Tăng trưởng kinh tế đang dậm chân tại chỗ. Hãy cùng sửa chữa vấn đề này

Tăng trưởng kinh tế là thách thức tiêu biểu trong thời đại ngày nay; không có nó, bất ổn chính trị và xã hội sẽ gia tăng, tiến bộ của nhân loại sẽ lắng đọng và xã hội sẽ trở nên mù mờ hơn. Nhưng theo nhà kinh tế học Dambisa Moyo, một mình chủ nghĩa tư bản sẽ không tạo ra sự phát triển ta mong muốn. Cô chứng minh rằng, trong cả 2 mô hình kinh tế nhà nước và kinh tế thị trường, chủ nghĩa tư bản đang thất bại trong việc giải quyết những tệ nạn xã hội, tiếp tay cho tham nhũng và tạo ra bất bình đẳng thu nhập trong xã hội. Moyo nghiên cứu về bức tranh kinh tế hiện nay và đưa ra ý kiến rằng chúng ta nên bắt đầu nhìn nhận chủ nghĩa tư bản dưới nhiều khía cạnh để có thể pha trộn những đặc điểm tốt nhất từ các mô hình kinh tế khác nhau để thúc đẩy sự phát triển.

Khả năng tạo ra và giữ vững
tăng trưởng kinh tế

là thách thức tiêu biểu
trong thời đại ngày nay.

Tất nhiên là còn có
những thách thức khác --

y tế, bệnh dịch,

các vấn đề về môi trường,

và cả tệ nạn khủng bố cực đoan.

Tuy nhiên,

vấn đề tăng trưởng kinh tế còn có thể
giải quyết được tới một mức độ nào đó,

trong khi những vấn đề còn lại
rất khó giải quyết.

Quan trọng hơn cả,

trừ phi và cho đến khi chúng ta
giải quyết được vấn đề tăng trưởng kinh tế

và tạo ra kinh tế
phát triển bền vững và lâu dài,

chúng ta sẽ không thể bắt tay giải quyết

những thách thức khó khăn đang tiếp tục
ảnh hưởng sâu sắc tới thế giới ngày nay,

cho dù đó là y tế, giáo dục
hay phát triển kinh tế.

Câu hỏi cốt lõi là:

Làm thế nào để tạo ra tăng trưởng kinh tế

ở những nền kinh tế tiến bộ
và đã phát triển như Mỹ hay khắp châu Âu

vào thời điểm họ còn phải nỗ lực rất nhiều

để tạo ra tăng trưởng
sau thảm hoạ suy thoái kinh tế?

Họ tiếp tục không phát triển
với hiệu quả tối ưu

và dần mất đi 3 yếu tố
thúc đẩy tăng trưởng kinh tế:

nguồn vốn, nhân công và năng suất.

Đặc biệt,

những quốc gia đã phát triển này
vẫn tiếp tục nợ nần và thâm hụt ngân sách,

chất lượng và số lượng lao động
ngày càng giảm đi

còn năng suất thì dậm chân tại chỗ.

Cùng lúc đó,

làm thế nào để tạo ra tăng trưởng kinh tế
ở những nền kinh tế đang phát triển,

nơi 90% dân số thế giới đang sinh sống

và trung bình, có 70% dân số
dưới 25 tuổi?

Ở các quốc gia này,

tăng trưởng kinh tế
cần đạt ít nhất 7% một năm

để giảm đói nghèo

và nhân đôi thu nhập bình quân đầu người
trong vòng một thế hệ.

Mặc dù vậy ngày nay,

những nền kinh tế đang phát triển
lớn nhất --

những nước với ít nhất
50 triệu người --

vẫn gặp nhiều khi khăn
để vươn tới mức 7% kỳ diệu đó.

Tệ hơn là các nước như Ấn Độ,
Nga, Nam Phi, Brazil và cả Trung Quốc

đều đang phát triển dưới mức 7% đó

và thậm chí, trong một số trường hợp,
còn giảm phát.

Tăng trưởng kinh tế rất quan trọng.

Với kinh tế phát triển,

các quốc gia có thể
liên tục cải thiện không ngừng

sự di động trong xã hội,
cơ hội và điều kiện sống.

Nếu không có tăng trưởng,
các nước sẽ suy yếu đi,

không chỉ trong số liệu thống kê kinh tế

mà còn cả về ý nghĩa của cuộc sống
và cách sống.

Tăng trưởng kinh tế cực kì quan trọng
đối với mỗi cá nhân.

Nếu tăng trưởng chậm lại,

sự đe doạ tới tiến bộ của nhân loại

và nguy cơ bất ổn chính trị
và xã hội sẽ gia tăng,

và xã hội sẽ trở nên mù mờ,
thô tục và hẹp hòi hơn.

Bối cảnh kinh tế cũng quan trọng.

Và các nền kinh tế đang phát triển

không cần tăng trưởng
cùng tốc độ với các nước đã phát triển.

Tôi biết rằng một số bạn trong khán phòng

có thể nghĩ đây là một đề xuất đầy rủi ro.

Có một số người ở đây

sẽ thay đổi suy nghĩ
và cảm thấy thất vọng

bởi những gì đang xảy ra trên thế giới

và cho rằng những việc đó
là do tăng trưởng kinh tế.

Bạn lo lắng về sự quá tải
của dân số thế giới

Và khi nhìn vào thống kê và dự đoán
của Liên Hợp Quốc gần đây

rằng dân số thế giới sẽ là 11 tỉ người

trước khi chạm mức cao nhất vào năm 2100,

bạn lo lắng về hậu quả của việc đó
đối với tài nguyên thiên nhiên --

đất canh tác, nước uống,
năng lượng và khoáng sản.

Bạn cũng lo lắng về
sự tàn phá đối với môi trường

Và bạn lo lắng về con người,

với hiện thân là các tập đoàn đa quốc gia,

đã trở nên tham lam và đồi bại
đến mức nào.

Nhưng tôi ở đây ngày hôm nay
để nói với các bạn rằng

tăng trưởng kinh tế đã luôn là nền móng
cho những thay đổi trong chất lượng sống

của hàng triệu người trên khắp thế giới.

Và quan trọng hơn cả,

không chỉ duy nhất tăng trưởng kinh tế
đã được thúc đẩy bởi chủ nghĩa tư bản.

Khái niệm chủ nghĩa tư bản, nói đơn giản,

chỉ những yếu tố trong sản xuất

như thương mại và công nghiệp,
nguồn vốn và nhân công,

được quản lý bởi khu vực tư nhân
mà không phải chính phủ.

Điều rất quan trọng ở đây
đó là chúng ta hiểu được căn bản rằng

các phân tích đánh giá không nên chỉ
dành cho tăng trưởng kinh tế nói riêng

mà cho toàn bộ chủ nghĩa tư bản nói chung.

Và để tạo ra kinh tế phát triển lâu dài,

chúng ta phải xây dựng
một lập trường kinh tế tiến bộ hơn.

Để có tăng trưởng kinh tế
chúng ta cần chủ nghĩa tư bản,

nhưng hệ thống này
cần hoạt động hiệu quả.

Như tôi vừa đề cập ở trên,

cốt lõi của hệ thống tư bản
được định nghĩa bởi khu vực tư nhân.

Và kể cả điều sau đây
cũng là một sự phân chia quá đơn giản.

Chủ nghĩa tư bản: tốt;
Không phải chủ nghĩa tư bản: xấu.

Trong khi thực tế là,
chủ nghĩa tư bản có nhiều khía cạnh.

Và chúng ta có những nước như Trung Quốc
theo chế độ tư bản nhà nước

và những nước khác như Mỹ
theo chế độ tư bản thị trường.

Những nỗ lực của chúng ta
trong việc đánh giá hệ thống tư bản,

đã quá tập trung vào phân tích
các quốc gia

không theo chế độ tư bản thị trường
như Trung Quốc,

Tuy vậy, có một lý do
và lo lắng chính đáng

cho việc chúng ta nên tập trung sự chú ý
vào những hình thức tư bản thuần tuý,

đặc biệt là chế độ tư bản
đại diện bởi Mỹ.

Điều này rất quan trọng

vì hình thức tư bản này

càng ngày càng bị chỉ trích

là đang tiếp tay cho tham nhũng

và tệ hơn,

làm gia tăng bất bình đẳng thu nhập
trong xã hội --

nghĩa là thiểu số
đang chiếm lợi ích từ đa số.

Hai câu hỏi cực kỳ quan trọng
chúng ta cần trả lời

đó là cần chấn chỉnh
hệ thống tư bản như thế nào

để nó có thể giúp tạo ra
tăng trưởng kinh tế

nhưng đồng thời cũng có thể
giải quyết những tệ nạn xã hội?

Để nghĩ ra mô hình đó,
chúng ta phải tự hỏi bản thân mình,

chủ nghĩa tư bản ngày nay
hoạt động như thế nào?

Nói rất đơn giản,

chủ nghĩa tư bản đặt nền tảng trên cơ cấu
tối đa hóa lợi ích cá nhân --

một cá nhân chỉ làm những việc
mang lợi ích cho bản thân.

Và chỉ sau khi họ tối đa hoá
lợi ích của bản thân

thì mới quyết định

nên hỗ trợ những thành phần khác
trong xã hội.

Tất nhiên, trong hệ thống này
chính phủ có đánh thuế

và họ sử dụng một phần doanh thu
để gây quỹ cho các chương trình xã hội

không chỉ với vai trò ban hành luật lệ

mà còn với vai trò
phân phối lợi ích trong xã hội

Nhưng dù vậy,

cơ cấu này --

cơ cấu gồm 2 giai đoạn này --

là nền tảng cho chúng ta bắt đầu

nghĩ về cách cải thiện mô hình tư bản.

Tôi xin đưa ra quan điểm rằng
thách thức này có 2 mặt.

Đầu tiên,

chúng ta có thể rút ra từ
các chính sách cánh phải

những gì mang lợi ích tới quá trình
cải tiến mô hình tư bản của chúng ta.

Đặc biệt,

những chính sách cánh phải

có xu hướng thiên về những thứ
như chu cấp có điều kiện,

được trả và thưởng cho ai làm những việc

được coi là giúp cải thiện
tăng trưởng kinh tế.

Ví dụ,

khi đưa con trẻ tới trường học,

bố mẹ có thể kiếm được tiền,

hay khi mang con đi tiêm chủng,

bố mẹ có thể được trả tiền.

Không liên quan tới cuộc tranh luận về

liệu chúng ta có nên trả tiền
để thúc đẩy mọi người

làm những việc họ nghĩ
họ nên làm dù thế nào đi chăng nữa,

thực tế là việc trả tiền
để thúc đẩy họ làm những việc đó

đã thu được một số kết quả khả quan

ở những nơi như Mexico,

Brazil,

và cả những chương trình thử nghiệm
ở New York

Tuy nhiên cũng có những lợi ích

và thay đổi quan trọng đang được thực hiện
trong những chính sách cánh trái.

Những ý kiến cho rằng chính phủ nên
giữ vai trò và trách nghiệm lớn hơn

để vai trò của chính phủ
không bị bó hẹp

và rằng chính phủ nên làm
nhiều hơn là chỉ phân phối

những yếu tố sản xuất

đã trở nên phổ biến
với thành công của Trung Quốc.

Nhưng chúng ta cũng bắt đầu tranh luận

về việc vai trò của khu vực tư nhân

nên rời khỏi mục tiêu thu lợi nhuận

và tiến tới việc tổ chức
các chương trình vì lợi ích của xã hội.

Những thứ như các chương trình
trách nghiệm xã hội của doanh nghiệp,

dù quy mô còn nhỏ,

đang là những bước đi đúng hướng.

Tất nhiên, những chính sách cánh trái
có xu hướng làm mờ đi ranh giới

giữa chính phủ, các tổ chức phi chính phủ,
và khu vực tư nhân

Hai ví dụ tiêu biểu đó là nước Mỹ
vào thế kỷ 19,

khi các dự án cơ sở hạ tầng

là sự hợp tác giữa khu vực nhà nước
và khu vực tư nhân.

Gần đây hơn, tất nhiên,

sự xuất hiện của Internet
đã chứng minh cho cả thế giới thấy

rằng tư nhân và nhà nước có thể làm việc
cùng nhau vì một xã hội tốt đẹp hơn.

Lời nhắn nhủ của tôi
tới các bạn là:

Chúng ta không thể giải quyết

những thách thức
đối với tăng trưởng kinh tế thế giới

bằng những suy nghĩ bảo thủ
và tư tưởng vô giá trị.

Để tạo ra tăng trưởng kinh tế
bền vững và lâu dài

và giải quyết các vấn đề và tệ nạn xã hội
vẫn đang làm cả thế giới phải đau đầu,

chúng ta phải suy nghĩ thoáng hơn

để tìm ra những giải pháp hiệu quả.

Cuối cùng,

chúng ta phải nhận ra rằng những tư tưởng
lạc hậu chính là kẻ thù của tăng trưởng.

Cảm ơn các bạn.

(Vỗ tay)

Bruno Giussani:
Tôi có một vài câu hỏi, Dambisa,

vì ai đó có thể phản ứng
với câu kết của bạn

rằng tăng trưởng
cũng là một tư tưởng lạc hậu

và còn có thể là tư tưởng lạc hậu
phổ biến hiện nay.

Bạn sẽ nói gì
với những phản ứng như vậy?

DM: Tôi nghĩ rằng điều này
hoàn toàn có căn cứ,

và tôi nghĩ rằng
chúng ta đã bàn luận về vấn đề này.

Hiện tại có rất nhiều nghiên cứu
về mức độ hạnh phúc

và những chỉ số khác
để đo sự thành công của mỗi người

và những tiến bộ trong điều kiện sống.

Và bởi vậy tôi nghĩ rằng
chúng ta cần tiếp thu

những phát kiến có thể
cải thiện điều kiện sống cho mọi người

và tiếp tục xoá đói giảm nghèo
trên khắp thế giới.

BG: Vậy cơ bản là bạn đang đề xuất
khôi phục tăng trưởng,

nhưng cách duy nhất để điều đó xảy ra

mà không vượt quá
sức chịu đựng của trái đất

và đưa chúng ta đi một chặng đường dài,

là tách biệt tăng trưởng kinh tế

với việc sử dụng tài nguyên.

Bạn nghĩ chuyện đó có thể xảy ra không?

DM: Tôi nghĩ mình lạc quan hơn

về khả năng và trí sáng tạo của con người.

Tôi nghĩ rằng nếu chúng ta
bắt đầu tự hạn chế

việc sử dụng những tài nguyên
có hạn, hiếm có và dần cạn kiệt

mà chúng ta biết từ bây giờ,

chúng ta có thể nhìn nhận tiêu cực
và lo lắng về thế giới ngày nay.

Tuy nhiên, chúng ta đã nghe
từ tổ chức Câu Lạc Bộ Rome

về những đánh giá rằng
tài nguyên trên thế giới sẽ dần cạn kiệt

và đó là những điều
không còn bàn cãi được nữa.

Nhưng tôi nghĩ, với trí sáng tạo
chúng ta đã có thể khử muối cho nước biển

và có thể tái đầu tư vào năng lượng

để thu được những thành quả tốt hơn.

Theo cách nghĩ đó,

tôi cảm thấy lạc quan hơn nhiều
về khả năng của con người.

BG: Điều làm tôi ngạc nhiên
trong đề xuất của bạn

về khôi phục tăng trưởng

và đi theo một chiều hướng mới

đó là hình như bạn đang đề xuất
chấn chỉnh chủ nghĩa tư bản

bằng cách khuyến khích nó nhiều hơn --

gắn cho những hành vi sáng suốt
một cái giá tiền để khích lệ chúng

hay cải thiện vai trò của doanh nghiệp
trong những vấn đề xã hội.

Đó có phải ý kiến của bạn không?

DM: Ý của tôi là
chúng ta nên suy nghĩ thoáng hơn.

Tôi thực sự nghĩ rằng

những mô hình
phát triển kinh tế truyền thống

không hoạt động hiệu quả
như chúng ta mong muốn.

Và tôi nghĩ rằng không phải ngẫu nhiên

mà nền kinh tế lớn nhất
trên thế giới hiện nay là Mỹ,

lấy dân chủ,

tự do dân chủ
làm lập trường chính trị cốt lõi

và có thị trường tự do định hướng tư bản
chủ nghĩa --

tới mức lấy nó làm lập trường kinh tế.

Nền kinh tế lớn thứ hai là Trung Quốc.

Nước này không ưu tiên dân chủ

và theo chế độ tư bản nhà nước,
một mô hình hoàn toàn khác.

Hai quốc gia này, với mô hình chính trị

và mô hình kinh tế hoàn toàn khác nhau,

lại có chỉ số bất bình đẳng trong xã hội

được đo bởi Hệ số Gini bằng nhau.

Tôi nghĩ đó là những
cuộc tranh luận cần thiết,

vì vẫn chưa chắc chắn

chúng ta sẽ sử dụng mô hình nào,

và tôi nghĩ rằng chúng ta cần bàn luận

và khiêm tốn hơn về những gì chúng ta biết
những gì chúng ta không biết

BG: Một câu hỏi cuối cùng.
Hội thảo COP21 đang diễn ra tại Paris.

Nếu bạn có thể gửi một dòng tweet

tới các vị lãnh đạo chính phủ
và các lãnh đạo đại diện ở đó,

bạn sẽ nói gì?

DM: Một lần nữa, tôi sẽ nhấn mạnh
việc suy nghĩ thoáng hơn.

Như ông đã biết,

những khúc mắc xoay quanh
vấn đề môi trường

đã được thảo luận rất nhiều lần --

tại Copenhagen, tại Stockholm năm 72 --

và chúng ta vẫn tiếp tục bàn bạc
về những vấn đề đó

một phần vì chúng ta không đạt được
một thoả thuận cơ bản nào,

và thực chất có một sự chia rẽ

giữa quan điểm và mong muốn
của các nước đã phát triển

và những mong muốn của
các nước đang phát triển.

Các quốc gia đang phát triển
cần tiếp tục tạo ra tăng trưởng kinh tế

để xoá bỏ những bất an về chính trị
ở những nước đó.

Các quốc gia đã phát triển nhận ra rằng

họ có một trách nghiệm
thực sự quan trọng

không chỉ trong việc kiểm soát
lượng khí CO2 thải ra

và những huỷ hoại
mà họ gây ra cho thế giới,

mà còn tiên phong
trong nghiên cứu và phát triển.

Và bởi vậy họ cũng <come to the table>

Nhưng về cơ bản, không thể có trường hợp

chúng ta bắt đầu áp đặt những chính sách
đối với những thị trường đang phát triển

mà không để các nước đã phát triển

tự kiểm điểm những việc họ đang làm

đối với nguồn cung và nhu cầu
trong thị trường của nước họ.

BG: Dambisa, cảm ơn bạn đã đến với TED.
DM: Cảm ơn rất nhiều.

(Vỗ tay)