Efsanenin arkasındaki bilim: Homeros'un "Odise"si - Matt Kaplan

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/the-science-behind-the-myth-homer-s-odyssey-matt-kaplan

Homeros'un Odise'si Yunan kahraman Odysseus'un Truva Savaşı'ndan eve dönüş yolundaki maceralarını anlatır. Bazı bölümler gerçek olaylara dayansa da, canavarlar, devler ve büyücülerle karşılaşmaların tamamen kurgu olduğu düşünülmektedir. Ancak bu efsanelerde gözle görünenden fazlası olabilir mi? Matt Kaplan, Odise'nin ardında neden birçoklarının fark ettiğinden daha fazla gerçek olabileceğini açıklıyor.

Ders: Matt Kaplan, animasyon: Mike Schell.

Batı edebiyatının en eski

eserlerinden biri olan
Homeros'un Odise'si

Yunan kahraman Odysseus'un
Truva Savaşı'ndan

on yıl süren eve dönüş yolculuğu
esnasındaki maceralarını anlatır.

Bazı bölümler gerçek olaylara dayansa da,

garip canavarlar, korkutucu devler
ve güçlü büyücülerle karşılaşmaların

tamamen kurgu olduğu düşünülmektedir.

Ancak bu efsanelerde gözle
görünenden fazlası olabilir mi?

Destandan ünlü bir bölüme bakalım.

Uzun yolculuğunun ortasında

Odysseus ve tayfası kendilerini
esrarlı ada Aiaia'da bulurlar.

Aç ve bitkin düşmüş adamlardan bazıları,
çok güzel bir kadının içeri

şaşaalı bir şölene davet ettiği
görkemli bir eve rastlar.

Elbette bunların hepsi gerçek
olamayacak kadar güzeldir.

Aslında kadın kötü büyücü Kirke'dir

ve askerler masasında
doyana kadar yedikten sonra,

değneğini sallayarak
onları hayvana çevirir.

Şans eseri adamlardan biri kaçar,

Odysseus'u bulur ve ona
tayfasının durumunu anlatır.

Ancak Odysseus adamlarını
kurtarmaya koşarken,

haberci tanrı Hermes'e rastlar,

Hermes ona önce tılsımlı
bir otu almasını öğütler.

Odysseus bu öğüde uyar

ve sonunda Kirke'yle karşılaşınca,
büyüsünün ona etkisi olmaz,

onu yenerek tayfasını kurtarır.

Doğal olarak yüzyıllardır bu büyücülük
ve hayvana dönüştürme hikâyesinin

hayal gücünden ötesi olduğu düşünülmedi.

Ancak son senelerde, bölümde geçen
otlar ve ilaçlarla ilgili ifadeler

bilim insanlarının ilgisini çekerek,

içlerinden bazılarının mitlerin

gerçek deneyimlerin kurgusal ifadeleri
olabileceğini öne sürmelerine yol açtı.

Homeros'un metninin ilk versiyonları

Kirke'nin yiyeceklere zehirli
ilaçlar karıştırdığını söyler,

böylece tayfa tamamen kendi
memleketlerini unutur.

Tesadüfen Akdeniz bölgesinde
büyüyen bitkilerden biri olan

boru otu adında kulağa
masum gelen bir bitkinin

etkilerinden biri kati hafıza kaybıdır.

Bitki, asetilkolin adı verilen
hayati nörotransmitterin yapısını bozan

bileşiklerle de yüklüdür.

Böylesine bir bozulma
canlı halüsinasyonlara,

garip davranışlara

gerçekle düşü ayırt
etmekte güçlüğe,

insanları hayvanlara

dönüşmüş olduklarına inandıracak
türden şeylere sebep olabilir ki

bu aynı zamanda Kirke'nin büyücü değil,

aslında yerel bitkileri yüksek
etkiyle kullanmayı bilen

bir kimyager olduğunu akla getirir.

Ancak boru otu hikâyenin sadece bir kısmı.

Odise'deki çoğu malzemenin aksine,

metinde Hermes'in Odysseus'a verdiği otun
olağan dışı şekilde ne olduğu belli.

Tanrıların "Moly" dediği otun,

orman koyaklarında bulunduğu,

kökünün kara, çiçeğinin ise süt kadar
beyaz olduğu anlatılır.

Kirke'yle ilgili bölüm gibi,

"Moly"nin yüzyıllar boyunca spekülatif
bir uydurma olduğu düşünüldü.

Ancak 1951'de Rus farmakolog
Mikhail Mashkovsky,

Ural Dağları'ndaki köylülerin

çocuk felcinden muzdarip çocukları
iyileştirmek için

süt beyazı çiçekleri ve kara bir kökü
olan bir bitki kullandığını keşfetti.

Adı kardelen olan bu bitkinin

nörotransmitter asetilkolinin
bozulmasını önleyerek

sadece çocuk felci değil, aynı zamanda
Alzheimer gibi diğer hastalıkların da

adı verilen bileşikleri
içerdiği ortaya çıktı.

12. Dünya Nöroloji Kongresi'nde

doktorlar Andreas Plaitakis
ve Roger Duvoisin ilk kez

Hermes'in Odysseus'a verdiği bitkinin
aslında kardelen olduğunu iddia ettiler.

Homeros zamanında insanların
anti-halüsinasyon etkilerini

bildiklerine dair çok fazla
direkt bir kanıt olmasa da,

4. yüzyılda Yunan yazar Teofrastos'un
"Moly"nin zehirlere karşı

panzehir olarak kullanıldığını
belirten bir metni bulunmaktadır.

O zaman bütün bunlar Odise'deki

Odysseus, Kirke ve diğer karakterlerin
gerçek olduğu anlamına mı geliyor?

Tam olarak değil.

Ancak antik hikâyelerin önceden
düşündüğümüzden daha fazla

gerçek öge barındırabileceğini
akla getiriyor.

Çevremizdeki dünyayı
daha fazla öğrendikçe,

çağlar boyunca mitler ve
efsanelerin içinde

saklı olan bu tür bilgilerin bir
kısmını ortaya çıkarabiliriz.