Return to Video

بۆچی جەمسەری باکور لە ژێر زەنگی مەترسیداری گۆڕانی کەشەوهەوداییە- ویلیام چاپمان

  • 0:07 - 0:09
    ناوچەی جەمسەری باکور
  • 0:09 - 0:14
    لەوانەیە وەکو ژینگەیەکی بەستوی و
    چۆڵکراوی دەربکەوێت.
  • 0:14 - 0:19
    بەڵام لە ڕاستیدا سیستەمی ژینگەیی ئاڵۆزی و
    بەناسکی هاوسەنگکراوە،
  • 0:19 - 0:23
    جوگرافیە دوورە دەستەکەی وا دێتە
    بەرچاو کە پارێزراو بێت
  • 0:23 - 0:27
    لێ دەتوانن بچوکترین گۆڕانگاری
    لە بەرگە هەودا ڕەنگدانەوەی لەم شوێنە هەیە.
  • 0:27 - 0:32
    لە ڕاستیدا، زۆربەی جار زاناکان جەمسەری
    باکور وەکو زەنگێکی مەترسیدار وەسف دەکەن
  • 0:32 - 0:36
    کاتێک باسی پێشبینی کاریگەری
    گۆڕانی کەشوهەوا دەکرێت.
  • 0:36 - 0:40
    یەک جۆری سەرەکی کاردانەوەی کەشەوهەوا
    بریتیە لە پارچەکردار.
  • 0:40 - 0:42
    ڕووکارە سپیەکانی وەکو بەفر و سەهۆڵ،
  • 0:42 - 0:46
    لە وێنەدانەوەی وزەی خۆر بۆ
    بۆشایی ئەسمان زۆر کاریگەرن،
  • 0:46 - 0:51
    لە کاتێکدا زەوی تاریکتر و ڕووکارەکانی ئاو
    تیشکی خۆری زیاتر هەڵدەمژن.
  • 0:51 - 0:55
    کاتێک جەمسەری باکور کەمێک گەرم دەبێت
    هەندێک بەفر و سەهۆڵ دەتوێنەوە،
  • 0:55 - 0:58
    ئەمەش دەبێتە هۆی بە
    دەرکەوتنی زەوی و ژێر زەریا.
  • 0:58 - 1:02
    زیادبوونی گەرمی ئەم ڕووکارانەوە
    هەڵدەمژرێن دەبنە هۆی توانەوەی زیاتر،
  • 1:02 - 1:03
    و بەم شێوەیە.
  • 1:03 - 1:07
    و هەر چەندە بارودۆخی ئێستای جەمسەری
    باکور نیشانەی گەرمبوونی تێدا دەرکەوتووە،
  • 1:07 - 1:09
    هەروەها بەپێچەوانەشەوە ئەستەم دەردەکەوێت.
  • 1:09 - 1:13
    دڵۆپێکی بچووک لە پلەکانی گەرمی
    دەبێتە هۆی بەستانی زیاتر.
  • 1:13 - 1:16
    بە زیادکردنی بڕی بەرپەرچدانەوەی
    بەفر و سەهۆڵ.
  • 1:16 - 1:18
    لە ئەنجامدا کەمتر تیشکی خۆر
    هەڵدەمژرێت،
  • 1:18 - 1:23
    و دەبێتە هۆی دەستپێکردنی سوڕی
    ساردبوونەوە وەکو چاخە بەستەڵەکەکانی پێشو.
  • 1:23 - 1:27
    سەهۆڵی دەریای جەمسەری باکور
    بۆ میکانیزمێکی کاردانەوەی دیکە بەرپرسیارە
  • 1:27 - 1:28
    لە ڕێگەی جیاکاریکردنەوە.
  • 1:28 - 1:30
    بە پێکهێنانی جینێک لەسەر ڕووی زەریا،
  • 1:30 - 1:34
    سەهۆڵ وەکو بەربەستێک لە نێوان هەوای ساردی
    جەمسەری باکور و ئاوی گەرم تری
  • 1:34 - 1:36
    ژێر زەوی هەڵسوکەوت دەکات.
  • 1:36 - 1:39
    بەڵام کاتێک سەهۆڵەکە تەنک دەبێت، دەشکێت
    یاخود لە هەرخالێک دەتوێتەوە،
  • 1:39 - 1:42
    گەرمی لە زەریاکە ڕزگاری دەبێت،
  • 1:42 - 1:46
    لە بەرامبەرادا دەبێتە هۆی گەرمبوونی
    بەرگە هەوا و توانەوەی سەهۆڵی زیاتر.
  • 1:46 - 1:49
    ئەو دوو نموونەیە هەردووکیان
    ئەڵقەکانی کاردانەوەی ئەرێنین،
  • 1:49 - 1:51
    نەک لەبەرئەوەی کاری باش دەکەن،
  • 1:51 - 1:55
    بەڵکو لەبەر ئەوەی گۆڕانکاری سەرەتای
    لە هەمان ئاڕاستە سەرهەڵدەدات.
  • 1:55 - 1:57
    ئەڵقەی کاردانەوەی ئەرێنی،
    بە پێچەوانەوەییە،
  • 1:57 - 2:00
    کاتێک گۆڕانکاری سەرەتایی
    کاریگەر دەبێت
  • 2:00 - 2:02
    بە ئاڕاستەی پێچەوانە کار دەکات.
  • 2:02 - 2:05
    هەروەها توانەوەی سەهۆڵ دەبێتە هۆی
    جۆرێک لە کاردانەوەی نەرێنی
  • 2:05 - 2:08
    بە ئازاد کردنی شێ بۆ ناو بەرگەهەوا.
  • 2:08 - 2:12
    ئەمەش دەبێتە هۆی زیاد کردنی بڕەکە و
    ئەستورکردنی قەبارەی هەورەکان،
  • 2:12 - 2:16
    هەورەکان بەرگەهەوا سارد دەکەنەوە بە ڕێگری
    کردن لە تێپەڕبوونی تیشکی خۆری زیاتر.
  • 2:16 - 2:18
    بەڵام ئەم ئەڵقەی کاردانەوە
    نەرێنیە کورت خایەنە،
  • 2:18 - 2:20
    بەهۆی هاوینی کورتتەمەنی جەمسەری باکور.
  • 2:20 - 2:23
    بۆ کۆتایەکانی ساڵە،
    کاتێک تیشکی خۆر کەم دەبێت،
  • 2:23 - 2:25
    زیادبوونی شێ و هەورەکان
  • 2:25 - 2:28
    لە ڕاستیدا ڕووکار گەرم دەکەن
    بە قەتیس کردنی گەرمی زەوی،
  • 2:28 - 2:32
    خولاندنەوەی ئەڵقەی کاردانەوەی ئەرێنی
    بۆ هەموو مانگەکان جگە لە دوو مانگ،
  • 2:32 - 2:36
    لە کاتێکدا ئەڵقەکانی کاردانەوەی ئەرێنی
    هانی جێگیربوون دەدات
  • 2:36 - 2:38
    بە فشار خستنە سەر سیستەمی
    بەرەوڕووی هێزی هاوسەنگی،
  • 2:38 - 2:44
    ئەڵقەکانی کاردانەوەی ئەرێنی ناجێگیر دەکات
    بە توانای گەورە تر و لە ڕێلادانی گەورە تر.
  • 2:44 - 2:47
    و لەم دوایانەدا کاریگەری کاردانەوە
    ئەڕێنیەکان زیاد بووە
  • 2:47 - 2:50
    لەوانەیە ئەنجامی زۆر دوور
    لە جەمسەری باکوری لێ بکەوێتەوە.
  • 2:50 - 2:52
    لەسەر هەسارەیەکی گەرم بوو،
  • 2:52 - 2:57
    ئەم کاردانەوانە دڵنیایی ئەوە دەدەن جەمسەری
    باکور خێراتر لە هێڵی یەکسانی گەرم دەبێت.
  • 2:57 - 3:00
    کەم کردنەوەی جیاوازیەکانی
    پلەی گەرمی نێوان ئەو دوو هەرێمە
  • 3:00 - 3:03
    لەوانەیە دەست بە
    هێواشکردنەوەی با بە‌هێزەکان بکەن
  • 3:03 - 3:07
    کەم کردنەوەی خولانەوەی هێڵی بەرگەهەوا
    لە ناوەندی هێڵەکانی پانی.
  • 3:07 - 3:09
    زۆرترین ڕێژەی دانیشتوان
    لەوێ دەژین.
  • 3:09 - 3:12
    زۆربەی زاناکەن لە گۆڕانکارەیە
    بنچینەیەکانی کەشەوهەودا نیگەرانن
  • 3:12 - 3:15
    گۆڕانکاریەکان درێژتر
    دەبن و زیاتر توند دەبن،
  • 3:15 - 3:19
    هەڵکێش و داکەشە کورت خایەنەکان بوونە
    بە هەوای ساردی بەردەوام و
  • 3:19 - 3:22
    شەپۆڵی گەرم، وشکە ساڵی و، لافاو.
  • 3:22 - 3:26
    بۆیە هەستیاری جەمسەری باکور تەنها وەکو
    ئاگادارکەرەوەیەکی پێش وەختە خزمەت ناکات
  • 3:26 - 3:28
    بەڵکو، بۆ گۆڕانی کەشەوهەوای
    تەواوی هەسارەکە کار دەکات.
  • 3:28 - 3:33
    ئەو ئەڵقەکانی کاردانەوەن دەتوانن بە
    ڕاستەوخۆ تر و کاریگەر تر کارمان لێ بکەن.
  • 3:33 - 3:35
    هەورەکو زاناکانی کەش هۆشداری دەدەن،
  • 3:35 - 3:38
    ئەوەی لە جەمسەری باکوری ڕوودەدات بۆ
    هەمیشە لە جەمسەری باکور نامێنێتەوە.
Title:
بۆچی جەمسەری باکور لە ژێر زەنگی مەترسیداری گۆڕانی کەشەوهەوداییە- ویلیام چاپمان
Description:

کۆیی وانکە لەم بەستەرە چاو لێ بکە:
http://ed.ted.com/lessons/why-the-arctic-is-climate-change-s-canary-in-the-coal-mine-william-chapman

لەوانەیە تەوەرەی باکور وەکو ژنیگەیەکی بەستو و چۆڵکراو کە هەرگیز هیچ شتێک تێدا نەگۆڕابێت دەربکەوێت، بەڵام گەشەوهەوای ئەم هەرێمە دووروو و ناوازەییە دەتوانێت دەتوانێت هەم پیشاندەری سەرەتای تەواوی گەشەواهەوەی زەوی بێت و بنچینەکانی گەشەوا هەوا بەدرێژای جیهان بسوڕێنیت. ویلیام چاپمان ڕوونی دەکاتەوە بۆچی زانایان زۆربەی جار تەوەری باکوری زەوەی وەکو زەنگێکی مەترسیدا وەسف دەکەن، کاتێک باسی گەشەوهەوا دەکەن.

وانەکە لە لایەن ویلیام چاپمان و کاری دەرهێنان لە لایەن سانرۆ کاتاماشڤیل
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
03:59

Kurdish (Central) subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.