Εφευρίσκοντας ξανά το παιχνίδι της εγκυκλοπαίδειας

Με αφορμή τον τερματισμό της έντυπης έκδοσης της Εγκυκλοπαίδειας Μπριτάννικα, ο ποιητής Ράιβς ξαναζωντανεύει ένα παιχνίδι των παιδικών του χρόνων. Μέσα από την ομιλία του στο TEXxSummit στη Ντόχα, ο Ράιβς μας παρασέρνει σ' ένα γοητευτικό ταξίδι μέσα από τυχαία (και λιγότερο τυχαία) κομμάτια της ανθρώπινης γνώσης: από το Τσιμποράσο, το πιο απομακρυσμένο σημείο από το κέντρο της Γης, στον Χαμ τον Αστροχιμπαντζή, τον πρώτο χιμπαντζή που βρέθηκε στο διάστημα.

Λοιπόν, τον τελευταίο μήνα,
η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα ανακοίνωσε

ότι σταματά την έκδοσή της

μετά από 244 χρόνια,
πράγμα που μου έφερε νοσταλγία,

επειδή θυμάμαι ένα παιχνίδι που έπαιζα

με την τεράστια εγκυκλοπαίδεια
στη βιβλιοθήκη της πόλης μου

όταν ήμουν παιδί,

ίσως 12 χρονών.

Αναρωτήθηκα αν μπορούσα
να εκσυγχρονίσω εκείνο το παιχνίδι,

όχι μόνο για τις σημερινές μεθόδους,

αλλά και για τον σημερινό εαυτό μου.

Έτσι προσπάθησα.

Επισκέφθηκα
μια διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια,

τη Βικιπαίδεια,
και αναζήτησα τον όρο «Γη».

Ξεκινήστε από οπουδήποτε,
αυτή τη φορά διάλεξα τη Γη.

Ο πρώτος κανόνας του παιχνιδιού
είναι αρκετά απλός.

Πρέπει απλώς να διαβάσετε το άρθρο

μέχρι να βρείτε κάτι που δε γνωρίζετε,

και, το προτιμότερο, κάτι που ούτε καν
ο πατέρας σας δε γνωρίζει.

Και σ' αυτήν την περίπτωση,
γρήγορα βρήκα αυτό:

Το πιο απομακρυσμένο σημείο
από το κέντρο της Γης

δεν είναι η κορυφή του Όρους Έβερεστ,
όπως φανταζόμουν,

είναι η κορυφή αυτού του βουνού:
του Όρους Τσιμποράσο στο Εκουαδόρ.

Η Γη, φυσικά, περιστρέφεται,
καθώς ταξιδεύει γύρω από τον ήλιο,

κι έτσι φουσκώνει λιγάκι κάπου στη μέση,

όπως και μερικοί Γήινοι.

Παρόλο, λοιπόν, που το Όρος Τσιμποράσο
δεν είναι το ψηλότερο βουνό στις Άνδεις,

απέχει μία μοίρα από τον ισημερινό,

είναι πάνω σ' αυτό το εξόγκωμα,
κι έτσι η κορυφή του Τσιμποράσο

είναι το πιο απομακρυσμένο σημείο
της Γης από το κέντρο της.

Πραγματικά είναι αστείο.

Αποφάσισα αμέσως ότι
αυτό θα είναι το όνομα του παιχνιδιού,

ή η νέα μου αναφώνηση.

Χρησιμοποιήστε το στο TED.

Τσιμποράσο, έτσι;

Σαν να έκανα παιδί
το «Εύρηκα» και το «Μπίνγκο».

Δεν το ήξερα αυτό!

Είναι τέλειο!

Τσιμποράσο!

Λοιπόν, ο επόμενος κανόνας του παιχνιδιού
είναι κι αυτός πολύ απλός.

Πρέπει να βρείτε άλλον έναν όρο
και να τον αναζητήσετε.

Παλιότερα αυτό σήμαινε
να βγάλετε έναν τόμο

και να ψάχνετε αλφαβητικά,

ίσως παρεκκλίνοντας,

ήταν διασκεδαστικό.

Σήμερα υπάρχουν εκατοντάδες σύνδεσμοι
για να διαλέξετε.

Μπορώ κυριολεκτικά
να πάω οπουδήποτε στον κόσμο,

σκέφτομαι ότι αφού ήμουν ήδη στο Εκουαδόρ,
θα κάνω κλικ στη λέξη «τροπικός».

Αυτό με πήγε σ' αυτόν
τον υγρό και θερμό δεσμό από τροπικούς

που περικυκλώνει τη Γη.

Αυτός εδώ είναι ο Τροπικός του Καρκίνο
στον Βορρά,

και ο Τροπικός του Αιγόκερω στον Νότο,

μέχρι εκεί ήξερα,

αλλά προς έκπληξή μου έμαθα
αυτό το μικρό στοιχείο:

Αυτές δεν είναι γραμμές χαρτογράφου,

όπως το γεωγραφικό πλάτος
ή τα σύνορα ανάμεσα στα έθνη,

είναι αστρονομικά φαινόμενα
που προκαλούνται από την κλίση της Γης,

και μεταβάλλονται.

Κινούνται. Ανεβαίνουν, κατεβαίνουν.

Στην πραγματικότητα, για χρόνια,
ο Τροπικός του Καρκίνου και του Αιγόκερω

σύρονται σταθερά προς τον ισημερινό

περίπου 15 μέτρα το χρόνο,

και κανείς δε μου το είπε.

Δεν το ήξερα.

Τσιμποράσο!

Για να συνεχιστεί το παιχνίδι,

απλώς πρέπει να βρω
έναν ακόμη όρο και να τον ψάξω.

Καθώς είμαι ήδη στους τροπικούς,
διάλεξα το «Τροπικό δάσος».

Διάσημο για την ποικιλία του,
την ανθρώπινη ποικιλία.

Υπάρχουν ακόμη δεκάδες φυλών
με τις οποίες δεν έχουμε επαφή

και ζουν σ' αυτόν τον πλανήτη.

Υπάρχουν παντού στον κόσμο,
αλλά στην ουσία όλες ζουν σε τροπικά δάση.

Είναι το μόνο μέρος όπου θα πηγαίνατε
σήμερα και δε θα κάνατε φίλους.

Ο σύνδεσμος που πάτησα ήταν εξωτικός
στην αρχή και απόλυτα μυστήριος στο τέλος.

Ανέφερε λεοπαρδάλεις,
δηλητηριώδεις βατράχους, βόες σφιγκτήρες

και τα κολεόπτερα,

που αποδεικνύεται ότι είναι σκαθάρια.

Έκανα κλικ σ' αυτό εσκεμμένα,

αλλά αν κάπως
έφτανα εδώ κατά λάθος,

μου θυμίζει, για το συγκρότημα,
δείτε τους Μπητλς,

και το αυτοκίνητο
δείτε το "Volkswagen Beetle"

αλλά είμαι εδώ για αληθινά σκαθάρια.

Αυτή είναι μακράν
η πιο επιτυχημένη τάξη στον πλανήτη.

Κάπου ανάμεσα στο 20 και 25 τις εκατό
όλων των μορφών ζωής στον πλανήτη,

συμπεριλαμβανομένων των φυτών,
είναι σκαθάρια.

Άρα την επόμενη φορά
που θα είστε σε ένα μπακάλικο,

κοιτάξτε τους τέσσερις ανθρώπους
μπροστά σας.

Στατιστικά, ένας από εσάς
είναι ένα σκαθάρι.

Και αν αυτός είστε εσείς,
έχετε προσαρμοστεί καταπληκτικά καλά.

Υπάρχουν σκαθάρια ρακοσυλλέκτες,

που συλλέγουν το δέρμα και τη σάρκα
από τα κόκαλα στα μουσεία.

Υπάρχουν αρπακτικά σκαθάρια,
που επιτίθενται σε άλλα έντομα

αν και ακόμη μας φαίνονται χαριτωμένα.

Υπάρχουν σκαθάρια που κυλούν
μικρές μπάλες κοπριάς

για μεγάλες αποστάσεις στην έρημο
για να ταΐσουν τα μικρά τους.

Αυτό θύμιζε στους αρχαίους Αιγύπτιους
τον θεό τους Κεπερά,

που ανανεώνει
την μπάλα του ήλιου κάθε πρωί,

κι έτσι αυτός ο σκαραβαίος
που κυλά την κοπριά

έγινε ο ιερός σκαραβαίος
στον θώρακα του Φαραώ Τουταγχαμόν.

Θυμήθηκα ότι τα σκαθάρια
ερωτοτροπούν πιο ρομαντικά

από κάθε άλλο ζώο στο ζωικό βασίλειο.

Οι πυγολαμπίδες είναι επίσης σκαθάρια.

Οι πυγολαμπίδες είναι κολεόπτερα, και αυτά
επικοινωνούν επίσης με άλλους τρόπους.

Όπως ο επόμενος σύνδεσμος:

Η χημική γλώσσα των φερομόνων.

Η σελίδα για τη φερομόνη με πήγε σε
ένα βίντεο για έναν αχινό που έκανε σεξ.

Ναι.

(Γέλια)

Και ο σύνδεσμος στο αφροδισιακό.

Αυτό αυξάνει τη σεξουαλική επιθυμία,

πιθανόν η σοκολάτα.

Υπάρχει μια ένωση στην σοκολάτα,
που λέγεται φενεθυλαμίνη

που θα μπορούσε να είναι αφροδισιακό.

Αλλά όπως αναφέρει το άρθρο,

εξαιτίας της διάσπασης του ενζύμου,

είναι απίθανο η φενεθυλαμίνη να φτάσει
στον εγκέφαλό σου αν ληφθεί από το στόμα.

Έτσι όσοι τρώτε τη σοκολάτα σας,
θα πρέπει να πειραματιστείτε.

Ο σύνδεσμος που έκανα κλικ εδώ,
«συμπαθητική μαγεία»,

κυρίως επειδή καταλαβαίνω
τι σημαίνουν και οι δύο λέξεις.

Αλλά όχι όταν είναι συνδυασμένες έτσι.

Μου αρέσει η συμπάθεια.
Μου αρέσει η μαγεία.

Όταν κάνω κλικ
στη «συμπαθητική μαγεία»,

μου βγάζει συμπαθητική μαγεία
και κούκλες βουντού.

Γίνομαι ξανά το τυχερό αγόρι.

Η συμπαθητική μαγεία είναι μίμηση.

Αν μιμείσαι κάτι, ίσως μπορείς
να έχεις κάποια επίδραση πάνω του.

Αυτή είναι η ιδέα
πίσω από τις κούκλες βουντού,

και πιθανόν από τις σπηλαιογραφίες.

Ο σύνδεσμος για τις σπηλαιογραφίες

με πηγαίνει σε μία από τις αρχαιότερες
γνωστές τέχνες στην ανθρωπότητα.

Θα ήθελα να δω χάρτες της Google
με αυτές τις σπηλιές.

Έχουμε έργα τέχνης δεκάδων χιλιάδων ετών.

Συνήθη θέματα παγκοσμίως
είναι τα μεγάλα άγρια ζώα

και η ιχνογράφηση ανθρώπινων χεριών,
συνήθως του αριστερού χεριού.

Εδώ και χιλιετίες
είμαστε μια φυλή δεξιόχειρων,

έτσι ακόμη κι αν δεν ξέρω για ποιο λόγο

ένα παλαιολιθικό άτομο
θα ιχνογραφούσε το χέρι του

ή θα φυσούσε πάνω του
βαφή από έναν σωλήνα,

μπορώ εύκολα να φανταστώ πώς το έκανε.

Και πραγματικά δε νομίζω ότι διαφέρει
και πολύ το δικό μας μικρό χεράκι

εκεί πέρα που θα χρησιμοποιήσω τώρα
για να κάνω κλικ στον όρο για το «χέρι»,

να πάω στη σελίδα για το «χέρι»,

όπου βρήκα το πιο αστείο και
πιθανόν ντροπιαστικό κομμάτι πληροφορίας

που έχω βρει εδώ και πολύ καιρό.
Είναι απλά αυτό:

Το πίσω μέρος της παλάμης
λέγεται επίσημα οπισθέναρ.

Λοιπόν, αυτό είναι ντροπιαστικό,
γιατί μέχρι τώρα,

κάθε φορά που έλεγα «Το ξέρω
σαν το πίσω μέρος της παλάμης μου»,

έλεγα πραγματικά,
«Είμαι εντελώς εξοικειωμένος μ' αυτό,

απλώς δεν ξέρω
το παράξενο όνομά του, εντάξει;»

Και από εδώ ο σύνδεσμος που πάτησα,

ναι, λεμούριοι, μαϊμούδες
και χιμπαντζήδες έχουν οπισθέναρ.

Κάνω κλικ στον χιμπαντζή, και φτάνω
στον πιο κοντινό μας γενετικό συγγενή.

Παν ο τρωγλοδύτης, το όνομα που του
δίνουμε, σημαίνει «κάτοικος των σπηλαίων».

Όμως δε ζει εκεί.

Ζει σε τροπικά δάση και σαβάνες.

Το θέμα είναι ότι σκεφτόμαστε πάντα
αυτόν τον τύπο να μένει πίσω μας,

εξελικτικά, ή κατά κάποιον τρόπο
να έρπει περίεργα προς το μέρος μας,

και σε μερικές περιπτώσεις,
μας προσπερνά.

Όπως ο επόμενος σύνδεσμός μου,

ο σχεδόν ακαταμάχητος σύνδεσμος,
ο Χαμ ο Αστροχιμπαντζής.

Κάνω κλικ σ' αυτόν, και πραγματικά
σκέφτηκα ότι θα με έφερνε πάλι πίσω.

Γεννήθηκε στο Καμερούν,

που είναι ακριβώς στη μέση
του χάρτη των τροπικών μου,

και ο σκελετός του κατέληξε στο μουσείο
Σμιθσόνιαν, να καθαρίζεται από σκαθάρια.

Ανάμεσα σ' αυτά τα δύο σημεία
στη ζωή του Χαμ,

πέταξε στο διάστημα.

Βίωσε την έλλειψη βαρύτητας
και την επανείσοδο

μήνες πριν το κάνει ο πρώτος άνθρωπος,

ο κοσμοναύτης Γιούρι Γκαγκάριν,
από τη Σοβιετική Ένωση.

Όταν κάνω κλικ
στη σελίδα του Γιούρι Γκαγκάριν,

βλέπω αυτόν τον άντρα
που ήταν εκπληκτικά χαμηλού αναστήματος,

τεράστιος σε ηρωισμό.

Κορυφαίοι σοβιετικοί υπολογισμοί είπαν
ότι αυτός ο άντρας είχε ύψος 1.65 μέτρα,

που είναι λιγότερο
από πεντέμισι πόδια ψηλός,

πιθανόν εξαιτίας
του υποσιτισμού του ως παιδί.

Οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Ρωσία.

Ένας αξιωματικός των Ναζί κατέλαβε
το σπιτικό του Γκαγκάριν,

και αυτός και η οικογένειά του έχτισαν
μια καλύβα από λάσπη και έζησαν εκεί.

Μετά από χρόνια, το αγόρι
από αυτήν τη στενή καλύβα

θα μεγάλωνε για να γίνει ο άνθρωπος
σ' αυτή τη στενή κάψουλα

στην άκρη ενός πυραύλου

που προσφέρθηκε εθελοντικά
να εκτοξευθεί στο διάστημα,

ο πρώτος από όλους μας που θα άφηνε
σωματικώς αυτόν τον πλανήτη.

Και όχι μόνο τον άφησε,

αλλά έκανε και μια φορά τον γύρο του.

Πενήντα χρόνια αργότερα, ως φόρος τιμής,

ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός,
ο οποίος είναι ακόμη εκεί πάνω απόψε,

συγχρόνισε την τροχιά του
με την τροχιά του Γκαγκάριν,

στην ίδια ακριβώς ώρα της ημέρας,

και την κινηματογράφησε,

κι έτσι μπορείτε να συνδεθείτε
και να παρακολουθήσετε πάνω από 100 λεπτά

μιας απόλυτα μαγευτικής βόλτας,

πιθανώς μοναχικής,

ο πρώτος άνθρωπος που είδε κάτι τέτοιο.

Και όταν το χορτάσετε,

μπορείτε να κάνετε κλικ
σε έναν ακόμη σύνδεσμο.

Μπορείτε να επιστρέψετε στη Γη.

Επιστρέφετε εκεί από όπου ξεκινήσετε.

Μπορείτε να τελειώσετε το παιχνίδι σας.

Πρέπει απλώς να βρείτε
ένα ακόμη γεγονός που δεν το γνωρίζατε.

Και στην περίπτωσή μου,
έφτασα γρήγορα σ'αυτό:

Η Γη έχει περίπου 0.17 τοις εκατό ανοχή
από το σφαιροειδές αναφοράς

το οποίο είναι λιγότερο
από 0.22 τοις εκατό

που επιτρέπεται
στις μπάλες του μπιλιάρδου.

Τέτοιου είδος δεδομένα,
τα λάτρευα ως παιδί.

Το βρήκα μόνος μου.

Έχει λίγα μαθηματικά που μπορώ να τα κάνω.

Είμαι σχεδόν σίγουρος
ότι ο μπαμπάς μου δεν το ξέρει.

Αυτό σημαίνει ότι αν μπορούσατε

να συρρικνώσετε τη Γη στο μέγεθος
μιας μπάλας του μπιλιάρδου,

αν μπορούσατε να πάρετε τον πλανήτη Γη,

με όλα του τα βουνά, τις κορυφές
και τις σπηλιές και τα τροπικά δάση,

τους αστροναύτες και τις ανέπαφες φυλές
και τους χιμπαντζήδες,

τις κούκλες βουντού,
τις πυγολαμπίδες, τη σοκολάτα,

τα θαλάσσια πλάσματα που κάνουν έρωτα
στη βαθιά γαλάζια θάλασσα,

αν τα συρρικνώσεις απλά
στο μέγεθος μιας μπάλας μπιλιάρδου,

θα ήταν τόσο λείο
όσο η μπάλα του μπιλιάρδου,

πιθανώς μια μπάλα μπιλιάρδου
με ένα μικρό εξόγκωμα γύρω γύρω στη μέση.

Είναι καταπληκτικό.

Δεν το ήξερα.

Τσιμποράσο!

Ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)