Co rzeki mogą nam powiedzieć o historii Ziemi

Rzeki to jedna z najpotężniejszych sił natury; wyburzają góry i żłobią ziemię. Ich bieg nieustannie się zmienia. Zrozumienie, jak się formują i jak będą się zmieniać, jest ważne dla tych, którzy nazywają ich brzegi i delty domem. W tej pełnej obrazów prelekcji geolog Liz Hajek pokazuje nam, jak skały przechowywane przez starodawne rzeki mogą być użyte jako wehikuł czasu do poznania historii planety, dzięki czemu możemy zrozumieć, jak żyć na Ziemi w większej zgodzie z naturą.

Pokażmy zdjęcie Ziemi.

Jest bardzo piękna.

Jestem geologiem,
więc mam bzika na tym punkcie.

Ziemia jest świetna.

Jest potężna, dynamiczna,
nieustannie się zmienia.

Bardzo ekscytujące miejsce do życia.

Dzisiaj chcę się z wami podzielić
moim punktem widzenia,

pokazać, jak rozumienie historii Ziemi

może pomóc w podejmowaniu
dzisiejszych decyzji,

decyzji o tym, jak żyć na Ziemi,
nie naruszając jej równowagi.

Wiele ekscytujących rzeczy
dzieje się na jej powierzchni.

Jeśli troszkę tu przybliżymy,

to opowiem wam o czymś, co się tu dzieje.

Materiał cały czas krąży
po powierzchni Ziemi.

Na przykład materiał
z wysokich gór eroduje

i trafia do morza.

Ten proces trwa nieustannie

i ogromnie wpływa na budowę terenu.

Przykład z południowych Indii:

jedne z największych gór na świecie

i na zdjęciu satelitarnym widać rzeki,

transportujące materiał z gór do morza.

Rzeki są jak buldożery.

Praktycznie spychają góry do morza.

Dam wam przykład.

Przybliżmy tu troszeczkę.

Chcę w szczególności
opowiedzieć wam o rzece.

Rzeki tworzą te piękne wzory,

kiedy spychają materiał do morza.

Lecz wzory te nie są statyczne.

Rzeki wiją się i przesuwają,

a to ma wielki wpływ na nasze życie.

Przykładem jest rzeka Kosi.

Rzeka ma piękny kształt litery C

i opuszcza wielkie góry Nepalu,

niosąc ze sobą mnóstwo materiału;

wiele osadów z erozji wysokich gór.

Biegnąc przez Indie,

przenosi materiał.

Teraz przybliżmy ten teren;

opowiem wam, co stało się z Kosi.

To przykład dynamiki tego systemu.

Na zdjęciu satelitarnym
z sierpnia 2008 roku

w kolorze

widać zieloną roślinność

i niebieską wodę.

Widać tu znowu koryto w kształcie C,

którym rzeka opuszcza Nepal.

To jest pora deszczowa.

W tej części świata sierpień
to sezon monsunowy.

Tutejsi znają powodzie i związane z nimi

ryzyko, a co najmniej niedogodności.

Ale w 2008 roku stało się coś ciekawego,

bo rzeka przemieściła się w inny sposób.

Wylała zupełnie inaczej niż dotąd.

Rzeka Kosi przepływa tędy.

Gdy rzeki przenoszą osad,

czasem się jakby zapychają,

co może spowodować,

że drastycznie zmieniają bieg.

To zdjęcie satelitarne
zrobiono dwa tygodnie później.

Tu macie poprzednie koryto,

to w kształcie litery C.

Zauważcie, że już nie jest niebieskie.

Teraz niebieskie koryto

przecina prosto płaszczyznę.

Otóż rzeka Kosi zmieniła bieg.

Dla porównania pasek skali to 60 km,

czyli rzeka przemieściła się
nagle o prawie 50 km.

Zapchała się i wylała z brzegów.

To zdjęcie po tygodniu.

Widać dawny bieg,

widać, że proces zmiany biegu trwa,

a rzeka odsuwa się od głównego koryta.

Można sobie wyobrazić, że w terenie,

gdzie rzeki często zmieniają bieg,

naprawdę trzeba rozumieć kiedy,
gdzie i jak wyleją z brzegów.

Tego typu procesy zachodzą też bliżej nas.

W USA jest rzeka Missisipi,

której dorzecza pokrywają
większość kontynentu.

Spycha materiał z Gór Skalistych

oraz z Wielkich Równin.

Przemieszcza go po całej Ameryce

i wrzuca do Zatoki Meksykańskiej.

Taki bieg Missisipi znamy dzisiaj.

Nie zawsze jednak płynęła w tym kierunku.

Dzięki zapisom geologicznym

można zrekonstruować jej historyczny bieg.

Na przykład ten czerwony obszar

to dawne koryto i akumulacja osadów rzeki

około 4600 lat temu.

Jakieś 3500 lat temu

koryto przesunęło się
na obszar pomarańczowy.

Przesuwa się bez przerwy.

Tak wyglądała około 2000 lat temu,

tak 1000 lat temu,

700.

Bieg, jaki znamy dzisiaj,

obrała nie wcześniej niż 500 lat temu.

Procesy te są bardzo istotne,

szczególnie w rejonie delty,

gdzie wylewy Missisipi

budują ląd nad brzegiem morza.

To naprawdę cenna nieruchomość,

delty jak ta są jednymi z najgęściej
zaludnionych terenów na Ziemi.

Rozumienie dynamiki terenu,

jego formacji i zmian w przyszłości

jest bardzo ważne dla mieszkańców.

Rzeki również się wiją.

Mówimy o dużych zmianach koryta.

Chcę wam pokazać niektóre z nich.

Przenosimy się do dorzecza Amazonki,

gdzie mamy znowu duży system rzeczny.

Wypłukuje, przemieszcza
i orze materiał z Andów.

Niesie go przez Amerykę Południową

i zrzuca do Atlantyku.

Zbliżenie pokazuje piękne, kręte koryto.

Jest naprawdę piękne,
ale powtarzam, że nie jest stabilne.

Zakręty rzek się zmieniają.

Zdjęcia satelitarne z ostatnich 30 lat

pokazują te zmiany.

Spójrzcie na zakola czy zakręty rzeki,

a przekonacie się, jak krótko
są w tym samym miejscu.

Rzeka ewoluuje i zmienia kształt.

Obejrzyjcie zwłaszcza ten obszar.

Zwróćcie uwagę na rodzaj zakola,

które zostaje całkowicie odcięte.

Jest prawie jak strzał z bata

i odcina koryto rzeki w pewnym miejscu.

Tak dla odniesienia,

rzeka w tym miejscu zmieniła
bieg o ponad 6 kilometrów

w ciągu jednej lub dwóch pór roku.

Tereny, na których żyjemy,

przekształcają się cały czas,
podczas gdy materiał

eroduje w górach

i jest transportowany do morza.

Nieustannie się zmieniają,

a my musimy zrozumieć te procesy,

żeby dać sobie radę
i żyć zgodnie z naturą.

Lecz jest to trudne, jeśli mamy jedynie

bieżące informacje o procesach
na powierzchni planety.

Nie mamy wielu obserwacji.

Mamy tylko na przykład
30 lat zdjęć satelitarnych.

Potrzeba więcej informacji,
żeby lepiej zrozumieć te procesy.

Dodatkowo musimy wiedzieć,

jak teren zareaguje na zmiany klimatu

oraz zmiany w użytkowaniu,

kiedy stale zajmujemy
i modyfikujemy powierzchnię Ziemi.

Tutaj do gry wchodzą skały.

Gdy rzeki płyną,

spychają materiał z gór do morza.

Czasami kawałki piasku, gliny
i skał utykają w gruncie.

To, co utknęło, zostaje zagrzebane

i po jakimś czasie mamy
wielkie, grube warstwy osadu,

który w końcu przekształca się w skały.

Znaczy to, że powstają miejsca

z wielkimi, grubymi
warstwami skał osadowych,

co pozwala na podróż w czasie

i zobaczenie terenu w przeszłości.

To może pomóc w rekonstrukcji

i zrozumieniu ewolucji terenu.

To wygodne,

bo Ziemia miała epicką historię.

Wideo pokazane tutaj
jest rekonstrukcją palegeografii

pierwszych 600 milionów
lat historii Ziemi.

Spory kawał czasu.

Wraz z przesuwaniem się kontynentów

zmienia się klimat, poziom mórz,

mamy wiele różnych typów terenu

i różne typy środowisk,
do których można wrócić,

skoro mamy wehikuł czasu,

wrócić i popatrzeć.

Faktycznie mamy wehikuł czasu,

bo możemy obejrzeć skały,
które nagromadziły się dawno temu.

Dam wam tego przykład i zabiorę was

do szczególnego czasu w historii Ziemi.

Około 55 milionów lat temu
doszło do nagłego ocieplenia.

Spora ilość dwutlenku węgla

trafiła do atmosfery ziemskiej,

co spowodowało nagłe
i dość ekstremalne globalne ocieplenie.

Mam na myśli prawdziwe ocieplenie,

bo na północy Kanady
czy w południowej Patagonii

były krokodyle i palmy.

Był to naprawdę ciepły okres,
który nastał raptownie.

Można teraz wrócić,

znaleźć skały, które wtedy powstały

i zrekonstruować zmiany terenu
w odpowiedzi na ocieplenie.

Hurra, skały.

(Śmiech)

Tu leży sterta skał.

Ta żółta plama

to tak naprawdę skamieniała rzeka,

jak w animacji, którą pokazywałam,

kamienie trafiły tu 55 milionów lat temu.

Geolodzy mogą pójść tam,
popatrzeć na nie z bliska

i zrekonstruować teren.

Tu daję inny przykład.

Ta żółta plama to skamieniała rzeka.

Nad nią jest jeszcze jedna.

Można się przyjrzeć,
zrobić pomiary i obserwacje,

można zmierzyć właściwości.

Na przykład te podświetlone tutaj mówią,

że rzeka miała może metr głębokości.

Moglibyście brodzić w tym miłym strumyczku

podczas spaceru 55 milionów lat temu.

Czerwonawe miejsca powyżej
i poniżej tych kanałów

to pradawne warstwy gleby.

Mogą nam powiedzieć,
co żyło i rosło w tym terenie,

zrozumieć, jak rzeki
współdziałały z obszarami zalewnymi.

Możemy dobrze się przypatrzeć
i dość szczegółowo zrekonstruować

biegi rzek i wygląd terenów.

Sprawdźmy, jak to wyglądało tutaj,

w tamtym czasie.

Widać, że rzeki przed nagłym ociepleniem

wyżłobiły koryta z gór do morza

i przypominały dorzecze
Amazonki, które pokazałam.

Ale z ociepleniem klimatu

rzeki zmieniają się nie do poznania.

Zrobiły się nagle szersze,

częściej meandrowały przez teren.

W końcu wróciły do stanu
bardziej podobnego

do tego przed zmianą klimatu.

Zajęło im to bardzo dużo czasu.

Możemy cofnąć się w czasie
i zrobić tego typu rekonstrukcje,

zrozumieć zmiany powierzchni Ziemi

w odpowiedzi na zmiany klimatu
lub zmiany w użytkowaniu gruntów.

Sposoby, w jakie rzeki się zmieniają,

lub powody, dla których to robią,
ich wzory i ich przemieszczenia

wynikają czasem z obfitszych opadów

w cieplejszym klimacie.

Więcej osadu przemieszcza się i eroduje,

a to zmienia zachowanie rzek.

Ostatecznie,

póki powierzchnia Ziemi jest naszym domem,

trzeba ostrożnie odnosić się
do zasobów i ryzyka

związanego z życiem
w dynamicznych środowiskach.

Myślę, że jedyny naprawdę
rozsądny sposób działania

dotyczy włączenia informacji o tym,

jak teren ewoluował
i zachowywał się w przeszłości.

Dziękuję.

(Brawa)