Hayvanların zihninin derinlikleri - Bryan B Rasmussen

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/inside-the-minds-of-animals-bryan-b-rasmussen
Hayvanlar düşünür mü? Bu soru, bilim insanlarının binlerce yıldır ilgisini çekiyor, hayvanların zekâsını ölçmek üzere farklı metotlar ve kriterler ortaya koymak için onları teşvik ediyor. Bryan B Rasmussen, zekâyı saptamanın daha çok insanların düşünme şeklini gösterdiğini ortaya koyarak, bu tartışmalı soruyu ele alıyor.
Ders: Bryan B Rasmussen, animasyon: Mike Schell.

Köpeğiniz kanepede yatmayı seviyor;
ama siz de seviyorsunuz,

bu yüzden onu kovalayıp rahat bir akşam
için kanepeye kendiniz yerleşiyorsunuz.

Sonuçta burada insan olan sizsiniz.

Siz zekisiniz, içgüdüleriyle hareket
eden basit bir varlık değilsiniz.

Plan yapar, hayal kurarsınız ve o da ne?

Şu an köpeğiniz sizi zekâsıyla
alt edip buna sevindi mi?

Yoksa sadece içgüdülerini mi
takip ediyordu?

Peki arada bir fark var mı?

Acaba ne düşünüyor?

Bu, "düşünme" derken ne
kastettiğimize ve bunu nasıl

değerlendirdiğimize bağlıdır.

Aristo ve Descartes, hayvanları
insanlardan ayırmak için

içgüdü ve zekâ kriterini kullandılar.

Aristo insanların mantığı olduğuna,

hayvanlarınsa hayatta kalma ve üreme için
içgüdülerini takip ettiklerine inanıyordu.

Neredeyse 2000 yıl sonra,

Descartes bunu daha da ileri götürüp,

içgüdülerini takip eden hayvanların,
çevrelerindeki uyaranlara mekanik olarak

yanıt veren robotlardan farksız
olduğunu iddia etti.

Fakat hayvan zekâsıyla ilgili
görüş birliğine varma

Darwin'in Evrim Teorisi ile başladı.

Darwin zekânın, daha basit içgüdülerden
geliştiği varsayımında bulundu.

Solucanların, garip şekilli yaprakları
yuvalarına nasıl taşıyacaklarına dair

seçim yaptıklarını gözlemledi ve

insanların da benzer bir problemi çözmede
benzer bir yol izleyebilmelerinden etkilendi.

Düşündüğü gibi, gerçekten de insanlar daha
basit varlıkların soyundan geliyorlarsa,

belki de zihinlerimiz
onlarınkinden tür olarak değilse de

derece olarak ayrılarak,
bütünün uzak ucunda yer alıyordur.

Pek çok türün karmaşık problemleri
çözdüklerini gösteren yeni deneyler,

Darwin'in ilk hipotezini doğruluyor.

Filler, uzak yerlere ulaşmak için
nesneler kullanıyor.

Kargalar kendi aletlerini yapıyor

ve bir ödüle ulaşmak için
suda yer değiştirme yapabiliyor.

Ahtapotlar nasıl yapıldığını gördükten
sonra kavanozları açabiliyor

ve aylar sonra bile bunu hatırlayabiliyor.

Böyle görevler sorunun farklı yönlerini
mevcut durumdan farklı olarak

ele almayı ve sonraki kullanımlar için
stratejiyi akılda tutmayı kapsar.

Hayvanlar karmaşık problemleri
çözebilseler de

onların ne düşündüğünü ve
hatta düşündüklerini nasıl bilebiliriz?

Pavlov ve Thorndike gibi Davranışçılar,

düşünüyor gibi görünen hayvanların

sadece ödül veya cezaya yanıt
verdiklerini ileri sürerler.

Matematik problemlerine ritim tutarak

yanıt veren inanılmaz kabiliyetli at
Akıllı Hans durumunda olan buydu.

Fakat Hans'ın matematikte değil,
eğiticisinin ritim tutmayı kesmesi için

kendisine bilinçsizce yaptığı göze
çarpmayan, sessiz işaretleri okumakta

başarılı olduğu ortaya çıktı.

Yani Hans sayı sayamıyordu;
ama bu düşünmediği anlamına mı geliyor?

Sonuçta diğer pek çok hayvan gibi
o da incelikli sosyal mesajları

yorumlama gibi bir özelliğe sahip.

Filler yıllarca ayrı kalsalar bile
birbirlerini tanıyor,

hatta ölümleri için yas tutuyor.

Arılar birbirleriyle,
yiyecek kaynağının konumu

ve kalitesini belirtmek için özel bir sallanma
dansı kullanarak iletişim kuruyor.

Şempanzeler karmaşık aldatma
hileleri yaparak hem düşündüklerini,

hem de başkalarının da düşündüğünü
bildiklerini ortaya koyuyorlar.

Üstelik orada bulunmayan nesnelerin renk

ve şekillerini ayırt etmek için

insan dilini kullanabilen, daha küçük
ve büyük gibi soyut kavramları

dahi anlayan Gri Papağan Alex gibi
bir örnek de mevcut.

Bu, aklı olmayan bir makinenin

yapabileceğinden daha fazla
zekâ gerektiriyor gibi görünüyor.

Ama hayvanlar problem çözüp
iletişim kurabilmelerine rağmen,

insanlardaki düşünme, eylemleri
sadece gerçekleştirmekle kalmayıp,

bunları eylemlerimize yansıtma
becerisini, yani bilinci de içeriyor.

Şimdiye kadarki araştırmalardan hiçbiri
bizi alt etme zekâsına sahip olan

köpeğimizin bunu yaptığı için iyi
hissedip hissetmediğini söylemiyor.

Asıl öğrenmek istediğimiz şey,
bir köpek olmanın ya da

bir ahtapot veya bir karga

olmanın nasıl bir şey olduğudur.

Zihin filozofları buna
Zor Sorun derler,

çünkü biz insan olmanın nasıl
olduğundan bahsedebiliriz;

fakat at dilinden anlayan kimse yoktur.

Alex gibi konuşan bir papağan bile

adını bildiği renkler hakkında
ne hissettiğini bize söyleyemez.

Peki ya bilinç farklı biçimlerdeyse?

Arıların bilincini tanımlayabilir miydik?

Bu sebeple, diğer insanların bilinci
olduğundan nasıl emin olabiliriz?

Belki de onlar sadece düzgün
çalışan zombilerdir.

Hayvan zihinleri, anlayışımızın limitlerini
test etmeye devam etmektedir ve

onları tanımlama biçimimiz onlarınkinden çok
kendi zihinlerimize dair daha çok bilgi sunabilir.