Yedi Yılda Bir | Barış Özcan | TEDxBahcesehirUniversity

7 yılda bir çekilen bir belgeselin insan hayatıyla ilişkisini anlatıyor bu konuşmada

Barış Özcan Youtube'da anlattığı hikayelerle kitleleri kendine bağlamayı başarmıştır. Türkiye'nin en sevilen storyteller'larındandır

This talk was given at a TEDx event using the TED conference format but independently organized by a local community. Learn more at http://ted.com/tedx

Dünya değişiyor.

Bunu suda hissediyorum.

Toprakta hissediyorum.

Kokusunu alıyorum.

Eskilerden pek bir şey kalmadı,

zira hatırlayanlardan yaşayan yok artık.

Merhaba,

Ben hikayaler anlatmaya çalışan birisiyim.

O yüzden en sevdiğim hikayelerden birinin

başlagıcıyla başlamak istedim sözlerimi.

Dünyanın değiştiğini söyleyen

ve aslında bakarsanız bir yönüyle de

dünyayı değiştiren bir hikaye.

İlginçtır,sadece içinde yaşadığımız

ve büyük bir canlı olarak

değerlendirebileceğimiz dünya değil,

aynı zamanda onun içinde yaşayan

ve küçük birer dünya olan bizler de

sürekli olarak değişiyoruz.

Ve değişirken bir yandan

onu da değiştiriyoruz.

İşte ben bütün bu değişimleri

daha iyi görebilmek için

belgeseller çekmeye çalışıyorum.

Dünya’yı ve içinde yaşayan insanları

daha iyi belgeyebilmek için.

Tarkovsky’nın deyimiyle

“Zamanı mühürlemek.”

Peki niye?

Neden avuçlarımızın arasından akıp giden

zamanı durdurmaya çalışıyoruz ki?

Onun bizi dönüştüreceği şeyden

korktuğumuz için mi,

yoksa anı yakalayabilmek için mi?

“Kopar goncaları

henüz vakit varken bugün.”

Şair niçin böyle bir dize kullanmış?

Çünkü ister inanın,

İster inanmayın,

bu salondaki herkes

bir gün nefes almayı bırakacak.

Çünkü anbean bu dünyadaki

hikayemiz sonuna yaklaşıyor.

Oysa biz?

Biz sonsuzluğu istiyoruz.

Yada en azından

içinde yaşadığımız anları yakalayıp,

ölümsüzleştirmek.

İşte ben bu yüzden

belgesel çekmeye çalışıyorum.

Bundan yaklaşık beş yıl kadar önce,

henüz daha Selfie kavramı

icat bile edilmemişken,

bir gün cep telefonumu çıkartıp

kendi fotoğrafımı çektim,

anı yakalayabilmek için.

Sonra ertesi gün aynı açıyla

bir kere daha çektim.

Daha sonra bir kere daha,

bir kere daha derken,

bunu bir projeye dönüştürdüm.

Anı yakalamak çabamın

bir göstergesi olarak.

Öte yandan geçtiğimiz günlerde,

aylarda Youtube’ta video blog

yada popüler deyimiyle

vloglar çekmeye başladım.

Ne yapıyorum, hayatımdan küçük kesitler

yakalayıp bunları saklıyorum

ve başkalarıyla paylaşıyorum.

Bütün bu çabalarıma da

kişisel belgeselcilik adını veriyorum.

Kişisel belgeselcilik.

Ama bu işi özellikle de

belgeselcilik kısmını benden

çok çok daha iyi yapanlarda var.

Mesela şu belgesele bir bakın.

Burada gördüğünüz çocuklar

hayatlarında ilk kez bir araya geliyorlar.

Hepsi de yedi yaşında, sıradan çocuklar.

Tabi kendilerine göre

farklı hayat hikayeleri var,

farklı sosyal çevrelerden geliyorlar.

Peki 1963 yılının bu soğuk kış gününde,

böyle bir hayvanat bahçesinde,

neden bir araya getirilmişler dersiniz?

Bir de ne yapmak için?

Bir belgesel çekmek için.

Gelecekte dünyanın neye dönüşeceğini

daha iyi anlayabilmek için.

Çünkü bu çocuklardan biri bugün,

yani 2016’da belki de

bir mağazada tezgahtar olarak çalışıyor.

Onun hemen yanındaki diğer bir çocuksa,

o mağazalar zincirinin

en tepesindeki yönetici, kim bilir?

Ama şu anda onları izlerken,

hepsini tertemiz, bembeyaz,

bomboş sayfalar olarak görüyoruz.

Zaman geçtikçe herkes

kendi üslubunca kendi defterini

doldurmaya başlayacak.

Ölü ozanlar derneğinde

Bay Keating’in yaptığı gibi.

Ve yaptırdığı gibi.

Geçmişe ait bu simaları

incelemenizi istiyorum.

Sizden pek farklı görünmüyorlar,
öyle değil mi?

Sizin şu anda kendizi hissettiğiniz gibi

yenilmez hissediyorlar.

Mesela şu iki afacana bakın.

İsimleri Bruce ve Neil.

Kaderlerinde çok büyük işler

başarmak olduğuna inanıyorlar,

çoğunuz gibi.

Özellikle sağ tarafta vıcır vıcır

konuşan Neil’a bir bakın.

Gözlerine,

ışık dolu, hayat dolu, umut dolu,

tıpkı sizler gibi.

Peki bu çocuklar

güçlerinin yettiği şeyleri

yapabildiler mi?

Yoksa iş işten geçene kadar

beklediler mi ?

Dünya değiştikçe

onlar neye dönüştüler acaba?

Keşke bunları görebilseydik.

Aynı temenni bu belgeselleri çekenlerin de

aklına gelmiş olmalı,

çünkü yedi yıl sonra,

1970’de, artık 14 yaşına gelmiş olan

bu 14 çocuğu tekrar ziyaret ederek,

belgeselin ikinci bölümünü çekmişler.

Bu bölümde Neil’ı bisikletiyle

okula giderken görüyoruz.

Artık o bir öğrenci.

Bu her haliden belli.

Öğrenci olması öğrenci de,

gözlerindeki ışığa ne oldu?

Yavaş yavaş sönmeye başladı.

Peki ya yedi yıl daha geçerse,

o ışık tamamen kayıp mı olacak?

İşte benim gibi,

sizler gibi meraklı belgeselciler,

bu sorunun da cevabını merak etmişler

ve 21 yaşındaki bu gençleri

tekrar ziyaret etmişler.

Şimdi yıl, 1977.

Bunu Neil’ın kıyafetinden de

anlayabilirsiniz.

O zamanın modasıyla giyinmiş.

Oxford Üniversitesi'ne başvurmuş,

ama maalesef bu başvuru kabul edilmemiş.

Başka bir üniversiteye girmiş ama

büyük ihtimalle orada da tutunamamış.

O yüzden şu anda okulsuz birisi.

Röportajda kendisine şu soru soruluyor,

"Yeniden 7 yaşında olmak ister miydin?"

Bunu biraz düşünmenizi istiyorum.

Yeniden 7 yaşında olmak ister miydin?

İster miydin?

Peki olabilseydin neyi değiştirirdin?

Peki onu şimdi niye değiştirmiyorsun?

Anı yakalamak birazda bu değil mi?

Şu andan itibaren başlamak.

Neil hayır diyor bu soruya.

“7 yaşında olmak istemezdim,Çünkü

yine 21 yaşına geleceğimi biliyorum."

Ama yine de hayatta önemli biri olmak

ve başkalarının hayatını olumlu yönde

etkilemek istiyor.

Yani değişmek ve dünyayı değiştirmek.

İşte bu Neil ve

onun 13 arkadaşının hayatına

mercek tutan belgeselin 4.bölümü,

1984 yılında yayınlanıyor.

Ve Neil artık işsiz biri

ve evsiz biri.

O yüzden otostopla İngiltere'yi dolaşarak,

kendisine kalacak bir yerler

aramaya başlıyor.

Yedi yıl boyunca,

böyle bir hayatı sürdürdükten sonra

nihayet,

İskoçya yakınlarında küçük bir adada

kendisine kalacak bir yer buluyor.

Hatta oradaki yerel tiyatroda

küçük roller almaya başlıyor.

Dünya sahnesinde oynadığı bu

hayat oyununda,

Bu kez onu gerçekten de

bir oyuncu olarak görüyoruz.

Peki acaba dönüştüğü kişiden memnun mu?

Sizce nasıl görünüyor?

Hâlâ kendisini yenilmez hissediyor mudur?

Dünyayı değiştirebileceğini
düşünüyor mudur?

Zaten ona şu soruyu soruyorlar,

“Sence başarısız mı oldun?”

Aynı soruyu kendinize sormanızı istiyorum.

Sence başarısız mı oldun?

Başarı dediğimiz şey ne peki?

Ulaşılmak istenilen bir hedef,

aranılıp bulunmak üzere olan bir hazine.

Nedir başarı?

Peki Neil’ın cevabını
merak ediyor musunuz?

“Buna ben karar veremem ki.”diyor,

“Henüz hayatım bitmedi.”

Hâlâ değişebileceğine inanan

bir insanın cevabı bu.

Nitekim 42 yaşında,

Onu çocukluk arkadaşı

Bruce’un yanında görüyoruz.

Bruce’u hatırladınız, değil mi?

Hani yedi yaşında

Neil vıcır vıcır konuşurken,

onun yanıda sessiz sakin oturan

bir çocukcağız vardı ya?

İşte o.

Aslında bakarsanız bu belgesel

yedi yıllık fasılalarla

Bruce’un hayatını da bize aktarıyor

ama onunkisi biraz daha tanıdık,

birazcık daha sıradan bir hayat biçimi.

Üniversitede alınan matematik eğitimi,

ardından mezuniyet, derken öğretmenlik,

evlilik, iki çocuk, vesaire vesaire.

Peki Neil’ın bunca yıl sonra

çocukluk arkadaşının yanında ne işi var?

Bu sorunun cevabı için hafızalarınızı

biraz tazelemenizi istiyorum.

21 yaşındaki halini düşünmenizi.

Hani üniversite’yi bırakmıştı

ama yine de

hayatta önemli biri olmak
istediğini söylemişti,

dünyayı değiştirmek istediğini.

"O zaman, peki bunu nasıl yapacaksın?"diye

sorduklarında da,

“Bilmem belki de politikaya atılırım.”

cevabını vermişti.

21 yıl boyunca bunu yapamadı,

ama 42 yaşında onu Londra’da

yerel bir mecliste konsey üyesi

olarak çalıştığını görüyoruz.

Hatta aradan bir yedi yıl daha geçiyor,

bölge meclisine terfiye ediyor.

Aradan bir yedi yıl daha geçiyor

ve 2012 yılında bu belgeselin

8.bölümü yayınlandığında karşımızda artık

İngiltere’de genel seçimlere de katılmış

liberal demokrat bir politikacı var.

Şimdi benim size belki de

bir başarı hikayesi

anlatmamı bekliyordunuz.

Yani onun seçimleri kazandığını,

hayallerine kavuştuğunu söylememi,

mutlu son.

Ama hayır.

Başaramadı, kazanamadı,

çünkü gerçek hayat hikayeleri

bilinmezliklerle doludur.

Ama güzel olanda bu değil mi zaten?

Bilinmez olması.

Zaten bu belgesel de Neil’ın hayatı

ve hayatında yaptığı yolcuklukta

henüz bitmedi daha devam ediyor.

Ve ben şu anda heyecanla,
büyük bir merakla

2019’da yayınlanacak olan

yeni bölümü bekliyorum.

Peki neden yedi yıl?

Açıkçası ben sorunun cevabını

izlediğim belgeselde bulamadım.

Ama biyolojik olarak her yedi yılda bir

yepyeni bir insan olduğumuz söylenir.

Nasıl mı?

Bu konuyu biraz daha ayrıntılandıracağım,

o yüzden bir parantez açıyorum,

sonra belgesele tekrar geri dönücem.

Vücudumuzda 37 trilyon

civarında hücre var

ve ben daha bu cümleyi söylerken,

5 milyon civarında hücrem öldü.

Beni dinlerken

ya da ekranların başında izlerken,

sizlerin de başına aynı şey geldi.

Ama endişelenmeyin,

çünkü bu ay 450 milyar civarında

yeni hücremiz olacak.

Samanyolu galaksisindeki yıldızlardan

daha fazla sayıda.

Ve yedi yıl içinde vücudumuzdaki

bütün hücreler yenilenmiş olacak.

Neredeyse tamamı.

Ve böylece biz biyolojik olarak

yepyeni bir insan olacağız.

Burada özellikle

neredeyse tamamı diyorum,

çünkü bunun çok önemli bir istisnası var,

beyin hücrelerimiz.

Onlar yenilenmiyor.

Evet, doğru duydunuz.

Onlar değişmiyor.

Peki ya onların içindeki

fikirlerimiz, düşüncelerimiz?

Belki vücudumuzdaki

hücrelerin değişiminin

farkında bile değiliz.

Tamamen bizim kontrolümüz dışında

gerçekleşiyor ama,

değişemeyen tek hücre grubu olan

beyin hücrelerimizin içindeki

fikirleri, düşünceleri değiştirebilmek,

onları dönüştürebilmek sizlerin elinde.

Diyerek parantezi kapatıp,

tekrar belgesele geri dönüyorum.

Ünlü sinema eleştirmeni Roger Eburt,

'Up' serisi adlı bu belgesel dizisini,

tüm zamanların en iyi 10 filmi

ya da bir başka deyişle,

10 hikayesi arasında sayar.

Ve hayatın gizemli merkezine

nüfus ettiğini söyler,

çünkü klasik filmlerden,

kurmaca hikayelerden

çok daha gerçektir, hakikidir.

İnsan’ın dönüşümünü

ve bu dönüşümdeki bilinmezliği

hepsinden daha iyi anlatır.

Ama insanların anlattığı ya da

uydurduğu hikayelerdeki karakterlerde de

sürekli bir dönüşüm vardır.

Zaten dönüşüm olmazsa

hikaye dediğimiz şey olmaz ki.

Ve ilginçtir bu dönüşüm

çoğu zamanda birbirine benzer.

Hatta efsaneler, mitler üzerine

araştırmalar yapan Joseph Campbell ,

"1000 yüzlü kahraman" adlı eserini

bu benzerliklerden yola çıkarak yazmıştır.

Kadim uygarlıkların oluşturduğu efsaneler,

birbirinden uzak kültürlerin anlattığı

masallar hep birbirine benzer.

Bu hikayelerde değişim adeta

bir saat gibi işler.

Kahraman tüm bu anlatılarda,

içsel yada dışsal bir yolculuğa çıkar,

maceralara atılır.

Sonra olgunlaşarak,

yani değişerek, dönüşerek

tekrar evine geri döner.

Başlangıçta gizemli bir çağır alır,

maceraya çağrı.

Daha sonra yardıma ihtiyacı
olduğunu farkeder,

o yüzden hemen destek gelir.

Muhtemel böyle bir beyaz sakallı dededen,

bir bilge kişilikten.

Sonra yuvasından,

alıştığı o konfor alanından
ayrılmak zorunda kalır,

yola çıkar.

Böylece maceramız başlamıştır,

bu özel dünyadaki macera.

Orada engellerle karşılaşılır,

çeşitli denemelerle,

bu engeller aşılmaya çalışılır.

Sonra engellerin en büyüğüne,

sınavların en zoruna yaklaşılır.

Ben diyim TEOG,

Siz deyin YGS.

Çok zorlu bir sınav.

Kahramanın karşılaştığı zorluk

o denli büyüktür ki,

hayatının en sıkıntılı,

en kötü anlarını yaşamaya başlar.

Ve o kriz anında adeta

ölümün kıyısına kadar gelir.

Tıpkı saatin gösterdiği yön gibi,

dibe vurmuştur artık.

Ama bütün bu zorluklara rağmen

hâlâ yıkılmayıp ayakta
kalmayı başaran kişi,

ödülüne mutlaka kavuşur,

aradığı hazineye ulaşır.

Çünkü dünyanın dönmesinden dolayı

mecburen oluşan gecenin

en karanlık anından hemen sonra gün doğar,

güneşin ışığına,

hazinesine kavuşuruz tekrar.

Sonuçta maceraların yaşandığı

bu özel dünyada artık
tüm zorluklar aşılmıştır.

Kahraman kendi sıradan dünyasına

dönüş yolculuğuna başlar.

Ama o artık değişmiştir.

Aradan yedi yıl geçmişmidir bilemiyorum,

ama o mutlaka değişmiştir.

Ve yeni bir hayata hazırdır artık.

Hikayede ucu açık bırakılan konular

çözüme kavuşur,

sorulan sorular cevaplandırılır

ve biz nihayet hikayenin sonuna ulaşırız

ya da yeni bir başlangıca.

Tıpkı bir saat gibi, değişim hiç bitmiyor.

Akreple yelkovanın dönüşümü

zamanı akıtıyor.

Zaman aktıkça onun içindeki

kişisel hikayelerimizi yaşayan bizler,

adım adım değişiyoruz.

Evet belki biz canavarlarla

mücadele etmiyoruz,

ama çok önemli problemlerle
karşılaşıyoruz.

Tıpkı Neil gibi,

tıpkı Frodo gibi.

Onlar gibi problemlerle yüzleşiyoruz.

Çünkü dönüşüm karar vermekle,

seçimlerle başlar.

Ve azimle,

çalışmayla,

mücadeleyle devam eder.

Eğer hayat boyunca aradığınız

bir hazine varsa,

bunun elbette bir bedeli vardır.

“Girmekten korktuğun mağara

aradığın hazineyi saklıyor.”

diyor Campbell.

Aradığınız hazineyi bulmak için,

O mağaraya girmekten,

değişmekten,

dönüşmekten korkmayın.

Evet, bugün benim kendi kişisel hikayeme

ekleyebileceğim çok güzel anlar

yaşadım burada sizlerle birlikte.

O yüzden müsadenizle ben

bu anı da kaydetmek istiyorum.

Hatta durmayın sizde kaydedin,

sonuçta bu anı birlikte yaşadık.

Kişisel hikayelerimiz, benim deyimimle

kişisel belgesellerimiz kesişti bugün.

Vaktim var gibi gözüküyor.

Size son bir şey daha,

son bir tavsiyede daha bulunmak istiyorum.

Siz de kişisel belgeselciliğe başlayın.

Daha önce kaydettiğiniz görüntüler varsa,

fotoğraflar varsa,

onları bir toparlayın.

Onlara bakarak geçmişe doğru

bir yolculuk yapmaya çalışın.

Mesela bundan yedi yıl önce

çekilmiş fotoğrafınızı bulun.

O gün nasıl hayalleriniz vardı?

Kişisel hikayenizin hangi evresindeydiniz?

Hatırlayabiliyor musunuz?

Ne kadar da değiştiniz.

Sonra yine bulabiliyorsanız,

Yedi yaşında çekilmiş
bir fotoğrafınızı bulun.

O çocuğun neye dönüşmesini istediğinizi

kendinize bir sorun.

Neye dönüşsün?

Ve kendi hayatında,

hepimizin içinde yaşadığı
bu dünyada neleri değiştirsin?

O fotoğrafa tekrar bakın.

Biraz daha yakına doğru giderseniz,

sizin kulağınıza bir şeyler
fısıldadığını duyabilirsiniz.

Kulak kabartın. Dinleyin.

Ne diyor?

Anı yakala.

Hayatını sıradışı bir hale getir.

Korkma.

Kaçınma.

Çünkü değişiyorsun

ve dünyayı değiştiriyorsun.

Teşekkürler.

(Alkışlar)