Maurizio Seracini: Sekretne życie obrazów

Historii sztuki daleko do stuprocentowej pewności. Inżynier Maurizio Seracini spędził 30 lat na poszukiwaniach zaginionego fresku Leonarda da Vinci pt. "Bitwa pod Anghiari". W tym czasie odkrył, że wiele obrazów ma ukryte pod powierzchnią "warstwy historii". Czy powinny się stać integralną częścią wizualnego doświadczania sztuki?

W 1975 roku spotkałem
we Florencji prof. Carla Pedrettiego,

mojego byłego nauczyciela historii sztuki,

a obecnie uznanego na świecie
badacza Leonarda da Vinci.

Spytał czy znam jakiś
technologiczny sposób,

by rozwikłać 500-letnią tajemnicę

zagubionego arcydzieła da Vinci,

"Bitwy pod Anghiari",
które powinno znajdować się

w Izbie 500 w Palazzo Vecchio,
we Florencji.

W połowie lat 70.
było niewiele takich możliwości

dla bioinżyniera,
zwłaszcza we Włoszech,

więc wraz z badaczami z USA
i Uniwersytetu we Florencji

postanowiłem zbadać
malowidła ścienne

umieszczone przez Vasariego
na ścianach Izby 500,

w poszukiwaniu zagubionego Leonarda.

Niestety, nie wiedzieliśmy wówczas,

że to niewłaściwe miejsce.

Musieliśmy szukać znacznie głębiej,

więc badania wstrzymano,
aż do 2000 roku,

kiedy wznowiła je rodzina Guinnessów.

Tym razem staraliśmy się zrekonstruować

wygląd Izby przed remontem,

wraz z Wielką Salą
zbudowaną w 1494 roku.

Chcieliśmy znaleźć
pierwotne drzwi i okna.

W tym celu stworzyliśmy model 3D,

a potem, dzięki termografii,
udało nam się je znaleźć.

Są to oryginalne okna Wielkiej Sali.

Określiliśmy wysokość sufitu

i zrekonstruowaliśmy plan
pierwotnej Izby,

jeszcze przed przebudową Versariego,

jeszcze przed przebudową Versariego,

który zmienił układ całego skrzydła,

włącznie z konieczną
do zlokalizowania "Bitwy pod Anghiari"

klatką schodową

w określonym miejscu
na jednej z dwóch ścian.

Dowiedzieliśmy się również, że Vasari,

któremu Kosma I Medyceusz
zlecił przebudowę Izby 500,

między 1560 a 1574 rokiem,

dwukrotnie uratował już arcydzieła sztuki,

przez umieszczenie przed nimi
ściany z cegieł,

zostawiając przy okazji
małą szczelinę.

Jedno z nich należało do Masaccia
z kościoła Santa Maria Novella we Florencji.

Zatem pomyśleliśmy,
że Vasari mógł zrobić podobnie

w przypadku wybitnej pracy Leonarda,

którego wielbicielem również był.

Zbudowaliśmy skomplikowane
anteny radiowe,

żeby poszukać w ścianach takich szczelin.

Pod prawym panelem

wschodniej ściany znaleźliśmy miejsce,

gdzie według nas "Bitwa pod Anghiari"
lub chociaż jej część,

gdzie według nas "Bitwa pod Anghiari"
lub chociaż jej część,

zwana "Bitwą o sztandar",
powinna się znajdować.

Niestety,

w 2004 roku projekt został wstrzymany,

z wielu politycznych powodów.

Zdecydowałem się powrócić
do mojej Alma Mater,

Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego,

i zaproponowałem otwarcie
centrum badawczego

nauk technicznych
w zakresie dziedzictwa kulturowego.

W 2007 roku powstało CISA3,
centrum badawcze dziedzictwa kulturowego,

w szczególności sztuki, architektury

i archeologii.
Studenci zaczęli napływać,

my zaczęliśmy rozbudowywać technologie,

co zasadniczo jest niezbędne,
by posunąć się dalej

i rozpocząć prace w terenie.

Do Izby 500 wróciliśmy w 2011 roku,

tym razem z pokaźną grupą studentów

i moim kolegą prof. Falko Kuesterem,

obecnie dyrektorem CISA3.

Wiedzieliśmy już, gdzie powinniśmy szukać,

żeby się przekonać,
czy coś tam jeszcze zostało.

Z kilku powodów,
niewartych wyjaśniania,

ograniczyliśmy się
wyłącznie do endoskopu,

jako jednej z możliwych opcji.

Z kamerą z ogniskową obiektywu 4 mm

udało nam się pobrać

i udokumentować fragmenty

czerwonawej, czarnej, a później,

w czasie bardziej zaawansowanych badań

przy pomocy XRF
i dyfrakcji rentgenowskiej

również beżowej barwy.
Rezultaty badań,

na tamtą chwilę wskazywały,

że rzeczywiście znaleźliśmy barwniki.

A ponieważ wiemy,
że nikt nie malował na ścianach

przed Vasarim, 60 lat później,

pigmenty te są zatem
ściśle związane z malarstwem ściennym

i najprawdopodobniej z Leonardem.

Cóż, szukamy jednego
z najwspanialszych i najbardziej cenionych

dzieł sztuki, jakie stworzyła ludzkość.

W rzeczywistości
było to najważniejsze zlecenie,

jakie kiedykolwiek
Leonardo otrzymał.

Za to arcydzieło okrzyknięto go

najbardziej wpływowym
artystą jego czasów.

W ciągu ostatnich 37 lat
miałem zaszczyt pracować

przy kilku arcydziełach,
prezentowanych za mną,

głównie, by dokonać oceny

stanu zachowania.
Oto twarz "Madonny na krześle",

z której, gdy ją podświetlić światłem UV,

wyłania się inna, starsza kobieta.

wyłania się inna, starsza kobieta.

Sporo tam jeszcze lakieru, retuszu

i śladów nadmiernego czyszczenia.
Wszystko staje się widoczne.

Technologia pomaga również dopisać nowe,

lub chociaż uaktualnić istniejące
karty naszej historii.

Przykład to "Dama z jednorożcem",

kolejny obraz Rafaela.
Widać na nim jednorożca,

o którym wiele powiedziano i napisano,

jednak, gdy prześwietlić go promieniami
Rentgena, pokazuje się szczeniak.

To nie problem... (Śmiech)

Niestety, kontynuując badania tego obrazu,

okazuje się, że Rafael
nie namalował ani jednorożca,

ani szczeniaka,
pozostawiając obraz nieskończonym.

Zatem wszelkie analizy
dotyczące egzotycznej symboliki

jednorożca... (Śmiech)

Niestety nie są wiarygodne. (Śmiech)

Również autentyczność.
Wyobraźmy sobie,

gdyby nauka mogła wkroczyć
w dziedzinę określania

autentyczności dzieł sztuki,
byłaby to rewolucja kulturalna,

a w efekcie również rynkowa.

Przykład:

Otto Marseus van Schrieck, "Martwa natura"

z kolekcji Palazzo Pitti,
niedawno prześwietlony podczerwienią,

na szczęście dla historyków sztuki,

potwierdził sygnaturę
Marseusa van Schriecka,

jak również to,
gdzie i kiedy obraz powstał.

W tym wypadku wynik był pozytywny,
oczywiście nie zawsze tak jest.

Potwierdzanie autentyczności i nauka
mogłyby wspólnie

przygotować grunt dla bardziej obiektywnej,

a może raczej mniej subiektywnej oceny,

a może raczej mniej subiektywnej oceny,

w porównaniu do tej obecnej.

Muszę przyznać, że odkrycie,
które naprawdę pobudziło moją wyobraźnię,

to ten niesamowicie bujny rysunek

znajdujący się pod brązową warstwą

"Pokłonu Trzech Króli".
Widzimy tutaj

ręcznie kierowany skaner XYZ
z przymocowanym termowizorem

badający brązową warstwę arcydzieła,

w celu ujawnienia,

co może znajdować się pod powierzchnią.

To jeden z najcenniejszych obrazów

Leonarda da Vinci, jaki posiadają Włochy.

Spójrzmy na te wspaniałe wizerunki twarzy,

których przez 5 wieków nikt nie widział.

Są wspaniałe.
Widać, jak pracował Leonardo.

Widać "lekkość" jego warsztatu.

Bezpośrednio na warstwie bazowej deski

znajdujemy fantastycznego słonia.

(Śmiech) Dzięki słoniowi właśnie

odkryto 70 wizerunków
niewidzianych przez stulecia.

To było jak objawienie. Zrozumieliśmy

i udowodniliśmy,
że dzisiejsza brązowa powierzchnia

nie jest dziełem Leonarda da Vinci.

Jedynie ten niewidziany od 5 stuleci obraz,

którego nie mogliśmy dostrzec,
a wszystko dzięki technologii.

Kwestia tabletu... Pomyśleliśmy,

że skoro mieliśmy przyjemność
zobaczyć te wszystkie odkrycia,

czemu nie pokazać tego wszystkim.

Wymyśliliśmy aplikację
rzeczywistości rozszerzonej

działającą na tabletach.
Pozwólcie, że pokażę,

co każde z nas
będzie mogło zrobić w muzeum.

co każde z nas
będzie mogło zrobić w muzeum.

Idziemy do muzeum z tabletem,

kierujemy kamerę urządzenia na obraz,

który nas interesuje.

Klikamy, zatrzymujemy.

Kiedy rejestrowany kamerą obraz

zostaje zapisany,

zostają załadowane grafiki,

które widzieliście.

I tak możemy powiększyć, przewinąć.

Znajdźmy słonia.

Wystarczy potrzeć jednym palcem

i pojawi się słoń. (Brawa)

(Brawa)

Jeśli zechcemy,

możemy przewijać dalej,

na przykład w stronę schodów.

Ikonografia się zmieni,
jest wiele warstw,

rekonstrukcja od ruin starej
do nowej świątyni,

pojawiają się postacie.

To nie tylko zaspokojenie ciekawości

przez odkrycie ikonografii,
bo chodzi też o ikonologię,

o ukazanie znaczenia obrazu.

Wydaje nam się,
że to świetny, prosty

i dla każdego dostępny sposób,

żeby samemu stać się odkrywcą,

a nie jedynie pasywnie przechadzać się

po nieskończonych salach muzeum.

(Brawa)

Kolejny pomysł to cyfrowa karta pacjenta.

Pojęcie zrozumiałe
w kontekście pacjentów ludzkich,

ale jeśli chodzi o dzieła sztuki, niestety,

do tej pory nikt nie wpadł na ten pomysł.

My wierzymy, że tak powinien wyglądać

pierwszy krok w kierunku
prawdziwej konserwacji,

pozwalający nam
naprawdę zbadać i zrozumieć

wszystko, co związane ze stanem dzieła,

techniką wykonania, materiałami,
jak również pytaniem,

kiedy i dlaczego powinniśmy
dokonać renowacji, czy raczej ingerować

w środowisko otaczające obraz.

Naszym celem jest ponowne odkrycie

ducha renesansu,
stworzenie nowej dyscypliny,

gdzie inżynieria,
w służbie dziedzictwu kulturowemu,

staje się symbolem
przenikania się sztuki i nauki.

Zdecydowanie potrzeba
nowego rodzaju inżynierów,

którzy wyjdą w teren,
przeprowadzą taką pracę

i odkryją dla nas kulturowe wartości,

których tak rozpaczliwie
dzisiaj potrzebujemy.

Jeśli miałbym podsumować
wszystko jednym słowem,

oto, co staramy się zrobić.

Dać przyszłość naszej przeszłości,

żeby zyskać nową przyszłość dla nas.

Póki znajdujemy w życiu
miejsce na ciekawość i pasję,

w każdym z nas jest trochę Leonarda.
Dziękuję. (Brawa)

(Brawa)