Bir nehri ve şehrimi nasıl canlandırdım?

Fes Nehri, Fas'ta Dünya Mirasi Sit Alanı kapsamında ve labirent gibi bir ortaçağ şehri olan Fes'i boylu boyunca sarar. Bir zamanlar "ruh" kabul edilerek topluma mâl olan bu şehirde, nehir, atık sulara ve kirliliğe yenildi ve 1950'lerde yavaş yavaş hiçbir şey kalmayana kadar kapandı. TED Dostu Aziza Chaouni 20 yıllık çabası sonucu nehrin eski görkemli haline getirilişini ve süreç içerisinde şehrin dönüşümünü anlatıyor.

Bugün sizinle mimariye yaklaşım

ve uygulamalarımı değiştiren bir proje

paylaşmak istiyorum:

Fes Nehri Onarım Projesi.

Fas'ta memleketim Fes'in

övünç kaynaklarından bir tanesi, dünyada en geniş duvarla çevrili,

nehir vadisine sokulmuş, medine dedikleri ortaçağ şehri olmasıdır.

Tüm şehir UNESCO Dünya Mirası Sit Alanı kapsamındadır.

1950'lerden beri, medine nufüsunun yükselmesiyle

yeşil alan ve kanalizasyon gibi

temel şehirsel altyapı işleri

çabucak değişti ve oldukça zorluk getirdi.

Bu durumun en büyük zayiatlarından biri

medineyi ortadan ikiye ayıran

ve yüzyıllar boyu şehrin ruhu sayılan

Fes Nehri'nde oldu.

Gerçekten nehrin çok kapsamlı bir kanalı olduğuna

tüm şehir boyunca özel ve kamusal

çeşmeler gibi yerlerde

şahit olabilirsiniz.

Maalesef, nehrin kirliliğinden dolayı

nehir 1952'den itibaren yavaş yavaş

beton levhalarla kapatıldı.

Bu kazı işlemine makineler

medinenin bağlantısı olan

dar yaya geçitlerine girebilsin diye

nehir kenarlarındaki

birçok evin yıkımı da dahil oldu.

Bu şehirsel boşluklar çabucak yasadışı parketme

ya da çöp alanı haline geldi.

Aslında nehrin medineye girmeden önceki konumu

oldukça sağlıklı durumda.

Ondan sonra kirlilik çanları çalmaya başlıyor,

esas olarak arıtılmamış kanalizasyon ve uçaklardan gelen,

sepicilikte olduğu gibi kimyasal atık boşaltımından kaynaklı şekilde.

Belli bir yerden sonra,

şehrimin böylesine önemli bir parçası olan nehire

yapılan saygısızlığa dayanamadım

ve harekete geçmeye karar verdim,

özellikle de şehirde belli bir miktar bağış alındığını

ve bunun karşılığında kanalizasyon suyunun rotasının

çevrilip arıtıldığını duyduktan sonra.

Temiz suyla birlikte,

hem şansımızın yardımı, hem de birçok girişimden sonra

su gözle görülebilir bir hale geldi,

ortağım Takako Tajima ve ben

mühendis ekipleriyle beraber nehrin ortaya çıkışını sağlamak için

görevlendirildik.

Bununla birlikte biraz sinsiydik

ve biz daha fazlasını önerdik:

nehir kenarlarını yaya yoluna çevirecek,

ardından bu yaya yollarını tekrar

şehrin dokusuyla birleştirecektik

ve sonunda nehir kenarı boyunca

buraları kentsel boşluklara dönüştererek kamusal alanlar yaratacaktık,

Fes Medine'sinde bu tip eksiklikler var.

Size şimdi kısaca bu kamusal alanlardan

iki tanesini göstereceğim.

Birincisi Rcif Plaza,

gerçekte nehrin sağ tarafında bulunan ve

burada noktalı doğruda görebildiğiniz yer.

Bu plaza eskiden dünyanın en büyük yaya yolu bağlantılarına sahip olan

medinenin şehirsel bütünlüğü açısından

ciddi bir tehlike olan, karmakarışık bir

nakliye merkeziydi.

Ayrıca burada görebileceğiniz üzere tarihi köprünün ötesinde,

plazanın hemen yanında,

nehir size sanki bir çöp nehriymiş

gibi görünebilir.

Bunun yerine, bizim önerdiğimiz şey

plazayı tümüyle yaya yolu yapmak,

burayı geri dönüşümlü deri tentelerle örtmek

ve bunu nehir kıyısına bağlamaktı.

İkinci müdahele yeri

nehir kıyılarındaki şehirsel boşluklardı

ve bu alanlar eskiden yasadışı park yeriydi,

biz de burayı medinenin ilk oyun alanı olarak

çevirmeyi önerdik.

Oyun alanı geri dönüşümlü tekerlekler

ve ayrıca inşa edilen sulak alanlarla birleştirildi

ki bu alanlar sadece nehrin suyunu temizlemez,

aynı zamanda sel baskınlarından da korur.

Projenin gelişim gösterdiği ve birçok tasarım ödülleri aldığı zamanlarda

yeni paydaşlar araya girdi

ve projenin hedeflerini ve tasarımını değiştirdi.

Bizim için tek yol, projedeki önceki esas

hedeflerimizden vazgeçip,

mimarların pek yapmadıkları,

olağandışı bir şey yapmaktı.

Bu bizim için egolarımızı

ve yazarlık anlayışımızı

arka koltuğa koymak

ve esas aktivist olma sebebimize odaklanıp,

tüm paydaşların gündemiyle

bunu kaynaştırmayı deneyerek

projenin esas amacına odaklanmayı sağlamak anlamına geliyordu:

Bu, nehri ortaya çıkarma, suyunu arıtma,

ve kamusal alanların herkes için olduğunu kanıtlamaktı.

Biz aslında çok şanslıydık

ve birçok hedef gerçekleşti

ya da şu anda gerçekleşmekte.

Örneğin, burada Rcif Plaza'yı görebilirsiniz.

Bu altı yıl önceki görünüşü.

Bu da bugünkü görünüşü.

Plaza hâlâ inşaat halinde

ama fiilen ağırlıklı olarak

yerel halk tarafından kullanıldı.

Son olarak bu da Rcif Plaza'nın

proje bittiği zamanki görüntüsü olacak.

Bu nehir eskiden boylu boyunca çöple kaplıydı.

Bunun üzerine çalışmayla geçen birçok seneden sonra,

nehir temiz suyla, ortaya çıkmış bir şekilde.

Son olarak burada görebileceğiniz üzere

proje bittiği zaman nehir bu hale gelecek.

Elbette ki Fes Nehri Onarım Projesi

şehrin sosyopolitik tabiatındaki değişiklikleri

ve adaptasyonu koruyacak

fakat şuna şiddetle inanıyoruz ki görevi ve

mimarlık kurumunu yeniden düşleyerek,

projenin temel fikrini kurup harekete geçirmeliyiz;

Bu, nehirleri lağım suyundan kurtarıp

herkes için kamusal alanlara dönüştürmek,

böylece Fes'in mumyalanmış mirastan ziyade

kendi halkı için yaşanabilir bir şehir olmasını

sağlamak olacaktır.

Çok teşekkür ederim.

(Alkış)