Skąd wziął się kształt Ameryki Północnej - Peter J. Haproff

Zobacz całą lekcję: http://ed.ted.com/lessons/how-north-america-got-its-shape-peter-j-haproff

Ameryka Północna nie zawsze wyglądała tak jak teraz. Nie było tam dobrze nam znanych gór, kanionów i równin: wszystko to tworzyło kiedyś jedną nierozpoznawalną masę, znajdującą się gdzieś na Rodinii, wielkim superkontynencie, znajdującym się dawno temu na powierzchni Ziemi. Peter J. Haproff wyjaśnia, jak na przestrzeni milionów lat, ruchy wielkich płyt tektonicznych ukształtowały znany nam dzisiaj kontynent.

Lekcja: Peter J. Haproff, animacja: Globizco.

Geografia naszej planety
ciągle się zmienia.

Kontynenty podróżują na jednej
lub wielu płytach tektonicznych,

zmieniając się diametralnie
na przestrzeni wieków.

Skupimy się na Ameryce Północnej

i na tym, jak dobrze nam znany krajobraz,

zmieniał się na przestrzeni
setek milionów lat.

Nasza historia zaczyna się
około 750 milionów lat temu.

Jeden z superkontynentów,
Rodinia, traci stabilność

i pęka wzdłuż linii, zwanej dziś
Zachodnim Wybrzeżem Ameryki.

W wyniku tego rozłamu
powstaje ocean Panthalassa.

Widzimy prastary kontynent Laurentię,

który rozrasta się przez
następne kilkaset milionów lat

o ląd powstały w wyniku
zderzenia z łańcuchami wysp.

Jesteśmy w czasie 400 milionów lat temu.

Wzdłuż dzisiejszego Wschodniego Wybrzeża

przemieszcza się na zachód
potężna Płyta afrykańska,

zamykając prehistoryczny ocean Japetus.

Wreszcie, 250 milionów lat temu
zderza się z Laurentią.

Powstaje kolejny superkontynent, Pangea.

Ogromne ciśnienie tworzy uskoki i fałdy,

które wypiętrzając skały,
formują Appalachy.

Przyśpieszmy trochę.

Około 100 milionów lat później
Pangea rozpada się,

tworząc południowy Atlantyk

pomiędzy nowopowstałą
Płytą północnoamerykańską a afrykańską.

Idźmy dalej,

do czasu, gdy Płyta Farallon
podążająca na wschód

zbiega się z dzisiejszym
Zachodnim Wybrzeżem.

Z powodu większej gęstości
zanurza się pod Amerykę Północną.

To zjawisko subdukcji,

płaszcz ziemi wypełniony magmą
jest zalewany wodą.

W efekcie obniża się
temperatura topnienia magmy,

która wypływa na powierzchnię
Płyty północnoamerykańskiej.

Wypływając z podziemnej komory,
magma porusza się w górę

i formuje łańcuch wybuchających wulkanów.

Ta pozostała głęboko w ziemi
powoli stygnie,

krystalizując się w litą skałę,

taką jak granit występujący
w Parku Narodowym Yosemite

i w górach Sierra Nevada.

Ale do tego jeszcze wrócimy.

Jest 85 milionów lat temu.

Płyta Farallon staje się mniej stroma,

wulkany przesuwają się
na wschód i powoli zanikają.

Zanurzająca się Płyta Farallon

uciska Amerykę Północną,

wypychając łańcuchy górskie,
takie jak Góry Skaliste,

które rozciągają się prawie na 5000 km.

Wkrótce potem od Ameryki Północnej
odrywa się Płyta Euroazjatycka,

tworząc północny Atlantyk.

Przyśpieszmy znów trochę

do czasu, gdy powstaje Wyżyna Kolorado,

prawdopodobnie w wyniku
wypiętrzania się skorupy ziemskiej

i równoczesnym zagęszczeniu
Płyty północnoamerykańskiej.

Przez wieki rzeka Kolorado
będzie rzeźbić równinę,

tworząc wspaniały Wielki Kanion Kolorado.

30 milionów lat temu większa część
Płyty Farallon jest już pod powierzchnią.

Subdukcji poddawane są
jedynie niewielkie krańce płyty.

Płyta Pacyficzna zderza się
z Północną Ameryką,

tworząc nową granicę zwaną
Uskokiem San Andreas.

Wzdłuż uskoku Ameryka Północna
przemieszcza się na południe,

ocierając się o Płytę Pacyficzną,
wędrującą na północ.

Ta granica istnieje do dziś,

i przesuwa się z prędkością
30 milimetrów rocznie,

powodując katastrofalne trzęsienia ziemi.

Uskok San Andreas rozrywa także
zachodnią część Ameryki Północnej

rozciągając szeroką strefę ryftu.

Ten obszar ekstensji nazywa się
prowincją Basin and Range.

Wypiętrzanie i erozja gleby

odpowiadają za odsłonięcie granitu
w Yosemite i górach Sierra Nevada.

Mija kolejne 15 milionów lat,

magma wypala ogromną dziurę
na zachodzie Ameryki Północnej

i okresowo wylewa się na powierzchnię.

Dziś ta plama gorąca zasila superwulkan

pod Parkiem Narodowym Yellowstone.

Superwulkan pozostaje uśpiony
od 174 tysięcy lat,

ale jeśli wybuchnie,

pokryje większość kontynentu popiołem,

który całkowicie przysłoni niebo,
zagrażając ludzkości.

Superwulkan w Yellowstone jest tylko
jednym z dowodów na to,

że Ziemia nieustannie wrze
pod naszymi stopami.

Jej ruchome płyty sprawiają,
że nasza planeta ciągle się zmienia.

Za kolejne kilkaset milionów lat

kto wie, jak zmieni się
krajobraz Ameryki Północnej.

W co powoli przekształci się kontynent,

pokaże tylko czas geologiczny.