

vertelde men ons dat het niet kan dat

je onze Duitse exporteurs doet ophouden om te kopen,

omdat we onze contracten zullen verliezen.

We zullen ze verliezen aan de Fransen,

aan de Zweden, aan de Japanners,

en daarom, er was inderdaad een prisoner's dilemma,

dat het heel moeilijk maakte

voor een individueel bedrijf,

een individueel exporterend land

om te zeggen: we gaan niet

door met deze dodelijke, rampzalige

gewoonte van grote bedrijven om om te kopen.

Dit is dus wat ik bedoel

met een falende bestuursstructuur

omdat, zelfs het relatief machtige bestuur

dat we in Duitsland hebben,

niet in staat was om te zeggen:

we zullen niet toelaten dat onze bedrijven in het buitenland omkopen.

Ze hadden hulp nodig,

en de grote bedrijven

hebben zelf dit dilemma.

Velen onder hen wilden niet omkopen.

Vele van de Duitse bedrijven, bijvoorbeeld,

geloven dat ze werkelijk

een hoog kwalitatief product leveren

aan een goede prijs, ze zijn dus heel competitief.

Ze zijn niet zo goed in omkoperij

als vele van hun internationale mededingers zijn,

maar het werd hen niet toegestaan

om hun sterkte te laten zien

omdat de wereld opgevreten was

door ongebreidelde corruptie.

En daarom vertel ik je dit:

de burgermaatschappij overtrof zichzelf in de uitdaging.

We hadden een kleine NGO,

Transparency International.

Ze begonnen na te denken over

een ontsnappingsroute uit dit prisoner's dilemma,

en we ontwikkelden plannen

voor gemeenschappelijke actie,

in essentie, probeerden we verschillende mededingers

samen rond de tafel te krijgen

en hen allen uit te leggen

hoe zeer het in hun belang zou zijn

als ze op hetzelfde ogenblik zouden stoppen met omkoperij.

En om een lang verhaal kort te maken,

slaagden we er ten slotte in

om Duitsland te doen tekenen

samen met de andere OESO-landen

en enkele andere exporteurs.

In 1997 was er een conventie

onder auspiciën van de OESO,

die iedereen verplichtte

om hun wetgeving aan te passen

en buitenlandse omkoperij strafbaar te maken.

(applaus)

Wel, dank u, ik bedoel, het is interessant dat we

tijdens dit proces,

samen moesten zitten met de bedrijven.

We hadden hier in Berlijn op het Aspen-instituut

aan de Wannsee sessies met ongeveer

20 bedrijfsleiders,

en we discussieerden met hen

over wat we moesten doen met internationale omkoperij.

In de eerste sessie - we hadden drie sessies

in de loop van twee jaar.

En een president, von Weizsäcker tussen haakjes,

zat een van de sessies, de eerste voor

om de schrik weg te nemen

van de ondernemers,

die het niet gewoon waren om te gaan

met niet-gouvernementele organisaties.

En in de eerste sessie zeiden ze met zijn allen:

dit is geen omkoperij, wat we doen. Dit is daar de gewoonte.

Dit is wat die andere culturen vragen.

Ze juichten het zelfs toe.

In feite, [onduidelijk]

zegt dit tot op vandaag nog steeds.

En zo zijn er nog altijd veel mensen

die er niet van overtuigd zijn dat we moeten ophouden met omkopen.

Maar in de tweede sessie,

gaven ze al toe dat ze dit nooit zouden doen,

dat wat ze in die andere landen deden,

hier in Duitsland of in het VK of zo.

Kabinetmedewerkers wilden dit toegeven.

En tijdens de laatste sessie, op het Aspen Instituut,

kregen we ze allen zover een open brief te ondertekenen

gericht aan de Kohl-regering, toentertijd,

met de vraag om

toe te treden tot de OESO-conventie.

En dit is, naar mijn mening,

een voorbeeld van zachte macht,

omdat we er in slaagden om hen te overtuigen om

aan onze kant te staan.

Wij hadden een perspectief op de langere termijn.

Wij hadden een bredere,

een geografisch veel uitgestrektere

achterban die we probeerden te verdedigen.

En dat is de reden waarom de wet werd aangepast.

En dat is de reden waarom Siemens nu in de problemen zit.

En dat is de reden waarom MIN in de problemen verkeert.

In sommige andere landen is de OESO-conventie

nog niet formeel van kracht.

En opnieuw voelt het establishment

de hete adem van de burgermaatschappij.

In Londen, bijvoorbeeld,

waar de BAE wegraakte

met een gigantische corruptiezaak

die de Fraudedienst van Surrey probeerde te vervolgen,

100 miljoen Britse pond,

jaarlijks, gedurende tien jaar,

aan één bepaalde ambtenaar van één bepaald bevriend land,

die dan voor 44 miljard pond

aan militaire uitrusting kocht.

Deze zaak, ze vervolgen ze niet in het VK.

Waarom? Omdat ze dit beschouwen

als tegengesteld aan het veiligheidsbelang

van de Britse bevolking.

De burgermaatschappij oefent druk uit, de burgermaatschappij

probeert een oplossing te vinden voor dit probleem

en ook in het VK

en ook in Japan, dat niet formeel ondersteunt,

en zo verder.

In Duitsland sturen we aan op

de ratificatie van de VN-conventie,

die een daarop volgende conventie is.

Wij, Duitsland, onderschrijft ze niet.

Waarom? Omdat het dan noodzakelijk zou zijn

om de corruptie van volksvertegenwoordigers

strafbaar te maken.

In Duitsland hebben we een systeem waar

het niet toegelaten is om een ambtenaar om te kopen,

maar wel een volksvertegenwoordiger.

Dit is, volgens de Duitse wet, toegestaan.

En de parlementsleden willen dit niet wijzigen,

en dit is de reden waarom ze de VN-conventie

tegen buitenlandse omkoperij niet kunnen ondertekenen,

een van de heel, heel weinige landen

dat eerlijkheid en degelijk bestuur predikt overal in de wereld,

maar dat niet in staat is hun conventie te ratificeren,

die wij op de agenda kregen

samen met ongeveer 160 landen overal ter wereld.

Ik zie dat mijn tijd weg tikt.

Laat me enkel proberen om

enkele besluiten te trekken uit wat is gebeurd.

Ik ben er van overtuigd dat wat wij konden bereiken

in de strijd tegen corruptie,

dat dit ook bereikt kan worden

op andere gebieden van falend bestuur.

Op dit ogenblik staan de Verenigde Naties

volledig aan onze kant.

De Wereldbank is veranderd van Saulus in Paulus onder Wolfensohn,

en ze werden, zou ik zeggen, het sterkste

anti-corruptieagentschap in de wereld.

Het merendeel van de grote bedrijven

is er nu volledig van overtuigd

dat ze heel sterke richtlijnen

moeten opstellen

tegen omkoperij en zo verder.

En dit is mogelijk omdat de burgermaatschappij

bedrijven verenigd heeft

en de overheid verenigd heeft

om het probleem te analyseren,

om oplossingen te ontwikkelen,

om hervormingen te implementeren

en om dan later, de hervormingen op te volgen.

Uiteraard, als organisaties van de burgermaatschappij

deze rol willen spelen,

moeten ze groeien in deze verantwoordelijkheid.

Niet alle organisaties van de burgermaatschappij zijn goed.

De Ku Klux Klan is een NGO.

Dus moeten we er ons van bewust zijn

dat de burgermaatschappij

zich zelf vorm moet geven.

Ze moeten een veel doorzichtiger

financieel bestuur hebben.

Ze moeten een bestuur met veel meer participatie hebben

bij veel civiele maatschappelijke organisaties.

We hebben ook leiders met veel meer competentie nodig.

Daarom hebben we de bestuurdersschool opgezet

en het Center for Civil Society hier in Berlijn.

Omdat we geloven dat de meeste van onze opleidings-

en onderzoeksinstellingen in Duitsland

en in continentaal Europa in het algemeen,

nog niet genoeg de nadruk leggen

op het delegeren van macht aan de burgermaatschappij

en het trainen van leiderschap bij de burgers.

Maar wat ik kan beweren op basis van mijn heel praktische ervaring,

is dat als de burgermaatschappij goed functioneert

en ze de andere actoren samenbrengt,

meer bepaald, overheden,

overheden en hun internationale instellingen,

maar ook grote internationale actoren,

meer bepaald, zij die zich zelf verbonden hebben

tot sociale verantwoordelijkheid van het bedrijf,

dat dan, in deze magische driehoek

tussen de burgermaatschappij,

de overheid en de private sector,

er een geweldige kans bestaat

voor ieder van ons om een betere wereld te creëren.

Dank u.

(applaus)