Ja, ik heb kanker overwonnen. Maar dat definieert mij niet

Debra Jarvis werkte al bijna 30 jaar als kapelaan in ziekenhuizen toen er kanker bij haar werd geconstateerd. En ze heeft een hoop geleerd als patiënt. In een geestige, gedurfde talk legt ze uit dat de identiteit van "kankeroverlevende" statisch kan aanvoelen. Ze moedigt ons aan om ook onder onze zwaarste ervaringen zelf de regie te houden en zo ruimte te scheppen voor verdere ontwikkeling en groei.

Ik heb je zojuist ontmoet in de bus,

we zouden elkaar graag beter leren kennen,

maar ik moet er bij de volgende halte uit

dus vertel me drie dingen over jezelf

die jou typeren als persoon.

Vertel me drie dingen over jezelf

die me helpen begrijpen wie jij bent,

drie dingen die jouw kern weergeven.

Nou vraag ik me af,

van die drie dingen,

is één daarvan

het overleven van een of ander trauma?

Kankeroverlevende,
verkrachtingsslachtoffer,

holocaustoverlevende,
incestslachtoffer.

Is het je ooit opgevallen
dat we onszelf identificeren

met onze wonden?

Weet je waar ik deze slachtofferidentiteit

de meeste gevolgen zie hebben?

In de kankergemeenschap.

Ik maak die gemeenschap
al heel lang van dichtbij mee,

want ik ben bijna 30 jaar kapelaan geweest

in hospitalen en zorginstellingen.

In 2005 werkte ik in
een groot kankercentrum.

Ik kreeg toen te horen

dat mijn moeder borstkanker had.

Vijf dagen daarna

kreeg ik te horen
dat ik zelf borstkanker had.

We doen niet graag voor elkaar onder —

(Gelach) —

maar het was echt niet mijn bedoeling
om hierin met haar te wedijveren.

Eigenlijk dacht ik,

als je dan toch kanker moet hebben,

komt het eigenlijk wel mooi uit

dat je in dit hospitaal werkt.

Maar wat voor reacties kreeg ik?

Wat?

Jij bent de kapelaan.

Jij zou immuun moeten zijn.

Alsof ik een berisping had moeten krijgen

in plaats van een boete,

omdat ik hier nu eenmaal werk.

Ik ben toen behandeld
op het kankercentrum waar ik werkte

en dat was inderdaad reuze praktisch.

Ik kreeg er chemotherapie,

een mastectomie en een implantaat.

En laat ik het direct maar zeggen:

deze is nep. (Gelach)

Dat kan ik maar beter gezegd hebben

anders is het zo dadelijk:

("Oh, het is zeker die linker.")

Vervolgens maak ik een gebaar
en dan is het van:

("Nee, het is die andere.")

Dan weet je het nu.

Ik heb een hoop geleerd als patient

en iets wat me verraste was

dat maar een klein deel
van de hele ervaring

gaat over geneeskunde.

Het meeste gaat over gevoelens en geloof,

over het verliezen
en terugvinden van je identiteit

en over het ontdekken
van kracht en flexibiliteit

die je nooit in jezelf had vermoed.

Het gaat over je realiseren

dat de belangrijkste dingen in het leven

helemaal geen dingen zijn, maar relaties.

Het gaat over durven lachen
ondanks alle onzekerheid

en merken dat je je overal
onderuit kan wurmen

door te zeggen: "Ik heb kanker."
(Gelach)

Wat ik ook heb geleerd

is dat ik 'kankeroverlevende'

niet als identiteit aan hoef te nemen,

maar, tjonge, wat zijn er een krachten

die me die richting op proberen te duwen.

Begrijp me alsjeblieft niet verkeerd.

Kankerorganisaties,

de trend van vroeger controleren,

kankerbewustzijn en kankeronderzoek,

hebben kanker genormaliseerd

en dat is geweldig.

We kunnen nu praten over kanker

zonder te hoeven fluisteren.

We kunnen praten over kanker
en zo kunnen we elkaar steunen.

Alleen, soms voelt het

alsof mensen doorschieten

zoals wanneer ze ons gaan vertellen
hoe wij het zullen ervaren.

Ongeveer een week na mijn operatie

hadden we een logé.

Dat was waarschijnlijk onze eerste fout.

Stel je voor,

op dat moment

was ik al 20 jaar kapelaan.

Dingen als doodgaan

en de zin van het leven:

ik had het al jaren over niks anders.

Op die bewuste avond tijdens het eten

strekt onze logé
zijn armen boven zijn hoofd

en zegt: "Weet je, Deb,

nu ga je pas echt leren wat belangrijk is.

Jij gaat grote veranderingen
doorvoeren in je leven,

je zult over je dood gaan nadenken.

Deze kanker gaat jou wakker schudden."

Nou zijn dit gouden woorden

als ze komen van iemand die het heeft

over zijn eigen ervaring,

maar als iemand anders jou gaat vertellen

hoe dat het voor jou zal zijn,

is het een hoop onzin.

De enige reden
dat ik hem niet heb vermoord

met mijn blote handen

was dat ik mijn rechterarm
niet op kon tillen.

Ik zei wel een heel lelijk woord tegen hem

gevolgd door een gewoon woord, —

(Gelach) —

waarop mijn man vlug zei:
"Ze zit onder de medicijnen".

(Gelach)

Na mijn behandeling was het net

alsof iedereen me ging vertellen
wat mijn ervaring zou betekenen.

"Nou zul je wel dat loopje gaat doen."

"Nou kom je vast op de lunch."

"Dit betekent dat je

het roze lint en het roze t-shirt

en de hoofdband en de oorbellen

en de armband
en de onderbroek gaat dragen."

Onderbroek. Nee, echt! Googel het eens.

(Gelach)

Hoe moet dat mijn bewustzijn verhogen?

Alleen mijn man mag
mijn onderbroek zien.

(Gelach)

Hij is al kankerbewust genoeg.

En op dat moment
voelde het als: mijn hemel,

dit neemt mijn hele leven over.

Toen dacht ik: wacht even,
ik heb die ervaring,

die ervaring heeft mij niet.

We weten allemaal

dat je beter kunt omgaan
met trauma, met verlies,

met iedere ervaring die je leven omgooit,

als je de zin ervan inziet.

Maar dit is mijn punt:

niemand kan ons vertellen

wat die ervaring voor ons betekent.

Dat moeten we zelf beslissen.

Het hoeft geen gigantische,

extroverte betekenis te zijn.

We hoeven niet allemaal
een stichting te beginnen

of een organisatie,
of een boek te schrijven,

of een documentaire te maken.

Betekenis kan heel verstild zijn

en introvert.

Misschien nemen we maar
één kleine beslissing over ons leven

die een grote verandering
teweeg kan brengen.

Jaren geleden had ik een patiënt,

een heel aardige jongen.

Het personeel mocht hem heel graag.

Het was echt een schok voor ons
toen we erachter kwamen

dat hij geen vrienden had.

Hij woonde alleen,

hij kwam altijd in zijn eentje naar chemo

en na zijn behandeling

liep hij in zijn eentje weer naar huis.

Ik vroeg het hem eens: "Zeg,
waarom breng je nooit een vriend mee?"

Hij zei: "Ik heb niet echt vrienden."

Onder het personeel
had hij vrienden genoeg.

We waren gek op hem,
er liepen altijd mensen in en uit bij hem.

Bij zijn laatste chemo
zongen we voor hem

en we zetten hem de kroon op,
en we bellenblaasden,

en toen vroeg ik hem:

"En wat ga je nou doen?"

Hij zei:

"Vrienden maken."

En dat deed hij.

Hij werd vrijwilliger
en daar maakte hij vrienden,

hij begon naar de kerk te gaan
en maakte daar vrienden,

met de kerst nodigde hij
mijn man en ik uit voor een feestje,

en het zat er vol met zijn vrienden.

Jij hebt die ervaring,

die ervaring heeft jou niet.

Hij had van zijn ervaring geleerd

hoe mooi vriendschap is

en ervan geleerd om vrienden te maken.

Wat betekent het voor jou?

Hoe vind jij zin

in jouw rotervaring?

Het kan een recente ervaring zijn

of juist een ervaring

die je al lang met je mee draagt.

Het is nooit te laat om
de zin ervan te veranderen,

want die is dynamisch.

Vandaag betekent het dit voor je,

volgend jaar misschien iets anders,

en over 10 jaar weer iets anders.

Het is nooit te laat om méér te worden

dan alleen maar een slachtoffer.

Hoe statisch klinkt dat?

Slachtoffer.

Geen verandering, geen groei.

Jij hebt die ervaring.

Die ervaring heeft jou niet.

Laat je niet vangen
want je raakt erin verstrikt

en je groeit niet,
je ontwikkelt je niet.

Natuurlijk, soms is het niet de omgeving

die ons in die slachtofferrol drukt.

Soms komt het ons gewoon goed uit.

Soms werkt dat ook inderdaad,

tot we erin vastlopen.

Een van de eerste dingen
die ik leerde als kapelaan

was dat er in mijn werk
drie dingen centraal staan:

Troosten, uitleggen en, indien nodig,

confronteren of betwisten.

Het troosten en het uitleggen
doen we allemaal wel graag,

het confronteren niet zo.

Wat ik verder heerlijk vond als kapelaan

was om patiënten jaren later weer te zien.

Het was zo mooi om te zien
hoe ze veranderd waren,

hoe hun levens zich hadden ontwikkeld

en wat er met ze was gebeurd.

Zo was ik ooit heel opgewonden

toen ik naar de receptie werd geroepen

voor een patiënt die ik kende
van het jaar daarvoor.

Ze was samen met haar
twee volwassen dochters gekomen

voor haar eerste jaarlijkse controle.

Ik kwam daar bij de receptie
en ze waren door het dolle heen,

want ze had net alle uitslagen gekregen

en ze was 'negatief',
geen spoor van kankercellen.

Terwijl ik vroeger altijd dacht
dat 'negatief' juist slecht nieuws was.

In die opgetogen toestand
gingen ze zitten voor ons gesprek

en het was zo gek,

binnen twee minuten begon ze me
het hele verhaal weer te vertellen

van haar diagnose, haar operatie
en haar chemokuur,

ook al zag ik haar
als kapelaan iedere week

en kende ik dus dat hele verhaal wel.

Ze gebruikte woorden als 'lijden',

'doodsangst' en 'worsteling'.

Aan het einde van haar verhaal zei ze:

"Ik voelde me gekruisigd."

Op dat moment stonden haar dochters op;

ze zeiden: "Wij gaan even
een kopje koffie halen."

En weg waren ze.

Vertel me drie dingen over jezelf
voor de volgende halte....

De mensen vluchten de bus al uit

voordat ze twee dingen had verteld.

Ik gaf haar een zakdoekje,

ik omhelsde haar

en juist omdat ik zoveel om die vrouw gaf,

zei ik,

"Kom eens van je kruis af."

Ze zei: "Wat?"

Dus ik zei opnieuw:
"Kom eens van je kruis af."

Het was lovenswaardig dat ze
erover kon praten,

over waarom ze zich zo vastklampte
aan die identiteit.

Ze kreeg er zoveel aandacht door.

Voor de verandering
zorgden de mensen nu eens voor haar.

Maar het had inmiddels
het tegenovergestelde effect.

Het duwde de mensen van haar af.

Mensen bleven maar weglopen
om koffie te halen.

Ze voelde zich gekruisigd
door haar ervaring

maar ze wou die gekruisigde
niet laten sterven.

Nou denk je misschien

dat ik wat hard was voor haar,

maar ik kan je vertellen

dat ik sprak uit eigen ervaring.

Vele jaren daarvoor

werd ik ontslagen uit een baan
die me zeer lief was.

Ik kon het toen alleen nog maar hebben
over mijn onschuld

en het onrecht, het verraad en het bedrog,

totdat ook bij mij
de mensen van me wegliepen.

Uiteindelijk realiseerde ik me

dat ik mijn gevoelens
niet aan het verwerken was,

ik was ze aan het voeden.

Ik wilde dat gekruisigde zelf niet kwijt.

Maar voor een wederopstanding,
zo weten we allemaal,

moet er toch eerst iets dood.

In het verhaal van Christus

lag Jezus een hele dag dood in de tombe

voordat hij weer verrees.

Ik geloof dat voor ons

die tijd in de tombe

staat voor het innerlijke werk

dat moet gebeuren aan onze wonden

en dat we ons die tijd
moeten gunnen om te helen.

We moeten dat gekruisigde zelf
laten doodgaan

zodat een nieuw zelf, een échter zelf

geboren kan worden.

We moeten dat oude verhaal loslaten

zodat een nieuw verhaal, een échter verhaal

verteld kan worden.

Jij hebt die ervaring,
de ervaring heeft jou niet.

Stel dat er geen overlevenden waren?

Ik bedoel, als mensen zouden beslissen

hun trauma als een ervaring te accepteren,

in plaats van zich er mee
te identificeren?

Het zou het einde kunnen betekenen

van onze opsluiting in onze wonden

en het begin van zelf-onderzoek,

zelf-ontdekking en groei.

Het zou het begin kunnen zijn
van het onszelf definiëren

aan de hand van wie we zijn geworden

en waar we naartoe groeien.

Misschien was 'overlevende'
dus niet een van de dingen

die je me zou vertellen.

Het maakt niet uit.

Ik wil in ieder geval dat je weet

dat ik heel blij ben
dat we samen in deze bus zitten

maar hier moet ik er wel uit.

(Applaus)