Msjlaşmak dili öldürüyor. Saka saka!

Mesajlaşma iyi yazma becerilerinin sonu mu demek? John McWhorter mesajlaşmanın -- dilsel, kültürel açıdan -- göründüğünden çok daha fazlası olduğunu öne sürüyor ve haberler tümüyle iyi.

Hep mesajlaşmanın
felaket olduğunu duyarız.

İnanışa göre mesajlaşma
Amerika'daki gençler arasında

ve artık bugün bütün dünyada

her türlü edebî kültürün,
en azından yazma becerisinin

gerilemesi ve çökmesi anlamına geliyor.

İşin gerçeği şu ki bu hiç de doğru değil.

Bunun doğru olduğunu düşünmek kolay

ama bunu başka şekilde görmek için

mesajlaşmanın aslında
mucizevi bir şey olduğunu,

sadece enerjik değil,
aynı zamanda mucizevi bir şey olduğunu,

şu anda gerçekleştiğini gördüğümüz

yeni çıkan bir tür karmaşıklık
olduğunu görmek için

kamerayı biraz geride tutup
açımızı genişleterek

dilin gerçekte ne olduğuna
bakmamız gerek,

bu durumda gördüğümüz
tek şey mesajlaşmanın

bir yazma eylemi bile olmadığı.

Bununla ne demek istiyorum?

Aslen dil üzerine düşünecek olursak

dil herhalde 150 bin yıldır
varlığını sürdürmekte,

hiç olmazsa 80 bin yıldır

ve dil konuşmadan ortaya çıktı.
İnsanlar önce konuştu.

Muhtemelen genetik olarak
buna programlıyız.

Dili en çok böyle kullanırız.

Yazı ise çok daha sonraları ortaya çıktı

ve son konuşmada gördüğümüz üzere,

tam ne zaman çıktığına dair
ufak bir anlaşmazlık var

ama geleneksel tahminlere göre,

eğer insanlık 24 saattir var olsaydı

yazı aşağı yukarı 23.07'de ortaya çıktı.

İşte yazı bu kadar geç
ortaya çıkan bir kavram.

Yani başta konuşma vardı,
daha sonra yazı geldi,

bir tür beceri şeklinde.

Şimdi beni yanlış anlamayın,
yazının belirli avantajları var.

Yazmak bilinçli bir süreç olduğundan

dönüp geriye bakabildiğinizden

dile dair, sadece konuşuyor olsaydınız

yapmanızın olası olmadığı
şeyleri yapabilirsiniz.

Mesela Edward Gibbon'un eseri

"Roma İmparatorluğu'nun Gerilemesi
ve Çöküşü"nden bir paragraf düşünün:

"Tüm çarpışma 12 saatin üstünde sürdü,

İranlıların gerilemesi
serkeş bir kaçışa dönene kadar

ki bu utanç verici örneği başlıca liderler
ve Surenas'ın kendisi vermişti."

Bu güzel ama kabul etmek gerekir ki
kimse bu şekilde konuşmaz

ya da bir gün üremeyi düşünüyorsa...

...konuşmamalı. Böyle --

(Kahkahalar)

insanların günlük konuşmaları
böyle değil.

Günlük konuşma tamamen farklı bir şey.

Dil bilimciler aslında göstermiştir ki

gözlenmeyen bir şekilde
rahat konuşma yaparken

7 ile 10 kelimelik paketler hâlinde

konuşmaya eğilimliyiz.

Konuşurken kendinizin veya bir grubun
sesini kaydetme durumunuz olursa

bunu fark edeceksiniz.

Konuşma böyle bir şey.

Konuşma çok daha esnek.
Çok daha kısa ve öz.

Daha az yansıtıcı -- yazmadan çok farklı.

Dili yazılı olarak çok sık gördüğümüzden

doğal olarak dilin
bu olduğunu düşünmeye meyilliyiz

ancak dil aslında konuşma.
Bunlar iki ayrı şey.

Şimdi tabii ki tarih riayet ederken

yazma ve konuşma arasında belirli miktarda

sızma olması doğal.

Bu yüzden, örneğin
şimdi uzak kalan bir çağda

biri konuşma yaptığında

yazıyormuş gibi konuşması yaygındı.

Yani demek istediğim,

eski bir filmde birinin boğazını
temizleyip verdiği şu türde bir konuşma:

"Öhöm hanımlar ve beyler" ve ardından

normal konuşmayla hiç ilgisi olmayan
bir biçimde konuşurlar.

Resmîdir, bu Gibbon'ınki gibi
uzun cümleler kullanırlar.

Aslına bakılırsa bu,
yazdığın gibi konuşmaktır

ve bu yüzden, örneğin bugünlerde
Lincoln hakkında düşünüyoruz,

film yüzünden.

Gettysburg Konuşması, o etkinliğin
ana öğünü değildi.

Ondan iki saat önce
Edward Everett'in konuştuğu konu,

açıkçası, bugün bizi ilgilendiremez,

o zaman da zorla ilgilendirdi.

Amaç onun yazıyormuş gibi

konuşmasını dinlemekti.

Sıradan insanlar dikilip
iki saat dinlediler.

Bu son derece doğaldı.

O zamanlar insanlar
yazıyor gibi konuşuyordu.

E yazıyor gibi konuşabiliyorsan

o zaman mantıken bazen de
konuşuyor gibi yazmak isteyebilirsin.

Sorun sadece malzemedeydi,

o zamanlar mekanik anlamda bu daha zordu,

bunun basit nedeni de malzemelerin
elverişli olmamasıydı.

Ellerle bunu yapmak
neredeyse imkansızdır,

stenografi hariç,
o zaman da iletişim limitli.

Manuel daktiloda bu çok zordu,

elektrikli olanlar çıktığında bile

veya ardından bilgisayar klavyelerinde,

az çok konuşmanın hızına yetişecek şekilde

hızlıca yazabilecek olsanız bile

mesajınızı hızlıca alabilecek biri olmalı.

O mesajı alabilecek şeyler
cebinizde olduğunda

o zaman konuştuğunuz gibi yazmanızı
sağlayan koşullara sahipsinizdir.

İşte mesajlaşma da burada devreye giriyor.

İşte bu yüzden de mesajlaşmanın
yapısı çok esnek.

Mesajlaşırken hiç kimse büyük harfler
veya noktalamayı düşünmez

ama konuşurken
bunları düşünüyor musunuz ki?

Hayır, o zaman
mesajlaşırken niye düşünesiniz?

Mesajlaşma, yazma dediğimiz şeyin

kaba mekaniklerini içerse de
parmaklı konuşmadır.

Mesajlaşma budur.

Artık konuştuğumuz biçimde yazabililriz.

Bu çok da ilginç bir şey

ama yine de bunun bir çeşit düşüşü
temsil ettiğini düşünmesi kolay.

Yapının bu genel sarkıklığını,
kurallarla alakasızlığını

ve kara tahtada öğrenmeye
alışkın olduklarımızı görüyor

ve dolayısıyla bir şeylerin
yanlış gittiğini düşünüyoruz.

Bu çok doğal bir his.

Fakat işin aslı, tek olan

bir çeşit doğmakta olan karmaşıklık.

Bu parmaklı konuşmada bunu görüyoruz.

Bunu anlamak için de

bu yeni tür dilde yeni bir yapının

ortaya çıktığını görmek istiyoruz.

Dolayısıyla örneğin mesajlaşmada

şu LOL olayı var.

Şimdi bu LOL,

genelde bunun "yüksek sesle gülme"
anlamına geldiğini düşünürüz.

Elbette, teoride bu böyle,

çok eski metinlere bakarsanız
o zaman insanlar bunu

yüksek sesle gülmeyi
belirtmek için kullanıyordu.

Ama şimdi mesajlaşırken
veya mesajlaşmanın alt katmanının

geldiği durumun farkında biriyseniz

LOL'un artık yüksek sesle gülme
anlamına gelmediğini fark edeceksiniz.

Bu açıklaması çok daha güç
başka bir şeye dönüştü.

Şimdi şu, fazla uzun olmayan bir süre önce

20 yaşlarında, erkek olmayan
bir kişinin yazdığı

gerçek bir mesaj.

"Kullandığın yazı tipini sevdim bu arada."

Julie: "lol teşekkürler gmail
şu anda çok yavaş"

Şimdi düşünürseniz, bu komik değil.

Kimse gülmüyor. (Kahkahalar)

Ama yine de bunun bir tür
hıçkırık olduğunu varsayıyorsunuz.

Sonra Susan "lol, biliyorum," diyor,

yine, bu sıkıntılar hakkında konuşurken

alışkın olduğumuzdan daha kahkahalı.

Böylece Julie
"Sana bir e-posta gönderdim." diyor.

Susan: "lol, gördüm."

Çok komik insanlar, LOL bu demekse.

Bu Julie "Pekâlâ, ne var ne yok?" diyor.

Susan: "lol, 10 sayfalık
bir yazı yazmam lazım."

Hiç de eğlenmiyor. Bunu düşünelim.

LOL çok belirli bir şekilde kullanılıyor.

Empati işareti, konfor işareti.

Biz dil bilimciler böyle şeylere
edimsel parçacıklar diyoruz.

Gerçek insanların kullandığı
tüm konuşma dillerinde bunlar var.

Japonca biliyorsanız birçok cümle sonunda
kullanılan o kısa "ne" kelimesini düşünün.

Bugün siyahi gençliğin
konuşmalarını dinlerseniz

"yo" sözcüğünü düşünün.

Bunun hakkında bitirme tezi yazılabilir,

muhtemelen yazılıyordur da.

Edimsel parçacık, LOL giderek bu oluyor.

Gerçek insanlar arasında
dilin kullanılma biçimi.

Diğer bir örnek de "eğik çizgi".

Şimdi, eğik çizgiyi alışkın olduğumuz gibi

"Parti-eğik çizgi-network
oturumu yapacağız."

cümlesinde olduğu gibi kullanabiliriz.

Geldiğimiz nokta hemen hemen bu.

Eğik çizgi gençler arasında bugün

mesajlaşmada çok farklı
bir şekilde kullanılıyor.

Sahneyi değiştirmek için kullanılıyor.

Yani örneğin bu Sally kişisi diyor ki

"Takılacak birilerini bulmam gerek"

Jake de diyor ki "Haha" --

bu "Haha" da tez konusu
ama şimdi zaman yok --

"Haha yani kendi başına
gidiyorsun? Neden?"

Sally: "NYU'daki bu yaz programına."

Jake: "Haha. Eğik çizgi,
tek gözle atış yapmaya çalışan

suns oyuncuları videosu izliyorum."

Eğik çizgi ilginç.

Ondan sonra Jake'in ne hakkında
konuştuğunu bilmiyorum bile

ama fark ettiğiniz gibi
konuyu değiştiriyor.

Şimdi bu oldukça sıradan görünüyor

ama gerçek hayatta

bir konuşmada konuyu değiştirmenin

zarif yollarını düşünün.

Doğrudan dalmazsınız.

Bacaklarınızı sıvazlayıp
dalgın bir şekilde uzaklara bakarsınız

ya da "Hımm, aklıma geldi de..."
gibi bir şeyler dersiniz

öyle olmasa da, ama yapmaya --

(Kahkahalar)

aslında yapmaya çalıştığınız
konuyu değiştirmektir.

Mesajlaşırken bunu yapamazsınız,

dolayısıyla bu ortamda bunu yapmanın
yolları ortaya çıkıyor.

Dil bilimcilerin
yeni bilgi işareti dediğinden

tüm konuşma dillerinde var
hatta iki üç tane.

Mesajlaşma eğik çizgiden
bir tane ortaya çıkardı.

Böylelikle tüm bir dizi
gelişmekte olan yeni anlam var

ve yine de bir şeylerin yolunda olmadığını

düşünmesi kolay.

Bir çeşit yapı eksikliği var.

"The Wall Street Journal"da kullanılan
dil kadar sofistike değil.

İşin aslı,

1956'daki şu kişiye bakın,

bu daha mesajlaşma yokken

"I Love Lucy" dizisi yayındayken.

"Birçokları alfabeyi
veya çarpım tablosunu bilmiyor,

gramatik yazamıyor --"

Bu tür şeyleri daha önce duyduk,

sadece 1956'da değil.
1917'de Connecticut okul öğretmeni.

1917. Bu hepimizin
yazma açısından her şeyin

bir şekilde mükemmel olduğunu
düşündüğümüz zamanlar

çünkü "Downton Abbey"dekilerin
hitabeti kuvvetli

ya da öyle bir şeyler.

Peki "Ülkedeki her kolejden
ağlayışlar yükseliyor,

'Yeni öğrencilerimiz yazamıyor,
noktalamaları hatalı.'" Falan filan.

Bundan daha geriye de gidebilirsiniz.

Harvard rektörü. Yıl 1871.

Elektrik yok. İnsanların üç adı var.

"Yazmada kötü imla,

yanlışlık yapmanın yanı sıra
ifade kabalığı."

Bahsettiği insanlar da kolej eğitimlerine

diğer türlü iyi hazırlanmış kişiler.

Daha bile geriye gidebilirsiniz.

1841, bir okul yöneticisi üzgün

çünkü uzun bir süre boyunca
"üzüntüyle fark ettim ki

neredeyse tümüyle ihmal edilen orjinal"
falan filan falan filan.

Ya da MS 63'e kadar geri gidebilirsiniz
(Kahkahalar)

ve bu zavallı adam

insanların Latincelerini beğenmiyor.

Aslında Fransızcanın nasıl
ortaya çıktığı hakkında yazıyormuş.

İşte böyle, her zaman
(Kahkahalar) (Alkış) ---

bunlar hakkında
endişelenen insanlar var

ve gezegen bir şekilde
dönmeye devam ediyor.

İşte böyle, ben bugünlerdeki mesajlaşmayı
şöyle görüyorum:

gençlerin geliştirdiği
yepyeni bir yazma biçimi,

normal becerilerinin yanı sıra
bunu kullanıyorlar,

bu da iki şeyi de yapabildikleri
anlamına geliyor.

Çift dilli olmanın bilişsel olarak
faydalı olduğuna dair

kanıtlar artıyor.

İki lehçeli olmakta da bu doğru.

Yazmanız açısından iki lehçeli olmanız
için de kesinlikle doğru.

Yani mesajlaşma aslında gençlerin bugün
kullandığı dengeli bir eylemin kanıtı,

bilinçli bir şekilde değil elbette

ama bu dilbilimsel repertuarlarının
genişlemesi olayı.

Çok basit.

1973'ten biri 1993'te
bir yurt mesaj panosunda

yazılanlara baksaydı

"Aşk Hikâyesi" çağından bu yana

kelimeler biraz değişmiş olacaktı

ama o mesajda ne yazdığını anlardı.

1993'ten o kişiyi alın,
üzerinden çok geçmedi,

"Bill and Ted's Excellent Adventure",
o zamanın insanları.

O insanları alın

ve bugün 20 yaşındaki birinin yazdığı
çok tipik bir mesajı okusun.

Yarısının ne demek olduğuna dair
fikri bile olmayacaktır

çünkü bize küçük araçlarıyla
koşuşturur gibi

sıradan bir şey yapıyorlar gibi gelirken

gençlerimiz arasında tamamen

yeni bir dil gelişti.

Pekâlâ, kapatırken, eğer geleceğe,

2033'e gidebilseydim

ilk işim David Simon'ın
"The Wire" dizisinin devamını

yapıp yapmadığını sormak olacak.
Bunu bilmek isterim.

Gerçekten de bunu sorardım

ve "Downton Abbey"de esasen
neler olduğunu bilmek isterdim.

İkinci şey bu olurdu.

Üçüncü şey de

lütfen bana 16 yaşındaki gençlerin
yazdığı yazıları gösterin olacaktır

çünkü bu dilin bizim zamanımızdan bu yana

nereye geliştiğini bilmek isterdim

ve ideal olarak sonra bunları
şimdiki size ve bana gönderirdim

ki burnumuzun tam ucunda gerçekleşen

bu dil bilimsel mucizeyi inceleyebilelim.

Çok teşekkürler.

(Alkış)

Teşekkürler. (Alkış)