Lessen uit antieke sociale media: Tom Standage bij TEDxOxbridge

Sociale media zijn niet alleen een moderne trend, maar ook een antieke, zoals Tom Standage uitlegt. Op TEDxOxbridge neemt hij ons mee op een geschiedkundige tournee langs de manieren waarop nieuws en ideeën werden verspreid en besproken -- van de brieven van Cicero tot de koffiehuizen van het Elizabethaanse Engeland -- en toont hij aan dat sociale media helemaal niet zo nieuw zijn.

(Applaus)

Ik zal het hebben
over sociale media.

Misschien zeg je dan: "Niet nog eens
geleuter over sociale media!"

Maar ik bied jullie
een andere kijk op sociale media,

waar jullie waarschijnlijk
nooit van hebben gehoord.

Ik wil jullie een historische kijk
op sociale media geven.

Maar dan moeten we het eerst
eens zijn wat sociale media zijn.

Dit is mijn definitie.

Het zijn media die we - cruciaal! -
van anderen krijgen,

die uitgewisseld worden
via sociale netwerken,

en uitmonden
in een verspreide discussie,

verder dan de ruimte
en de mensen die bij je zijn.

Dat is heel anders dan
een onpersoonlijke stem uit de radio.

Dit is mijn definitie.

Als je het zo definieert,
wordt het duidelijk.

Het werkt zo.

Hier staat een groep mensen.
Zij tweeten naar elkaar.

In het midden is iemand
met deze groep verbonden.

Het dijt uit, de grens over.

We begrijpen hoe dit vandaag
werkt op sociale media op het internet,

op Twitter, Facebook, Instagram
en de rest.

Maar dit soort van model,

deze horizontale verspreiding
van mens tot mens,

vereist geen digitaal netwerk.

Ik heb hier de afgelopen jaren
historische voorbeelden van gezocht.

Ik denk dat socialemedia-omgevingen
al eeuwenlang bestaan.

Wat zijn de voorwaarden
voor een socialemedia-omgeving?

Je hebt een hoop dingen nodig.

Geletterdheid, want om boodschappen
naar mensen ver weg te sturen,

moet jij kunnen schrijven
en moeten zij kunnen lezen.

De kost van het delen, kopiëren
en afleveren van informatie

moet ook redelijk laag zijn.

Vandaag is het bijna gratis,
dankzij smartphones en breedband.

Maar het blijkt dat deze voorwaarden
al eerder bestonden in de geschiedenis.

Voor zover ik kan zien, was de eerste keer
tijdens de laat-Romeinse republiek.

Dit zijn Terentius Neo en zijn vrouw.

Hij was bakker in Pompei.

Ze houden de tekenen
van hun geletterdheid vast.

Hij heeft een rol in de hand
en zij een wastafel.

Dat was een soort notebook
voor Romeinen.

Hun boodschap is:
"Zie ons hier, wij zijn geletterd."

Ze zijn erg trots op hun geletterdheid.

De Romeinse maatschappij
was tamelijk geletterd.

Romeinen schreven vaak naar elkaar.

Voor zover ik weet, ontstond het eerste
socialemedia-ecosysteem

in de Romeinse elite.

Ze schrijven elkaar brieven.
Ze geven nieuwtjes door.

De Romeinse elite was een groep
families die onderling trouwden.

Het politieke nieuws was dus
hetzelfde als het sociale nieuws.

Die daar ligt overhoop met die daar,
die twee gaan scheiden enz.

Als we naar de brieven kijken
van staatsman-redenaar Cicero,

dan zien we dat duidelijk.
Dit is een citaat uit een brief van hem:

"Op 24 maart zond ik je
een kopie van Balbus' brief aan mij...

... en van Caesars brief aan hem."

We zien brieven tweede- en
derdehands doorgegeven worden.

Dat blijkt wijdverspreid te zijn geweest.

Brieven waren semi-publieke documenten.

Hier is er nog een.
Cicero heeft een brief geschreven

met zijn mening over iets.
Het is een open brief.

Hij stuurt de brief naar de ontvanger

en geeft kopieën aan zijn vrienden.
Die vroegen erom:

"Ik hoor dat je een goede brief hebt
geschreven, zus en zo... " (Gelach)

Hij houdt alle uitgaande post bij.
We hebben Cicero's outbox en inbox.

We kunnen dus zien wat hij deed.

Dit is wat hij hier doet.
Hij zegt:

"Ik zie dat mijn brief
ruime verspreiding kreeg."

Precies wat hij wilde.

Zo werden ook boeken gepubliceerd
in de Romeinse wereld.

Er waren geen drukpersen.

Een boek schreef je zo.
Eerst schreef je een hoop rollen vol.

Je gaf die aan je rijkste,
meest invloedrijke kennis,

die veel bezoek kreeg
in zijn bibliotheek.

Geleerden bezochten die bibliotheek,
lazen het en zeiden:

"Dit is een goed boek.
Mag ik een kopie?"

Een rijke mecenas zorgde er dan voor
dat zijn kopiisten een kopie maakten

en naar hun bibliotheek bracht.
Zo dijde het verder uit.

Alleen als boeken uitdijden
en mensen erover praatten,

en om kopieën vroegen

begonnen de boekenmakers
met de productie.

Romeinse auteurs zagen hun boeken
graag zo vaak mogelijk gepirateerd.

Dit was een 'peer-to-peer'-systeem.

Het andere dat 'peer-to-peer'
werd verspreid, was de Romeinse krant.

Die heette de Acta Diurna en werd
in 59 v.C. door Julius Caesar gesticht.

Ze werd elke dag gepubliceerd.
Weet je op hoeveel exemplaren?

Kijker: Eén.
Tom Standage: Eén. Precies. Eén kopie. (Gelach)

Dat stond op het forum.
Als je het wilde lezen,

moest je het zelf gaan lezen.

Als je het elders wilde lezen,

moest het publiek
zelf voor de verspreiding zorgen.

Je stuurde je kopiist erop af
en zei: "Ga even naar het forum

om de krantenkoppen te noteren
die interessant zijn voor mij.

Ik wil graag het nieuws lezen
bij het ontbijt."

Je kopiist deed dat en bracht
het nieuws voor je mee naar huis.

Dit is het toestel waarop je het las.
Ziet er bekend uit.

Dit is een Romeinse iPad. (Gelach)

Het is eigenlijk een wastablet,
maar de verhoudingen zijn exact dezelfde.

Het formaat is hetzelfde. (Gelach)

Even terug naar die vorige,
de vrouw,

die heeft een Romeinse Galaxy S4.
(Gelach)

De knoppen stonden in het midden
van de lange kant, wat interessant is.

Zo deed het nieuws de ronde.
Als je de stad uitging

en op de hoogte wilde blijven
van het nieuws,

dan kopieerden je vrienden
stukjes uit de Acta Diurna

en stukjes uit de brieven
die ze hadden gekregen.

Nieuws kreeg je van je vrienden.
Het was een socialemedia-systeem.

We gaan even vooruit.
Dit is nog een voorbeeld.

Dit is van 1500 jaar later,
dit is Martin Luther.

Martin Luther gaat de strijd aan
met de katholieke kerk

over de leer van de aflaten,

de verkoop van kaartjes
om aan het voorgeborchte te ontkomen.

Hij vindt dat een dwaas idee
en schrijft 95 stellingen,

of vragen waarover hij een debat wil,
waarop hij een antwoord wil van de Paus.

Vandaag zou dat een lijstje
op BuzzFeed zijn, met de titel:

"95 redenen waarom de Paus
ongelijk heeft over de aflaten",

of iets in die trant. (Gelach)

Als het op BuzzFeed zou staan,
zou het heten:

"95 maffe redenen waarom
de Paus ongelijk heeft...."

In werkelijkheid schrijft hij het uit,
met de hand,

en nagelt het op de kerkdeur
in Wittenberg, om te zeggen:

"Ik wil hier een debat over."
Dat ging toen zo.

De mensen gingen het kopiëren.
De verspreiding begint.

Drukkers krijgen het in handen.

Het is in het Latijn. Ze drukken kopieën.
Het bereikt drukkers in steden in de buurt.

Het veroorzaakt ophef. Ze herdrukken het.
Het bereikt nog meer steden, steeds verder.

Luther zelf doet niets.

Sommige drukkers
vertalen het naar het Duits,

zodat het mensen bereikt
die geen Latijn kennen.

Het verspreidt zich razendsnel.
Dit is een tijdgenoot van Luther:

"Het verspreidt zich op 2 weken tijd
over heel Duitsland,

en op een maand tijd
over heel Europa."

Luther is hier volkomen verrast over.

Hij kan niet geloven dat zijn
stellingen "gedrukt en verspreid worden,

boven alle verwachtingen".

Nu gaat hem iets dagen.
Hij zegt: "Wacht eens even,

dit is de manier om mijn visie
over aflaten te verspreiden."

Dus hij schrijft zijn volgende pamflet
in het Duits,

en geeft het aan de drukker
in Wittenberg, waar hij woont.

Hij drukt duizend exemplaren.
Die gaan naar naburige steden,

waar andere drukkers
weer kopieën drukken.

Het dijt alsmaar verder uit.
Zo verspreidt hij zijn boodschap.

Hoe weten we dat dit efficiënt was?
Hoe meten we dat?

Vandaag meten we de effectiviteit
van een socialemedia-campagne

door retweets, vindikleuks,
reblogs enz. te tellen.

Blijkt dat je dat ook kan doen
voor Martin Luther.

Je kan tellen hoe vaak
zijn pamfletten herdrukt werden,

het aantal nieuwe uitgaven.

Als je de verkeersstatistieken
van Martin Luther bekijkt,

dan zien die er zo uit. (Gelach)

Als je een WordPress-blog hebt,
zal je dit wel herkennen.

Luther zou tevreden zijn
als hij het zag.

Die enorme piek is 1523.

De rode zijn Duitse pamfletten,
de blauwe zijn Latijnse pamfletten.

De lichtere kleur zijn de herdrukken.

De donkere kleur zijn de originele
nieuwe pamfletten van Luther.

Je ziet enorme pieken bij de herdrukken.
Het zijn telkens 1000 nieuwe kopieën.

Zo verspreidt hij zijn boodschap
door de Duitse landen en nog verder.

Het resultaat is de splitsing in de kerk
tussen katholieken en protestanten.

Hier komt de reformatie uit voort.

Hier is nog een socialemedia-platform.
Dit houdt verband met Oxford.

Dit is het eerste koffiehuis
in Engeland, hier in Oxford.

Koffiehuizen waren fantastische
platformen om media te delen.

Daar kwamen de pamfletten aan,

en de nieuwsboeken,
een voorouder van de krant.

Mensen kwamen samen, lazen ze
en spraken erover.

Ze stuurden ze per post
naar andere koffiehuizen.

Ze namen deel aan een enorme
verspreide discussie

die plaatshad
binnen de koffiehuizen.

Het opvallende aan koffiehuizen was
niet alleen dat er koffie was,

maar ook dat mensen
uit verschillende sociale klassen

er samenkwamen. Dat werd verwacht
en aangemoedigd.

De edelman, de mecanicien,
de lord en de schurk

praatten allemaal met elkaar.

Ideeën konden overslaan

tussen verschillende groepen
en sociale kringen,

op een voorheen nooit geziene manier.

Dat had verstrekkende gevolgen.

Het belangrijkste effect

is dat mensen in contact komen
met nieuwe ideeën

en deelnemen aan een breder debat
over wat er gaande is.

Men noemt koffiehuizen
universiteiten van een cent.

Je betaalde een cent
voor je koffie

en je mocht deelnemen aan een
zeer aantrekkelijke en verslavende

media-deelgemeenschap.

Er zijn nog veel meer voorbeelden.
Ik ben ze al een tijd aan het verzamelen.

Dit is een gemeenplaatsenboek,
waar je interessante dingen in opschreef,

zoals op Tumblr of Pinterest:
"O, dat is interessant!" (Gelach)

Het zijn zelden je eigen dingen. Daarom
zeg ik "zoals Tumblr of Pinterest."

80% van de dingen op Tumblr en Pinterest
zijn gedeeld.

Dat is ook zo met de gemeenplaatsenboeken.

Het zijn meestal gedichten, lijsten
en aforismen van anderen.

Je deelt het boek en vrienden
kopiëren wat ze leuk vinden.

Wat je met hen wil delen,
en wat je in je boek overschrijft,

is voor jou een manier
om jezelf te definiëren en uit te drukken.

Andere voorbeelden:
gedichten voor de Franse Revolutie,

pamfletten tijdens de Engelse Burgeroorlog,
pamfletten voor de Amerikaanse Revolutie...

Ik heb een hoop voorbeelden.

De vraag is dan: als sociale media zo
courant zijn in de geschiedenis,

wat is er dan mee gebeurd?
Waarom merkten we dit niet vroeger?

Het antwoord is dat we
van dit soort omgeving,

waarin mensen dingen delen
binnen sociale netwerken,

in de 19e eeuw overschakelden
naar dit soort model.

Hier brengen een kleine groep mensen
een boodschap heel efficiënt over

aan een enorm publiek,
maar op onpersoonlijke wijze.

Dit begint met de stoompers
en de massale verspreiding van kranten.

Dan gaat het verder met radio en tv
en dat soort dingen.

Daardoor kan een kleine selecte groep,
laten we ze journalisten noemen, ...

... een grote groep mensen bereiken.
Het zijn niet altijd journalisten,

want dit is het beruchtste voorbeeld

van de efficiëntie waarmee je

een boodschap kan propageren:
propaganda.

Dit is de Nazi Volksempfänger.

We kennen de Volkswagen,
de wagen van het volk.

Dit is de radio van het volk.
Het was de radio van het volk

omdat hij zo gebouwd was dat je alleen
de eigen Duitse zender kon ontvangen.

Je kreeg geen buitenlands nieuws.
Dus moest je luisteren naar Hitler

die maar doordramde
en toespraken gaf.

Dit soort centrale controle

is de absolute tegenpool
van sociale media.

Dat was de toestand in de 19de
en een groot deel van de 20e eeuw.

Ik denk dat we hierdoor een nieuwe kijk
op media krijgen, want

"sociale media zijn weer
helemaal terug, dankzij internet".

Internet maakt het goedkoop
om vele mensen te bereiken.

Je hebt geen dure drukpers
of radiozender meer nodig.

Je kan gewoon naar je favoriete
sociale platform gaan

en wat je schrijft of publiceert,
bereikt potentieel miljoenen mensen.

Dat betekent dat je de geschiedenis
van de media niet zo moet bekijken,

als een scheiding
tussen oude en nieuwe media,

-- 'oud' was analoog,
drukpers, radio en tv,

'nieuw' is digitaal, internet
en meer sociaal.

Dat is volgens mij
niet het hele verhaal.

We moeten het zo bekijken.
(Gelach)

Er was zoiets als
'hele oude' media.

Dat leek erg op 'nieuwe' media.

De scheiding ligt in 1833,
toen de eerste

krant van een cent
in New York verscheen.

Dat is voor mij het begin
van de 'oude' media, van de centralisatie.

De periode van de pre-'oude' media
heeft ons vandaag veel te bieden.

Het betekent
dat antieke socialemedia-systemen

een hoop lessen voor ons hebben.

Ik loop snel langs drie lessen.
Dit is de eerste.

"Is sociale media gewoon een gevaarlijke
afleiding, tijdverspilling?"

Ik weet zeker dat je dat al te horen kreeg.
Het is een gekende klacht, dat het geen

"sociale netwerken moet heten, maar...

... dat het sociaal nietwerken
moet heten."

(Gelach)

Dat is een oude klacht.

Hier doet iemand precies daarover
zijn beklag in Oxford rond 1670.

Anthony Wood zegt: "Waarom voeren
de studenten geen klap meer uit?

Omdat ze allemaal
in het koffiehuis zitten,

waar ze media delen met hun vrienden."
(Gelach)

Blijkt dat dit ook in Cambridge gebeurde.
(Gelach)

Gelijke kansen, niet?
Oxbridge!

Exact dezelfde klachten
in Cambridge:

studenten werken niet meer
omdat ze in het koffiehuis zitten.

Hier is een pamflet
dat daar ook over klaagt:

koffiehuizen zijn de vijand
van ijver en vlijt

en de ondergang
van ernstige jongelui

omdat mensen gewoon
hun tijd verdoen.

Maar is dat zo? Kijk wat er
op het einde van de 17e eeuw gebeurde.

In plaats van de vijand
van ijver en vlijt te zijn,

waren koffiehuizen smeltkroezen
van innovatie.

Mensen en ideeën konden zich
op nieuwe manieren vermengen.

Dat gaf ongelooflijke resultaten.

De wetenschappelijke revolutie,
bijvoorbeeld.

Jonge wetenschappers zagen elkaar
in koffiehuizen.

De Koninklijke Maatschappij ontstaat
uit vergaderingen in koffiehuizen,

hier in Oxford en in Londen.

Soms doen ze experimenten
en lezingen in koffiehuizen.

Mijn favoriete voorbeeld is dat
Isaac Newton zijn Principia Mathematica,

de grondslag van de moderne wetenschap,
schrijft om een koffiehuisdebat te beslechten

tussen Wren, Hooke en Halley.
(Gelach)

Allemaal de schuld van het koffiehuis.

Koffiehuizen leiden ook
tot commerciële innovatie.

Lloyd's of Londen begint
als het koffiehuis Lloyd's.

Om de hoek is er een koffiehuis
dat Jonathan's heet

en dat de beurs van Londen wordt.
(Gelach)

Je krijgt verbazende innovatie
door die botsing van ideeën.

Hetzelfde kan vandaag
via sociale media.

Sommige bedrijven beseffen dat
en gebruiken sociale media intern

om samenwerking en innovatie
te doen gedijen.

"Wat is de rol van sociale media
in revoluties?"

Daar hoorden we veel over,
na de Arabische Lente.

In welke mate speelden Facebook
en Twitter een rol

in wat gebeurde in Tunesië en Egypte?
Zijn dat Twitterrevoluties?

Blijkt dat we bij de geschiedenis
te rade kunnen gaan.

We kunnen het Martin Luther vragen:

"Uit de snelle verspreiding
van de stellingen

leidde ik af wat de meerderheid
van de natie van aflaten vond."

De populariteit van zijn pamfletten
had een signaalfunctie

voor hem en voor de lezers ervan,

dat ze hetzelfde dachten
over aflaten.

Moderne onderzoekers van sociale media
noemen dit synchronisatie van opinie.

Mensen die niet zeker weten
of ze de mening van anderen delen,

stellen vast dat dat zo is.

Vandaag krijg je dat als 80.000
mensen een Facebookpagina leuk vinden

met "Laten we zaterdag gaan betogen!"

Toentertijd kreeg je dat als
je naar de pamfletverkoper ging, en die zei:

"Sorry, de nieuwste
Luther is uitverkocht."

Dan wist je dat anderen
het probeerden te kopen

en dus interesse hadden
voor zijn boodschap.

Ik denk dat dat ons zegt dat sociale media
de revolutie niet veroorzaken,

dat doet een onderliggende
ontevredenheid,

maar ze helpen ze
om zich sneller te verspreiden.

Jared Cohen van Google zegt
dat het versnellers zijn.

Ze starten de brand niet,
maar ze helpen hem uitbreiden.

Dat is volgens mij
een goede kijk op de zaak.

Tenslotte: "Zijn sociale media een gril?"

Ik hoop dat ik jullie overtuigd heb
dat ze al heel lang bestaan.

Het is helemaal geen gril. Als er iets
een gril was, dan de 'oude' massamedia.

Dat was een historische anomalie,
als je het zo bekijkt.

Nu zijn we terug
bij een meer sociaal model,

zoals we hadden
voor het midden van de 19e eeuw.

Deze keer wordt het versterkt
door het internet.

"Sociale media zijn geen gril.

De massamedia waren de anomalie."

Sociale media zijn een blijver.

Ik hoop dat jullie nu overtuigd zijn
dat moderne gebruikers van sociale media

- ik hoop dat jullie
allemaal op Twitter zitten -

erfgenamen zijn
van een eeuwenlange traditie.

Ik hoop dat dit jullie kijk
op sociale media verandert,

dat jullie zien dat moderne activiteiten
historische voorgangers hebben.

Ik hoop jullie te hebben overtuigd
dat sociale media

ons niet alleen vandaag
met elkaar verbinden,

maar dat ze ons ook
met het verleden verbinden.

(Applaus)