Πώς τα παιδικά τραύματα επηρεάζουν την υγεία εφ' όρου ζωής

Τα παιδικά τραύματα δεν είναι δυνατό να ξεπεραστούν με την ηλικία. Η παιδίατρος Ναντίν Μπουρκ Χάρις εξηγεί ότι το συνεχές στρες της κακοποίησης, της παραμέλησης και της ανατροφής από ψυχικά ασθενείς και εξαρτημένους από ουσίες γονείς έχει πραγματικές, απτές επιπτώσεις στην εγκεφαλική ανάπτυξη. Είναι ένα φαινόμενο που εκτυλίσσεται εφ' όρου ζωής και σε τέτοιον βαθμό με αποτέλεσμα όσοι έχουν βιώσει μεγάλο αριθμό τραυμάτων να εμφανίζουν τριπλάσιες πιθανότητες να νοσήσουν από καρδιοπάθεια ή καρκίνο του πνεύμονα. Αυτή η ομιλία, λοιπόν, συνιστά μια δυναμική έκκληση προς την Παιδιατρική να αντιμετωπίσει την πρόληψη και τη θεραπεία των τραυμάτων με ουσιαστικό τρόπο.

Στα μέσα της δεκαετίας του '90

το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών
κι η κοινοπραξία Kaiser Permanente

ανακάλυψαν μια μορφή έκθεσης
που αύξησε δραματικά τον κίνδυνο

για επτά από τις 10 κορυφαίες αιτίες
θανάτου στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Σε υψηλές δόσεις, επηρεάζει
την ανάπτυξη του εγκεφάλου,

το ανοσοποιητικό σύστημα,
τα ορμονικά συστήματα,

ακόμη και τον τρόπο ανάγνωσης
και μεταγραφής του DNA μας.

Για όσους εκτίθενται
σε πολύ υψηλές δόσεις

υπάρχουν τριπλάσιες πιθανότητες
καρδιοπάθειας και καρκίνου του πνεύμονα

και 20 χρόνια διαφορά
ως προς το προσδόκιμο ζωής.

Κι οι γιατροί ακόμα να εκπαιδευτούν
σε προληπτικούς ελέγχους ή θεραπείες.

Η έκθεση που αναφέρω δεν είναι
σε φυτοφάρμακο ή χημικό προϊόν.

Είναι το παιδικό τραύμα.

Σε τι συνίσταται ένα τέτοιο τραύμα;

Δεν αφορά την αποτυχία σε διαγώνισμα
ή την ήττα σε αγώνα μπάσκετ.

Αφορά απειλές που είναι
τόσο σοβαρές ή εκτεταμένες

που κυριολεκτικά μας διαπερνούν
κι αλλάζουν τη φυσιολογία μας:

όπως κακοποίηση ή παραμέληση,

ή ανατροφή από πνευματικά ασθενή γονέα

ή γονέα εξαρτημένο από ουσίες.

Εδώ και πολύ καιρό

αντιμετώπιζα τέτοιες καταστάσεις
σύμφωνα με τις σπουδές μου,

είτε ως κοινωνικό πρόβλημα
που αφορά τις κοινωνικές υπηρεσίες

είτε ως ψυχικό πρόβλημα που αφορά
τις υπηρεσίες για την ψυχική υγεία.

Συνέβη όμως κάτι που με έκανε να
αναθεωρήσω ριζικά την προσέγγισή μου.

Όταν ολοκλήρωσα την ειδίκευσή μου,

ήθελα να εργαστώ κάπου
όπου θα ένιωθα πραγματικά χρήσιμη,

κάπου όπου θα μπορούσα
να επιφέρω σημαντική αλλαγή.

Εργάστηκα λοιπόν
για το Ιατρικό Κέντρο California Pacific,

ένα από τα καλύτερα ιδιωτικά νοσοκομεία
της Βόρειας Καλιφόρνιας,

και μαζί ανοίξαμε μια κλινική
στο Μπέιβιου-Χάντερς Πόιντ,

μία από τις πιο φτωχές κι υποβαθμισμένες
γειτονιές του Σαν Φρανσίσκο.

Μέχρι τότε

υπήρχε ένας μόνο παιδίατρος
σε όλη την περιοχή του Μπέιβιου

με πάνω από 10.000
παιδιατρικούς ασθενείς.

Φτιάξαμε λοιπόν μια επιχείρηση
με υπηρεσίες κορυφαίας ποιότητας

ανεξαρτήτως οικονομικών δυνατοτήτων.

Ήταν τέλειο. Στοχεύσαμε στις τυπικές
ανισότητες στον χώρο της υγείας:

ευκαιρίες περίθαλψης και δείκτες
ανοσοποίησης και νοσηλείας για άσθμα,

και πετύχαμε όλους τους στόχους μας.

Νιώσαμε πολύ υπερήφανοι.

Αλλά έπειτα άρχισα να παρατηρώ
μια ανησυχητική τάση.

Άρχισα να έχω πολλούς
παιδιατρικούς ασθενείς με ΔΕΠΥ,

ή αλλιώς Διαταραχή Ελλειμματικής
Προσοχής – Υπερκινητικότητας,

αλλά κατόπιν ελέγχου του ιστορικού τους
και φυσικής εξέτασης

κατάλαβα ότι για
τους περισσότερους ασθενείς μου

δεν μπορούσα να διαγνώσω ΔΕΠΥ.

Οι πιο πολλοί παιδιατρικοί ασθενείς μου
είχαν πολύ τραυματικές εμπειρίες,

οι οποίες φαίνονταν να δείχνουν
ότι συνέβαινε κάτι άλλο.

Για κάποιον λόγο
μου διέφευγε κάτι σημαντικό.

Πριν την ειδίκευση, έκανα
μεταπτυχιακό στη Δημόσια Υγεία,

κι ένα από τα πράγματα που έμαθα τότε

είναι ότι αν ένας γιατρός

παρακολουθεί 100 παιδιά που όλα
πίνουν νερό από το ίδιο πηγάδι

και 98 από αυτά εμφανίζουν διάρροια,

μπορεί είτε να τους συνταγογραφήσει

την ίδια αντιβίωση ξανά και ξανά

είτε να σηκωθεί και να πει:
«Τι στο καλό υπάρχει μέσα στο πηγάδι;»

Οπότε άρχισα να μελετάω
ό,τι έπεφτε στα χέρια μου

για τον τρόπο που η έκθεση
σε δυσμενείς εμπειρίες

επηρεάζει την εγκεφαλική και σωματική
ανάπτυξη των παιδιών.

Mια μέρα ήρθε στο γραφείο μου
ένας συνάδελφός μου

ρωτώντας με: «Δρ. Μπουρκ, το είδατε αυτό;»

Κρατούσε στα χέρια του το αντίγραφο
μιας ερευνητικής μελέτης

με τίτλο «Μελέτη Δυσμενών Εμπειριών
της Παιδικής Ηλικίας».

Εκείνη η μέρα άλλαξε την κλινική πρακτική
μου και κατ' επέκταση την καριέρα μου.

Η «Μελέτη Δυσμενών Εμπειριών
της Παιδικής Ηλικίας»

αξίζει να μελετηθεί από τον καθένα μας.

Έγινε από τον Δρ. Βινς Φελίτι στην Kaiser
και τον Δρ. Μπομπ Άντα στο CDC,

οι οποίοι ρώτησαν μαζί 17.500 ενήλικες
για το ιστορικό της έκθεσής τους

στις λεγόμενες «δυσμενείς εμπειρίες
της παιδικής ηλικίας» ή αλλιώς ΔΕΠΗ.

Αφορούν τη σωματική, συναισθηματική
ή σεξουαλική κακοποίηση,

τη σωματική ή συναισθηματική παραμέληση,

την ψυχική ασθένεια, εξάρτηση από ουσίες
και φυλάκιση των γονέων,

τη διάσταση ή τον χωρισμό των γονέων,

ή την ενδοοικογενειακή βία.

Για κάθε θετική απάντηση λάμβαναν
μία μονάδα επί του σκορ για τις ΔΕΠΗ.

Και στη συνέχεια

συσχέτισαν τα σκορ για τις ΔΕΠΗ
με τα ευρήματα περί υγείας.

Διαπίστωσαν κάτι συγκλονιστικό.

Δύο πράγματα:

Πρώτον, οι ΔΕΠΗ είναι εξαιρετικά συνήθεις.

Εξήντα επτά τοις εκατό του πληθυσμού
είχε τουλάχιστον μία ΔΕΠΗ

και 12,6 τοις εκατό, ένας στους οκτώ,
είχε τέσσερις ή παραπάνω ΔΕΠΗ.

Η δεύτερη διαπίστωση που έκαναν

ήταν ότι υπήρχε σχέση
μεταξύ δόσης κι αντίδρασης,

μεταξύ των ΔΕΠΗ
και των ευρημάτων περί υγείας:

όσο ψηλότερο ήταν το σκορ για τις ΔΕΠΗ
τόσο χειρότερα ήταν τα ευρήματα υγείας.

Κάποιος με σκορ για τις ΔΕΠΗ
τέσσερα ή παραπάνω

κινδυνεύει να νοσήσει από
χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια

δυόμισι φορές περισσότερο από κάποιον
με μηδενικό σκορ για τις ΔΕΠΗ.

Η πιθανότητα ήταν δυόμισι φορές
μεγαλύτερη και για την ηπατίτιδα.

Για την κατάθλιψη ήταν
τεσσερισήμισι φορές.

Για τις τάσεις αυτοκτονίας
ήταν δώδεκα φορές.

Κάποιος με σκορ για τις ΔΕΠΗ
επτά ή παραπάνω

είχε τριπλάσιες πιθανότητες να νοσήσει
από καρκίνο του πνεύμονα

κι ήταν τρεισήμισι φορές πιθανότερο
να νοσήσει από ισχαιμική καρδιοπάθεια,

η οποία θερίζει
τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Εξάλλου αυτό είναι λογικό.

Κάποιοι κοιτάζοντας αυτά τα στοιχεία
είπαν: «Έλα τώρα.

Είχες δύσκολη παιδική ηλικία κι είναι
πιο πιθανό να πίνεις, να καπνίζεις

και να κάνεις πράγματα
που θα βλάψουν την υγεία σου.

Δεν πρόκειται για επιστήμη
αλλά για άσχημη συμπεριφορά».

Κι ουσιαστικά σε αυτό το σημείο
έχει τον λόγο η επιστήμη.

Σήμερα κατανοούμε καλύτερα από ποτέ

τον τρόπο που η πρόωρη έκθεση
σε δυσμενείς εμπειρίες

επηρεάζει την εγκεφαλική και σωματική
ανάπτυξη των παιδιών.

Επηρεάζει περιοχές όπως
ο επικλινής πυρήνας,

το κέντρο τέρψης κι επιβράβευσης
του εγκεφάλου

που παίζει ρόλο
στην εξάρτηση από ουσίες.

Εμποδίζει τον προμετωπιαίο φλοιό,

που επιτρέπει τον έλεγχο παρορμήσεων
και την εκτελεστική λειτουργία

κι αποτελεί βασική περιοχή
για τη μάθηση.

Στις μαγνητικές τομογραφίες, επίσης,

παρατηρούμε μετρήσιμες διαφορές
στην αμυγδαλή,

το κέντρο του εγκεφάλου
για την αντίδραση στον φόβο.

Υπάρχουν, λοιπόν, πραγματικοί
νευρολογικοί λόγοι που εξηγούν

γιατί όσοι εκτίθενται σε μεγάλο αριθμό
δυσμενών εμπειριών

είναι πιθανότερο να εμπλακούν
σε επικίνδυνες συμπεριφορές,

κι είναι σημαντικό
να γνωρίζουμε κάτι τέτοιο.

Αλλά φαίνεται ότι ακόμα κι αν κάποιος
δεν παρουσιάζει επικίνδυνη συμπεριφορά,

έχει και πάλι πιο πολλές πιθανότητες
να εμφανίσει καρδιοπάθεια ή καρκίνο.

Αυτό εξηγείται με βάση τον υποθαλαµο-
υποφυσικο-επινεφριδιακό άξονα,

το σύστημα εγκεφάλου και σώματος
για την αντίδραση στο στρες

που ελέγχει την αντίδραση πάλης ή φυγής.

Πώς λειτουργεί;

Φανταστείτε ότι περπατάτε στο δάσος
και βλέπετε μια αρκούδα.

Αμέσως ο υποθάλαμός σας στέλνει
μήνυμα στον υποφυσικό σας αδένα,

ο οποίος στέλνει στον επινεφρίδιο
αδένα το εξής μήνυμα:

«Απελευθέρωσε ορμόνες για το στρες!
Αδρεναλίνη! Κορτιζόλη!».

Οπότε σας πιάνει ταχυκαρδία,

οι κόρες των ματιών διαστέλλονται,
οι αναπνευστικές οδοί ανοίγουν,

κι είστε έτοιμοι είτε να παλέψετε
με την αρκούδα είτε να τρέξετε μακριά.

Και αυτό είναι εξαιρετικό

όταν βρίσκεστε στο δάσος
παρέα με μια αρκούδα.

(Γέλια)

Τα δύσκολα ξεκινούν όταν συναντάτε
την «αρκούδα» κάθε βράδυ

κι ο μηχανισμός που αναφέραμε
ενεργοποιείται διαρκώς,

κι από προσαρμοστικός ή σωτήριος

γίνεται δυσπροσάρμοστος
ή επιβλαβής για την υγεία.

Τα παιδιά είναι εξαιρετικά ευάλωτα
στη συνεχόμενη πρόκληση στρες,

επειδή ο εγκέφαλος και το σώμα τους
βρίσκονται στην ανάπτυξη.

Οι πολλές δυσμενείς εμπειρίες πλήττουν
την εγκεφαλική δομή και λειτουργία,

πλήττουν το αναπτυσσόμενο
ανοσοποιητικό σύστημα,

τα αναπτυσσόμενα ορμονικά συστήματα,

ακόμα και τον τρόπο ανάγνωσης
και μεταγραφής του DNA μας.

Αυτά τα στοιχεία, λοιπόν, αναίρεσαν
τη μέχρι τότε εκπαίδευσή μου,

καθώς κατανοώντας
τον μηχανισμό μιας ασθένειας,

γνωρίζουμε ποιες δίοδοι
διαταράσσονται, αλλά και πώς

ως γιατροί είμαστε σε θέση
να αξιοποιήσουμε την επιστήμη

για την πρόληψη και τη θεραπεία.

Αυτή είναι η δουλειά μας.

Έτσι ιδρύσαμε στο Σαν Φρανσίσκο
το Κέντρο Νεανικής Ευεξίας

για την πρόληψη, τον έλεγχο
και τη θεραπεία

των επιπτώσεων των ΔΕΠΗ
και του τοξικού στρες.

Ξεκινήσαμε με τον τυπικό προληπτικό
έλεγχο όλων των παιδιών

παράλληλα με τη φυσική εξέτασή τους,

διότι ξέρω ότι αν μια ασθενής μου
έχει σκορ για τις ΔΕΠΗ 4,

είναι δυόμισι φορές πιθανότερο
να νοσήσει από ηπατίτιδα ή ΧΑΠ,

τεσσερισήμισι φορές πιθανότερο
να πάθει κατάθλιψη

και δώδεκα φορές πιθανότερο
να κάνει απόπειρα αυτοκτονίας

σε σύγκριση με μια ασθενή μου
με μηδενικό σκορ για τις ΔΕΠΗ.

Το αντιλαμβάνομαι όταν εξετάζω
μια τέτοια ασθενή.

Για τους ασθενείς
με θετικό σκορ στις ΔΕΠΗ

έχουμε μια διεπιστημονική ομάδα
που στοχεύει να μειώσει τη δυσμένεια

και να θεραπεύσει τα συμπτώματα
μέσω ορθών πρακτικών όπως

κατ' οίκον επισκέψεις, θεραπευτικό
συντονισμό, ψυχοθεραπείες, διατροφή,

ολιστικές παρεμβάσεις αλλά και
φαρμακευτική αγωγή κατά περίπτωση.

Επίσης ενημερώσαμε τους γονείς

για τις επιπτώσεις των ΔΕΠΗ
και του τοξικού στρες

όπως γίνεται για την κάλυψη πριζών
ή τη δηλητηρίαση από μόλυβδο,

και προσαρμόσαμε την περίθαλψη
των ασθματικών και των διαβητικών

ώστε να αναγνωρίζεται ότι ενδεχομένως
να χρειάζονται μια πιο επιθετική θεραπεία

δεδομένων των αλλαγών στο ορμονικό
κι ανοσοποιητικό σύστημά τους.

Κατανοώντας κανείς αυτή την επιστήμη

θέλει, επίσης, να τη διαδώσει παντού,

καθώς δεν αφορά πρόβλημα που έχουν
μόνο τα παιδιά στο Μπέιβιου.

Σκέφτηκα ότι μόλις ενημερώνονταν
κι όλοι οι υπόλοιποι,

θα είχαμε προληπτικούς ελέγχους,
διεπιστημονικές θεραπευτικές ομάδες,

και θα επιδιώκαμε τα αποτελεσματικότερα
πρωτόκολλα κλινικής θεραπείας.

Κι, όμως, δεν έγινε έτσι.

Κι αυτό ήταν σπουδαίο δίδαγμα.

Αυτό που είχα στο μυαλό μου
απλώς ως ορθή κλινική πρακτική

συνειδητοποιώ πλέον
ότι είναι ολόκληρο κίνημα.

Σύμφωνα με τον Δρ. Ρόμπερτ Μπλοκ,

τον πρώην πρόεδρο της Αμερικανικής
Παιδιατρικής Ακαδημίας,

«Οι δυσμενείς εμπειρίες
της παιδικής ηλικίας

είναι η μόνη απειλή της δημόσιας υγείας
που έχει λάβει τόση λίγη προσοχή

τη στιγμή που πλήττει σήμερα
το έθνος μας».

Και μάλιστα αυτή η προοπτική
ανησυχεί πολύ κόσμο.

Το μέγεθος του προβλήματος φαντάζει
τεράστιο και συνεπώς δύσκολο

ως προς τον τρόπο προσέγγισής του.

Αλλά, κατά τη γνώμη μου,
εκεί ακριβώς έγκειται η ελπίδα,

επειδή όταν βρεθεί το κατάλληλο πλαίσιο,

όταν καταλάβουμε
ότι θα έχουμε κρίση στη δημόσια υγεία,

θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε
τα σωστά εργαλεία για να βρούμε λύσεις.

Από τα προϊόντα καπνού μέχρι
τη μολυβδίαση και τον ιό του AIDS,

οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν,
για την ακρίβεια, πολύ καλό ιστορικό

αντιμετώπισης των προβλημάτων
που απειλούν τη δημόσια υγεία,

αλλά για να υπάρξει επιτυχία και
με τις ΔΕΠΗ και το τοξικό στρες

θα χρειαστούν
αποφασιστικότητα κι αφοσίωση,

και παρατηρώντας την ανταπόκριση
του έθνους μας μέχρι σήμερα,

αναρωτιέμαι,

γιατί δεν έχουμε πάρει
το εν λόγω θέμα πιο σοβαρά;

Στην αρχή νόμιζα ότι αφήναμε
το θέμα αυτό στο περιθώριο

επειδή δεν μας αφορούσε.

Αυτό αντιμετωπίζουν μόνο τα παιδιά
στις γειτονιές που αναφέραμε.

Κι αυτό είναι περίεργο καθώς τα στοιχεία
παρουσιάζουν άλλη εικόνα.

Η αρχική μελέτη για τις ΔΕΠΗ
έγινε σε πληθυσμό

που 70 τοις εκατό ήταν καυκάσιος,

70 τοις εκατό είχε κολεγιακή μόρφωση.

Αλλά όσο περισσότερο
συζητούσα με κόσμο,

τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσα
ότι ακολουθούσα ανάποδη πορεία.

Αν ρώταγα
πόσα άτομα σε αυτή την αίθουσα

είχαν στην οικογένειά τους
κάποιον ψυχικά ασθενή,

στοιχηματίζω ότι θα σήκωναν
μερικοί τα χέρια τους.

Κι αν ρώταγα πόσα άτομα είχαν γονιό
που έπινε πολύ αλκοόλ

ή που όντως πίστευε ότι αν δεν τιμωρείς
αρκετά τα παιδιά σου, τα κακομαθαίνεις,

στοιχηματίζω ότι θα σήκωναν
μερικοί ακόμα τα χέρια τους.

Ακόμη και εδώ μέσα, πρόκειται για ένα θέμα
που αγγίζει πολλούς από μας,

κι αρχίζω να πιστεύω ότι το παραγκωνίζουμε

επειδή πράγματι μας αφορά.

Ίσως είναι ευκολότερο να κοιτάμε
άλλους Τ.Κ. κι όχι της περιοχής μας,

επειδή δεν θέλουμε
να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια.

Καλύτερα να ήμασταν άρρωστοι.

Ευτυχώς η επιστημονική πρόοδος
κι, ειλικρινά, η οικονομική πραγματικότητα

καθιστούν την προηγούμενη επιλογή
όλο και λιγότερο βιώσιμη μέρα με τη μέρα.

Η επιστήμη είναι σαφής:

Οι πρόωρες δυσμενείς εμπειρίες
επηρεάζουν την υγεία εφ' όρου ζωής.

Σήμερα αρχίζουμε να κατανοούμε
πώς να σταματήσουμε τη μετάβαση

από τις πρόωρες δυσμενείς εμπειρίες
στην ασθένεια και τον πρόωρο θάνατο,

και για 30 χρόνια εφεξής

τα παιδιά που έχουν
υψηλό σκορ στις ΔΕΠΗ

και τα συμπεριφορικά τους συμπτώματα
περνούν απαρατήρητα,

που η διαχείριση του άσθματός τους
φαίνεται άσχετος παράγοντας,

και που εμφανίζουν
υψηλή αρτηριακή πίεση

και πρόωρη καρδιοπάθεια ή καρκίνο

θα είναι ανώμαλα περιστατικά όπως
η 6μηνη θνησιμότητα από τον ιό του AIDS.

Ο κόσμος θα προσέξει την κατάσταση
και θα αναρωτηθεί:

«Τι στο καλό συνέβη εδώ;»

Πρόκειται για κάτι
που μπορεί να θεραπευτεί.

Πρόκειται για κάτι
που μπορεί να καταπολεμηθεί.

Το μόνο ουσιαστικό ζητούμενο σήμερα

είναι να βρούμε το θάρρος
να κοιτάξουμε κατάματα το πρόβλημα

και να δεχτούμε ότι είναι πραγματικό
και ότι μας αφορά όλους.

Πιστεύω ότι είμαστε κινητήριος δύναμη.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)