Waarom Brexit zich voordeed -- en wat we nu moeten doen

We zijn ons er pijnlijk weinig van bewust hoe verdeeld onze samenlevingen zijn, en Brexit is het resultaat van een diepe, niet-onderzochte kloof tussen diegenen die bang zijn van globalisatie en diegenen die haar omarmen, zegt socioloog Alexander Betts. Welk antwoord bieden we nu op die vrees en de toenemende ontgoocheling over het politieke establishment, zonder toe te geven aan xenofobie en nationalisme? Betts stelt ons vier post-Brexit-stappen richting een inclusieve wereld voor.

Ik ben Brits.

(Gelach)

(Applaus)

Nooit eerder wekte de zin "Ik ben Brits"
zoveel medelijden op.

(Gelach)

Ik kom van een eiland waar
velen van ons graag geloven

dat er de jongste 1000 jaar
veel continuïteit was.

We hebben een geschiedenis van
verandering opleggen aan anderen

zonder er zelf aan te doen.

Het was dus een enorme schok voor mij

toen ik op 24 juni wakker werd

en ontdekte dat mijn land voor het vertrek
uit de Europese Unie had gestemd,

dat mijn premier ontslag had genomen

en dat Schotland een referendum overwoog

dat een einde kon maken aan het bestaan
van het Verenigd Koninkrijk.

Dat was een enorme schok voor mij

en het was een enorme schok
voor vele mensen,

maar het was ook iets dat
in de erop volgende dagen

zorgde voor een volledige
politieke ineenstorting

in mijn land.

Er werd opgeroepen
tot een tweede referendum,

alsof we na een sportmatch

aan de oppositie
een revanche konden vragen.

Iedereen gaf elkaar de schuld.

Men verweet de premier
dat hij het referendum had georganiseerd,

de oppositieleider dat hij
het niet hard genoeg had bestreden.

Jong gaf oud de schuld.

Hoogopgeleiden gaven
minder hoog opgeleiden de schuld.

Die volledige ineenstorting
werd nog verergerd

door het meest tragische element:

niveaus van xenofobie en racisme
in de Britse straten

op een niveau dat ik nog nooit
van mijn leven had gezien.

Mensen vragen zich nu luidop af
of mijn land Klein Engeland wordt

dan wel, zoals één van mijn collega's zei,

of we een themapark
uit de jaren 50 zullen worden

dat ronddobbert in de Atlantische Oceaan.

(Gelach)

Maar mijn vraag is eigenlijk:

moeten we zo geschokt zijn
als we sindsdien zijn?

Gebeurde dit van de ene dag op de andere?

Of zijn er diepere, structurele factoren
waardoor we staan waar we nu staan?

Ik wil een stap achteruit zetten
en twee basisvragen stellen.

Ten eerste: wat betekent Brexit,

niet alleen voor mijn land,

maar voor iedereen ter wereld?

Ten tweede: wat kunnen we eraan doen?

Hoe moeten we reageren?

Ten eerste dus: wat betekent Brexit?

Achteraf is alles makkelijk.

Brexit leert ons veel
over onze samenleving

en over samenlevingen overal.

Het toont, op manieren waar we ons
pijnlijk weinig bewust van zijn,

hoe verdeeld onze samenlevingen zijn.

De stemmen waren verdeeld naar leeftijd,
onderwijsniveau, klasse en locatie.

Jonge mensen gingen niet
in groten getale naar de stembus,

maar wie ging, wilde blijven.

Ouderen wilden echt uit de Europese Unie.

Geografisch waren Londen en Schotland
de sterkste voorstanders

van in de Europese Unie blijven,

terwijl er in andere delen van het land
veel dubbel gevoel heerste.

Deze verdeeldheid moeten we
erkennen en ernstig nemen.

Maar op een dieper niveau
leert de stemming ons iets

over de aard van de hedendaagse politiek.

Hedendaagse politiek gaat niet meer
louter over rechts en links.

Het gaat niet meer over louter
belastingen en uitgaven.

Het gaat over globalisering.

In hedendaagse politiek ligt de snijlijn
tussen diegenen die globalisering omarmen

en diegenen die er bang van zijn.

(Applaus)

Als we kijken naar diegenen
die wilden vertrekken --

die noemen wij Vertrekkers,
tegenover de Blijvers --

zien we in de peilingen twee factoren

die er echt toe deden.

De eerste was immigratie
en de tweede soevereiniteit.

Ze vertegenwoordigen een wens om
het eigen leven terug in handen te nemen

en het gevoel niet vertegenwoordigd
te zijn door de politici.

Maar die ideeën wijzen
op vrees en vervreemding.

Ze vertegenwoordigen een terugtrekking
binnen nationalisme en grenzen

op manieren die velen
van ons zouden afwijzen.

Volgens mij is het plaatje
ingewikkelder dan dat.

Ruimdenkende internationalisten

zoals ik, en ik wil mezelf
hier uitdrukkelijk bij betrekken,

moeten onszelf weer in beeld brengen

om te begrijpen hoe we gekomen zijn
tot waar we nu staan.

Als we het stempatroon
in het Verenigd Koninkrijk bekijken,

springt de verdeeldheid in het oog.

De blauwe regio's zijn Blijvers

en de rode zijn Vertrekkers.

Toen ik dit bekeek,

trof het mij persoonlijk
hoe weinig tijd ik in mijn leven

heb doorgebracht in vele rode regio's.

Ik besefte plots, toen ik de lijst bekeek
van de top 50 van regio's

met de sterkste Vertrek-stem,

dat ik in totaal vier dagen van mijn leven
in al die regio's samen heb doorgebracht.

In sommige van die plaatsen

kende ik zelfs de naam
van het kiesdistrict niet.

Ik was er echt door geschokt.

Het suggereerde dat mensen als ik,

die onszelf beschouwen als inclusief,
open en tolerant,

misschien ons eigen land
en onze maatschappij niet half zo goed

kennen als we wel willen geloven.

(Applaus)

De uitdaging die daaruit volgt,
is dat we een nieuwe manier moeten vinden

om het globalisatieverhaal
te vertellen aan deze mensen,

om te erkennen dat mensen

die misschien niet
universitair geschoold zijn,

misschien niet met het internet
zijn opgegroeid

en die niet veel kunnen reizen,

misschien niet onder de indruk zijn
van het verhaal dat wij overtuigend vinden

in onze ruimdenkende cocon.

(Applaus)

Het betekent dat we ruimer contact
moeten zoeken en begrip moeten hebben.

Van de Vertrek-stemmers verspreidde
een minderheid angst- en haatpolitiek

via leugens en onbehagen

over, bijvoorbeeld, het idee
dat de stemming over Europa

het aantal vluchtelingen en asielzoekers
kon beperken dat naar Europa komt,

terwijl de stemming over vertrekken
niets vandoen had met immigratie

van buiten de Europese Unie.

Maar voor een significante meerderheid
van de Vertrek-stemmers,

ging het om ontgoocheling
over het politieke establishment.

Dit was voor velen een proteststem,

een gevoel dat niemand
hen vertegenwoordigde,

dat geen politieke partij
het voor hen opnam.

Daarom wezen ze
het politieke establishment af.

Dit herhaalt zich overal in Europa
en elders in de democratische wereld.

We zien het met de groeiende populariteit
van Donald Trump in VS,

met het groeiende nationalisme
van Viktor Orbán in Hongarije,

met de groeiende populariteit
van Marine Le Pen in Frankrijk.

Het Brexitspook waart rond
in al onze samenlevingen.

Volgens mij moeten we ons
mijn tweede vraag stellen:

hoe moeten we collectief reageren?

Wij allen die geven om een ruimdenkende,
open, tolerante samenleving

hebben dringend nood aan een nieuwe visie,

één van een meer tolerante
en inclusieve globalisatie,

één die mensen met ons meeneemt
in plaats van ze achter te laten.

Die visie over globalisatie

moet beginnen bij de erkenning van
de positieve voordelen van globalisatie.

Economen zijn het erover eens

dat vrije handel, bewegingen van kapitaal

en van mensen over de grenzen heen,

globaal genomen goed zijn voor iedereen.

Experten in internationale relaties
zijn het erover eens

dat globalisatie leidt tot
onderlinge afhankelijkheid,

en daardoor tot samenwerking en vrede.

Maar globalisatie heeft
herverdelende effecten.

Ze creëert winners en verliezers.

Om het voorbeeld van migratie te nemen,

we weten dat immigratie voor de hele
economie een surplus vormt,

in bijna alle omstandigheden.

Maar we moeten ons goed bewust zijn

van de herverdelende effecten,

met name dat laaggeschoolde immigratie

kan leiden tot verlaging van de lonen
voor de armsten in onze samenleving

en tot druk op de woningprijzen.

Dat doet geen afbreuk aan het feit
dat ze positief is,

maar het betekent dat meer mensen
moeten delen in de voordelen

en ze moeten erkennen.

In 2002 gaf de voormalige
VN-Secretaris-Generaal, Koffi Annan,

een toespraak aan Yale University

over inclusieve globalisatie.

In die toespraak lanceerde hij die term.

Hij zei -- ik parafraseer:

"Het glazen huis van de globalisatie
moet openstaan voor allen

als het veilig wil blijven.

Kwezelarij en onwetendheid

zijn het lelijke gezicht van uitsluitende
en antagonistische globalisatie."

Dat idee van inclusieve globalisatie
kende in 2008 een korte heropleving

tijdens een conferentie
over progressief beheer

met vele leiders van Europese landen.

Maar temidden van bezuinigingsbeleid
en de financiële crisis van 2008

verdween het concept
haast zonder sporen na te laten.

Men gaat ervan uit dat globalisatie
een neoliberale agenda dient,

dat het deel is van de agenda
van een elite

in plaats van goed te zijn voor iedereen.

Ze moet weer opgeëist worden
op een veel inclusievere basis

dan vandaag het geval is.

De vraag is dus:
hoe kunnen we dat doel bereiken?

Hoe vinden we het evenwicht
tussen reageren op vrees en vervreemding

en tegelijk vurig weigeren

om toe te geven aan xenofobie
en nationalisme?

Dat is de vraag voor ons allen.

Als sociale wetenschapper denk ik

dat de sociale wetenschappen
een goede startbasis bieden.

Onze transformatie moet draaien
om ideeën én materiële veranderingen.

Ik wil vier ideeën voorstellen
als startplaats.

De eerste gaat over het idee
van burgereducatie.

Wat opvalt bij Brexit,

is de kloof tussen publieke perceptie
en empirische realiteit.

Er is gesuggereerd dat we zijn overgegaan
naar een feitenvrije maatschappij,

waar bewijs en waarheid
er niet meer toe doen

en leugens dezelfde status hebben
als een helder bewijs.

Hoe kunnen we --

(Applaus)

Hoe kunnen we het respect voor de waarheid
heropbouwen in onze liberale democratie?

Het moet beginnen bij de opvoeding,

maar ook bij de erkenning
dat er grote kloven bestaan.

In 2014 publiceerde
het peilingbureau Ipsos MORI

een enquête over
attitudes tegenover immigratie

waaruit bleek dat naarmate
de aantallen immigranten toenemen,

ook de bezorgdheid van de mensen
over immigratie toeneemt,

hoewel dit uiteraard geen
oorzakelijk verband aantoonde,

want het kan, behalve met de aantallen,
ook te maken hebben

met het omringende verhaal
in politiek en media.

Maar dezelfde peiling

bracht ook enorme desinformatie
van het publiek aan het licht

en onbegrip over de aard van immigratie.

In deze attitudes geloofde
het publiek in het VK bijvoorbeeld

dat asiel

een veel groter deel van de immigratie
uitmaakte dan in werkelijkheid,

maar ze geloofden ook dat studiemigratie

een veel kleiner deel
van de migratie uitmaakte

dan in werkelijkheid.

We moeten iets doen
aan die foute informatie,

aan de kloof tussen perceptie en realiteit

over belangrijke aspecten
van globalisatie.

Dat mogen we niet zomaar
aan onze scholen overlaten,

hoewel dat belangrijk is
om er vroeg mee te beginnen.

Het moet gaan om levenslange
burgerparticipatie

en openbaar engagement dat we
als samenleving allemaal aanmoedigen.

De tweede kans, volgens mij,

is het idee om meer interactie aan te
moedigen tussen diverse gemeenschappen.

(Applaus)

Wat mij heel erg opvalt,

als ik kijk naar attitudes
tegenover immigratie in het VK,

is dat, ironisch genoeg,
in de regio's van mijn land

die het tolerantst zijn
tegenover immigranten,

de grootste aantallen immigranten wonen.

Londen en het Zuid-Westen hebben
de grootste aantallen immigranten

en zijn ook verreweg
de meest tolerante regio's.

Het zijn de gebieden
met de laagste immigratiecijfers

die het meeste uitsluiting en intolerantie
tegenover migranten kennen.

We moeten dus
uitwisselingsprogramma's aanmoedigen.

We moeten ervoor zorgen dat oudere
generaties die soms niet kunnen reizen,

toegang krijgen tot het internet.

We moeten uitnodigen,
op plaatselijk en nationaal niveau,

tot meer beweging, meer participatie,

meer interactie met mensen
die we niet kennen

en met wier visie we het
niet noodzakelijk eens zijn.

Het derde volgens mij cruciale element,

en dit is echt fundamenteel,

is dat we ervoor moeten zorgen
dat iedereen deelt

in de voordelen van globalisatie.

Deze illustratie uit de Financial Times
na Brexit is echt treffend.

Ze toont, tragisch genoeg, dat de mensen
die ervoor stemden om de EU te verlaten,

net diegenen zijn die
het meeste voordeel haalden

uit handel met de EU.

Maar het probleem is dat
die mensen in die regio's

zichzelf niet als begunstigden ervaarden.

Ze geloofden niet dat ze
echt toegang kregen

tot materiële voordelen uit toegenomen
handel en mobiliteit over de hele wereld.

Ik bestudeer vraagstukken
die vooral over vluchtelingen gaan.

Eén van de ideeën die ik
overal ga verkondigen,

vooral in ontwikkelingslanden
overal ter wereld,

is dat we om de integratie
van vluchtelingen te bevorderen,

niet alleen voor de vluchtelingen
mogen zorgen,

we moeten ook de bezorgdheden aanpakken
van de gastgemeenschappen ter plaatse.

Als je daarnaar kijkt,

is één van de beleidsvoorschriften
dat we moeten zorgen

voor disproportioneel betere
onderwijs- en gezondheidsfaciliteiten,

en toegang tot sociale diensten

in deze regio's met veel immigratie

om een antwoord te bieden op
de noden van de lokale bevolking.

Maar terwijl we dat bepleiten
in ontwikkelingslanden,

passen we die lessen thuis niet toe en
bedden we ze niet in onze samenleving in.

Bovendien, als we echt menen

dat we moeten zorgen dat mensen
delen in het economische voordeel,

hebben onze bedrijven en ondernemingen
een globalisatiemodel nodig

dat erkent dat ook zij
mensen op sleeptouw moeten nemen.

Het vierde en laatste idee
dat ik wil voorstellen,

is dat we nood hebben aan
meer verantwoordelijke politiek.

Er bestaat weinig bewijs
uit sociologisch onderzoek

dat attitudes
over globalisatie vergelijkt.

Maar uit de bestaande enquêtes

kunnen we afleiden dat er
enorme variatie bestaat tussen landen

en tussen periodes in die landen

inzake attitudes en tolerantie

tegenover dingen als migratie
en mobiliteit enerzijds

en vrijhandel anderzijds.

Eén hypothese volgt volgens mij
uit een snelle blik op de gegevens:

het idee dat gepolariseerde samenlevingen

veel minder tolerant zijn
voor globalisatie.

Het is in samenlevingen
als Zweden in het verleden

en Canada vandaag,

met een centrumbeleid,

waar rechts en links samenwerken,

dat we een ondersteunende houding vinden
tegenover globalisatie.

Overal ter wereld zien we
tragische polarisering,

een onvermogen tot dialoog
tussen de politieke extremen

en een kloof wat betreft
dat ruimdenkende centrumveld

dat communicatie kan stimuleren
en een gedeeld begrip.

Misschien bereiken we dat niet meteen,

maar we moeten onze politici
en onze media tenminste oproepen

om de taal van de vrees te laten varen
en veel toleranter te zijn voor elkaar.

(Applaus)

Dit zijn maar voorlopige ideeën,

ten dele omdat dit een inclusief
en gedeeld project moet zijn.

Ik ben nog steeds Brit.

Ik ben nog steeds Europeaan.

Ik ben nog steeds wereldburger.

Voor diegenen onder ons die geloven

dat onze identiteiten
elkaar niet uitsluiten,

moeten we allemaal samenwerken

om ervoor te zorgen dat globalisatie
iedereen meeneemt

en niemand achterlaat.

Alleen dan zullen we democratie
en globalisering echt verzoenen.

Dankjewel.

(Applaus)