Tàn lụi, giàu sang và đẹp đẽ: Lịch sử thuyền gondola của Venice - Laura Morelli

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/corruption-wealth-and-beauty-the-history-of-the-venetian-gondola-laura-morelli

Thật khó có thể tưởng tượng một Venice thiếu đi những chiếc thuyền gondola hình quả chuối độc đáo. Làm thế nào mà những chiếc gondola này lại trở thành phương tiện giao thông "thương hiệu" của thành phố Venice? Laura Morelli sẽ thuật lại chi tiết về lịch sử của gondola, giải thích cho ta biết vai trò quan trọng của loại thuyền này, quá trình cần mẫn đã tạo nên nó và lí do khiến nó biến mất dần khỏi những con kênh đông đúc bậc nhất.

Bài giảng của Laura Morelli, minh họa bởi Andrew Foerster.

Nếu tôi nói "Venice", bạn sẽ tưởng tượng
mình đang lướt trên kênh Grand Canal

với tiếng hát của
lái thuyền gondola chứ?

Không cần bàn cãi, gondola chính là
biểu tượng của Venice, nước Ý,

nhưng tại sao nó lại có màu đen
và hình quả chuối đặc trưng như thế?

Nguồn gốc của gondola
đã dần trôi vào quên lãng,

nhưng thập niên 1500, 10,000 gondola đã
đưa quan chức, thương nhân và hàng hóa

đi qua thành phố của những kênh đào.

Thực tế, Venice từng có
rất nhiều loại thuyền thủ công,

từ bè gỗ chuyên chở
đến sà lan mạ vàng sang trọng.

Tương tự hệ thống taxi ngày nay,
gondola được cho người lái thuê

để mang đến những cuộc du ngoạn
vòng quanh các bến phà.

Hành khách trả tiền để được đưa đi
xuyên kênh Grand Canal,

và những nơi khác quanh thành phố.

Nhưng những người lái thuyền
sớm gây ra tai tiếng.

Tài liệu lịch sử đã ghi lại rất nhiều
những vi phạm có liên quan đến họ,

gồm chửi rủa, đánh bạc,
tống tiền hành khách,

và đôi khi có cả những hành vi bạo lực.

Để giảm thiểu các sự cố có thể xảy ra
khi du lịch qua kênh,

các cư dân giàu có của Venice
tự sắm thuyền riêng,

cũng giống như người nổi tiếng
dùng xe và tài xế riêng ngày nay.

Họ thuê hai người chèo thuyền riêng
để đưa họ đi vòng quanh thành phố

và bảo quản thuyền cho họ.

Gondola sớm trở thành biểu tượng địa vị,
giống xe hơi đắt tiền,

với đồ đạc truyền thống,
trang trí và chạm khắc bằng vàng,

cùng các loại vải theo mùa
như lụa và nhung.

Tuy nhiên, đa số các thuyền gondola
ngày nay có màu đen

là vì năm 1562,
quan chức Venice yêu cầu rằng

tất cả gondola phải được sơn đen,
ngoại trừ những chiếc dùng cho nghi lễ

để ngăn chặn sự phô trương quá mức.

Chính quyền Venice chắc mẩm rằng
sẽ chẳng có ai dám chơi trội đâu.

Nhưng vẫn có những người giàu có
chấp nhận nộp phạt

để có thể trang hoàng
chiếc gondola của họ,

đổi số tiền cỏn con
lấy diện mạo bắt mắt.

Vẻ đặc trưng của gondola
phát triển qua nhiều thế kỉ.

Gondola được tạo ra trong xưởng squero.

Các chàng trai qua hàng thế hệ
học cách chọn gỗ để đóng thuyền từ

dẻ gai, anh đào, du, linh sam, thông,
chanh, gụ, sồi hoặc óc chó.

Thợ làm thuyền bắt đầu với
một khung gỗ mẫu

có thể đã được đóng
xuống sàn xưởng từ bao thế hệ trước.

Từ hình thù cơ bản này,
họ làm thành mũi và đuôi thuyền,

sau đó đến ván và thân thuyền
để tạo thành khung thuyền

sao cho thuyền có thể lướt qua
cả những kênh nông, hẹp.

Gondola không có các cạnh thẳng.

Hình dáng quen thuộc của nó
được tôi luyện từ lửa và nước

từ quá trình làm cong thuyền
với đuốc làm từ lau sậy đốt cháy.

Tuy nhiên, gần 500 giờ làm thuyền

chủ yếu tập trung vào giai đoạn cuối:

chuẩn bị bề mặt và
phủ một lớp sơn bóng chống thấm nước.

Lớp sơn đó là một công thức cổ truyền,
tựa như món cơm Ý risotto

hay món sốt gia truyền vậy.

Kể cả khi phần mộc được hoàn thành,
gondola vẫn chưa được hoàn tất.

Các nghệ nhân chuyên nghiệp
cung cấp cho đồng nghiệp làm gondola

những khoang hành khách
được trang bị đầy đủ,

nệm ghế và đồ trang trí
bằng sắt và đồng thau.

Thợ làm mái chèo và thợ làm thuyền
trở thành đối tác.

Cọc chèo Venice hay còn gọi là fórcola
ban đầu chỉ đơn giản như chiếc nĩa gỗ,

nhưng dần biến thành công cụ
có độ chuẩn xác cao giúp người lái thuyền

có thể đưa mái chèo tới nhiều vị trí.

Vào cuối những năm 1800,

thợ làm thuyền bắt đầu làm
phần bên trái của gondola rộng hơn

để tạo đối trọng với
lực của người chèo thuyền.

Sự thay đổi này cho phép người lái
điều khiển thuyền từ bên phải,

mà không cần phải
nâng chèo lên khỏi mặt nước.

Dù gondola đã có những thay đổi
để cải thiện chất lượng,

nó vẫn không đủ sức để đuổi kịp
các loại thuyền máy.

Ngày nay, chỉ có khoảng 400 chiếc gondola
lướt qua những con kênh của Venice,

và theo thời gian, gondola thủ công
xuất hiện thưa dần.

Nhưng dọc các con phố, biển báo chỉ đường
vẫn sử dụng phương ngữ Venice

với tên địa điểm những xưởng thuyền cũ,
thợ làm mái chèo và các bến phà,

ghi lại kí ức của nghề chế tạo thuyền,

một thời từng giữ cho cuộc sống được
êm ả lướt theo nhịp thuyền đều trôi.