Iz čega se sastoji svemir? - Denis Vajldfogel (Dennis Wildfogel)

Pogledajte celu lekciju na: http://ed.ted.com/lessons/what-is-the-universe-made-of-dennis-wildfogel

Atomi oko vas postoje već milijardama godina - a većina njih je nastala u gorućem jezgru od gasa jedne zvezde. Denis Vajldfogel priča zanosnu priču o dugom putovanju ovih atoma od Velikog praska do molekula koje čine danas.

Lekcija: Denisa Vajldfogel, animacija "Pew36" studio za animaciju.

Svi opipljivi objekti oko vas

su sastavljeni od submikroskopskih
jedinica

koje zovemo molekuli.

A molekuli su sastavljeni

od zasebnih atoma.

Molekuli se često razlažu

i onda grade nove molekule.

Sa druge strane,

praktično svi atomi sa kojima
stupite u kontakt

tokom života,

oni na tlu ispod vas,

u vazduhu koji dišete,
u hrani koju jedete,

oni koji čine svaku živu stvar,
uključujući i vas,

postoje milijardama godina

i stvoreni su na mestima
koja nisu uopšte kao naša planeta.

Kako su ti atomi nastali je
ono što želim da podelim sa vama.

Sve je počelo pre 14 milijardi godina

pojavom koju zovemo Veliki prasak,

čiji je ishod bio da se svemir
sastojao samo od gasa.

Nije bilo zvezda ni planeta.

Gas se samo sastojao od atoma

koji su pripadali
najjednostavnijim elementima.

To je bilo 75% vodonika

a skoro sve ostalo je bio helijum.

Nisu postojali elementi
kao što je ugljenik, kiseonik ili azot.

Ni gvožđe, srebro ili zlato.

U nekim mestima,
gustina gasa je bila malo viša.

Zbog gravitacije, ta mesta su
privlačila još više gasa,

koji je dalje jačao gravitaciju,

koja je povlačila više gasa,
i tako dalje.

Na kraju, stvorene su lopte gustog gasa,

skupljajući se
pod sopstvenom gravitacijom

i tako su se grejale iznutra.

U nekom trenutku, jezgro takve lopte

postaje toliko vrelo da se
dešava nuklearna fuzija.

Atomi vodonika se sudaraju
i stvaraju helijum,

što prati veliko
oslobađanje energije,

dovoljno jako da se
usprotivi skupljajućoj sili gravitacije.

Kada je energija koja se oslobađa
nuklearnim fuzijama

jednaka gravitaciji
koja vuče gas unutra,

dešava se ravnoteža.

Iz ovoga je rođena zvezda.

Tokom njenog života,

fuzije u jezgru ogromne zvezde

proizvešće ne samo helijum,

već i ugljenik, kiseonik, azot

i sve druge elemente periodnog
sistema do gvožđa.

I na kraju, fuziono jezgro se istroši

i dovodi do potpunog prestanka.

Ovo izazviva neverovatno
moćnu eksploziju.

koju zovemo supernova.

Primetimo dve stvari

o tome kako supernove stvaraju elemente.

Prvo, ova eksplozija
oslobađa toliko energije

da fuzija podivlja

stvarajući elemente sa atomima
čak težim od gvožđa,

kao što je srebro, zlato i uranijum.

Drugo, svi elementi koji
su se sakupljali

u zvezdinom jezgru,

kao što je ugljenik,
kiseonik, azot, gvožđe,

kao i oni stvoreni
u eksploziji supernove,

su izbačeni u međuzvezdani prostor

gde se mešaju sa
gasom koji tu već postoji.

Ovde se istorija ponavlja.

Oblaci gasa, koji sad
sadrže mnoge elemente

pored pređašnjih vodonika i helijuma,

imaju oblasti veće gustine

koji privlače više materije,
i tako dalje.

Kao i pre, nastaje nova zvezda.

Naše Sunce je rođeno na ovaj način
pre oko 5 milijardi godina.

Ovo znači da je gas od kojih je stvoreno

bio obogaćen mnogim elementima

iz eksplozija supernove
od početka svemira.

Tako je Sunce završilo
sa toliko elemenata.

I dalje je uglavnom vodonik, 71%,

a većina ostatka je helijum, 27%.

Ali imajte na umu

da dok su prve zvezde sadržale

samo vodonik i helijum,

ostali elementi periodnog sistema

čine dva procenta Sunca.

A šta je sa Zemljom?

Planete nastaju kao slučajni
proces pri stvaranju zvezda

iz istog oblaka gasa
kao i same zvezde.

Male planete kao naša
nemaju dovoljnu gravitaciju

da zadrže mnogo gasa
vodonika i helijuma

jer su oba veoma laka.

Iako ugljenik, azot,
kiseonik i drugi

čine samo dva procenta oblaka
gasa iz kojeg je nastala Zemlja,

ovi teži elementi grade
masu naše planete

i sve na njoj.

Pomislite na ovo:

sa izuzetkom vodonika i nešto helijuma,

zemlja po kojoj hodate,

vazduh koji dišete, vi,

sve je sastavljeno od atoma

koji su stvoreni unutar zvezda.

Kada su naučnici ovo najpre shvatili

tokom prve polovine 20. veka

poznati astronom Harlou Šepli
je izjavio:

"Mi smo braća stenama, rođaci oblaka".