Filler neden hiç unutmazlar - Alex Gendler

Tüm ders için: http://ed.ted.com/lessons/why-elephants-never-forget-alex-gendler

Fillerin hiç unutmadıkları sık söylenir. Ama filler hakkında daha çok bilgiye sahip oldukça, belleklerinin, onları Dünya üzerindeki en sosyal, yaratıcı ve nazik yaratıklarından biri yapan zekalarının küçük bir göstergesi olduğunu görüyoruz. Alex Gendler bizi, fillerin inanılmaz ve unutulmaz zihinlerinin içinde bir yolculuğa çıkarıyor.

Filler hiçbir şeyi unutmazlar
sözünü duymuşsunuzdur.

Ama bu harika hayvanlar,

yürüyen dev harici
belleklerden çok daha fazlası.

Filler hakkında daha fazla öğrendikçe,

harika hafızalarının

onları dünyadaki en zeki, en yaratıcı

ve en sosyal hayvanlardan biri yapan

özelliklerden sadece biri
olduğunu görüyoruz.

Deyişlerin birçoğundan farklı olarak,
filler ile ilgili bu

söz bilimsel olarak doğru.

Filler sürülerinin
her üyesini tanıyorlar.

30’a kadar farklı fili görerek
ya da koklayarak tanıyabiliyorlar.

Bu göç zamanlarında
ya da düşman olma potansiyeli olan

başka fillerle karşılaşıldığında
çok faydalı olmakta.

Ayrıca tehlikenin geldiğine dair
ipuçlarını hatırlayıp ayırt edebiliyorlar.

Ve ziyaretlerinden çok uzun bir süre
sonra bile mekânları hatırlayabiliyorlar.

Ama en inanılmazı ise
hayatta kalmayla alakası

olmayan anıları hatırlamaları.

Filler sadece kendi sürüsündeki
üyeleri hatırlamakla kalmıyor

aynı zamanda
onlarda güçlü bir izlenim bırakan

diğer canlıları da hatırlıyorlar.

Örneğin, beraber sirkte
kısa süre gösteri yapmış iki fil,

23 yıl sonra yolda
karşılaştıklarında seviniyorlar.

Kendi türlerinin dışında da
canlıları tanıyabiliyorlar.

Filler arkadaş oldukları insanları da

seneler sonrasında
hatırlayıp tanıyabiliyorlar.

Bu da fillerin hafızalarının
uyarıcılara cevap vermekten

daha fazlasını yapabildiğini gösteriyor.

Kafalarının içine bakınca
bunun nedenini görebiliyoruz.

Fillerin beyni kara hayvanları
arasında en büyük olanı.

Aynı zamanda etkileyici bir

ensefalizasyon (beyin büyümesi)
katsayısına da sahipler.

Bu bir hayvanın vücuduna oranla olmasını

beklediğimiz beyin büyüklüğüdür.

Ayrıca fillerin EQ’su yani
duygusal zekası

neredeyse şempanzelerinki kadar yüksek.

Uzak ilişkiye rağmen,
yakınsak evrim sayesinde

fillerin beyni insanların beyni kadar

nörona ve sinapse sahip.

Ayrıca çok gelişmiş bir
hipokampus ve serebral korteks’e sahipler.

Hipokampus duygularla ilişkilendirilir.

Uzun dönemli hafızaya
önemli deneyimleri geçirerek,

hatırlamaya ve
anı oluşumuna yardımcı olur.

İşte bu önemi ayırt edebilme fillerin
hafızasını yineleme ile öğrenmenin

ötesinde karmaşık ve
uyum sağlamaya açık yapıyor.

Bu sayede gençliklerinde
kuraklığı atlatmış olan filler

ileriki yaşlarında
belirtileri tanıyabiliyor.

Böylelikle de yaşlı üyeleri olan sürülerin
hayatta kalma oranı daha yüksek.

Maalesef bu, filleri insan dışında

travma sonrası
stres bozukluğu yaşayan

nadir hayvanlardan
biri de yapıyor.

Diğer bir yandan,
serebral korteks problem çözmeyi sağlıyor.

Filler birçok yaratıcı
şekilde bunu başarıyorlar.

Bazen sorunları beraber çözüyorlar,

hatta bazen eşlerini manipüle ediyorlar

ya da araştırmacıları
bile kandırabiliyorlar.

Basit aritmetiği anlayabiliyorlar.
İki sepetteki meyve sayısını

birçok değişimden sonra
bilebiliyorlar ve takip edebiliyorlar.

Nadir rastlanan hafıza ve
problem çözme kombinasyonu

fillerin birçok
zeki davranışını açıklayabilir.

Ama fillerin zihinsel yaşantısı hakkında

yeni yeni öğrenmeye
başladıklarımızı açıklamıyor.

Filler iletişimlerinde beden dilinden
seslere,

kilometrelerce uzaktan duyulabilen
kızıl ötesi homurtulara

kadar her şeyi kullanıyorlar.

Söz dizimi algıları olduğundan,
onların da kendi dilleri

ve dil bilgisi kuralları
olduğunu anlıyoruz.

Bu dil, temel iletişimin ötesine
bile uzanıyor olabilir.

Filler renkleri ve öğeleri dikkatlice

seçip birleştirerek sanat yapabilirler.

Ayrıca 12 farklı notayı tanıyarak
duydukları melodiyi tekrarlayabiliyorlar.

Evet, fillerden oluşan
bir müzik grubu da var.

Ama belki de fillerle ilgili,
zekalarından bile

daha önemli olan şey;
empati duyabilmeleri,

iyilik yapmaya olan eğilimleri
ve adalet algıları.

Filler, insan dışında
ölülerinin yasını tutan,

ölülerine törenler yapan ve
mezarlara ziyarete giden tek hayvanlardır.

Diğer türler için de
endişe duyabiliyorlar.

Çalıştırılan bir fil
kütüğü koyması istenen yerde

bir köpek uyuduğu için,

kütüğü oraya koymayı reddetmiş.

Yaralı insanlarla karşılaşan filler
onları korumak için başlarında beklemiş

ve hortumlarıyla onları
sakinleştirmeye çalışmıştır.

Diğer bir yandan,
fillerin insan köylerine

düzenlediği saldırıların çoğu

yoğun izinsiz avlanmalardan ya da
ayırmalardan sonra gerçekleşiyor.

Bu da saldırıların
intikam amacıyla yapıldığını gösteriyor.

Bütün bu kanıtlarla birlikte,

fillerin kendilerini aynada
tanıyabilen nadir türlerden

olduğunu da göz önünde bulundurduğumuzda

Fillerin de bilinçli zeki
ve duygusal canlılar olduğu

sonucunu elde etmemek mümkün değil.

Maalesef insanların fillere davranışı
bunu yansıtmıyor.

Filler, Asya’da yaşam alanlarının
yok edilmesi yüzünden,

Afrika’da fil dişi avları yüzünden,

ve tüm dünyada ki kötü bakım ve
esaret yüzünden acı çekiyorlar.

Artık filleri daha iyi tanıdığımıza göre

ve onların, hayvan zekası
hakkında bize öğretebilecekleri

şeylerin farkında olarak
onları korumalıyız.

Ve İngiliz şair John Donne’un
“doğanın şahane başyapıtı” olarak

tanımladığı fillerin
Dünya’nın tuvalinden

silinip gitmesine izin vermemeliyiz.