Jak tchnęłam życie w rzekę i moje miasto

W mieście Fez w Maroku rzeka Fez oplata medynę – średniowieczne miasto przypominające labirynt, które znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa. Rzeka, która kiedyś uważana była za duszę miasta, została mocno zanieczyszczona. Rezultatem tego było rozpoczęte w latach 50. jej stopniowe zakrywanie, aż stała się całkowicie niewidoczna. Aziza Chaouni, stypendystka TED, opowiada o swoich trwających 20 lat staraniach mających na celu przywrócenie rzece Fez jej dawnej świetności oraz przekształcenie przestrzeni miejskiej.

Opowiem wam dziś

o projekcie, który zmienił moje podejście

i sposób wykonywania architektury:

o Rehabilitacji rzeki Fez.

W moim rodzinnym mieście Fez, w Maroku,

mamy jedną z największych
średniowiecznych dzielnic świata,

zwaną medyną,
usytuowaną w dolinie rzeki.

Całe miasto jest wpisane
na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Od lat 50. w miarę wzrostu
populacji medyny,

podstawowe elementy
infrastruktury miejskiej,

jak otwarte tereny zielone i kanalizacja,

szybko się zmieniały
i zostały mocno obciążone.

Jedna z największych strat
wywołanych tą sytuacją

dotknęła rzekę Fez,
przepływającą przez środek medyny

i przez wieki uważaną za duszę miasta.

Jej obecność można zauważyć

dzięki rozległej sieci wodnej,

obejmującej teren całego miasta

w postaci prywatnych
i publicznych fontann.

Niestety, z powodu zanieczyszczenia rzeki,

kawałek po kawałku przykrywano ją

betonowymi płytami od 1952 roku.

Proces ten wiązał się

ze zniszczeniem wielu domów
stojących wzdłuż brzegów rzeki,

bo maszyny musiały przedostać się
przez sieć wąskich uliczek medyny.

Spustoszony miejski teren
wkrótce stał się nielegalnym parkingiem

i wysypiskiem śmieci.

Stan czystości rzeki,

zanim dotrze do medyny, jest dość dobry.

Potem pojawiają się ścieki,

spowodowane głównie
nieczyszczoną kanalizacją

i odpadami chemicznymi
z rzemiosła, na przykład garbarstwa.

W pewnej chwili, kiedy nie mogłam patrzeć

na profanację rzeki,

będącej tak ważnym elementem
mojego miasta,

zdecydowałam się coś zrobić.

Zwłaszcza gdy dowiedziałam się,

że miasto otrzymało fundusze
na odprowadzenie ścieków

i oczyszczenie rzeki.

Czysta woda umożliwiłaby
szybkie odsłonięcie rzeki.

Dzięki odrobinie szczęścia
i sporym naciskom,

wraz z moją partnerką Takako Tajimą
oraz zespołem inżynierów,

zostałam wyznaczona przez miasto

do pracy nad odsłonięciem rzeki.

Jednak byłyśmy przebiegłe

i zaproponowałyśmy coś więcej:

przekształcenie brzegów rzeki
w ścieżki dla pieszych

i ponowne włączenie ich w strukturę miasta

oraz zmianę spustoszonych terenów

wzdłuż brzegów rzeki
w przestrzeń publiczną,

której brakuje w Medynie w Fezie.

Pokrótce pokażę teraz

dwa przykłady
takiej miejskiej przestrzeni.

Pierwszy dotyczy placu Rcif,

znajdującego się w górze rzeki,

zaznaczonej na zdjęciu przerywaną linią.

Ten plac był chaotycznym
węzłem komunikacyjnym,

naruszającym integralność
przestrzeni medyny,

która posiada największą
sieć uliczek dla pieszych na świecie.

Tuż pod widocznym na zdjęciu
zabytkowym mostem,

zaraz obok placu,

widać, że rzeka przypominała śmietnisko.

W zamian zaproponowałyśmy,

żeby plac był dostępny tylko dla pieszych,

by zacienić go baldachimami
z przetworzonej skóry

i połączyć z brzegami rzeki.

Drugim miejscem naszej interwencji

jest spustoszony teren miejski nad rzeką,

który stał się miejscem
nielegalnego parkowania.

Zaproponowałyśmy, żeby przekształcić go

w pierwszy plac zabaw w medynie.

Przy jego konstrukcji
użyto przetworzonych opon.

Towarzyszy mu również
utworzony teren podmokły,

który nie tylko oczyszcza wodę w rzece,

ale także zatrzymuje ją
w przypadku powodzi.

Kiedy realizacja projektu postępowała
i przyznano nam kilka nagród,

wkroczyli nowi interesariusze

i zmienili cele oraz plan projektu.

Jedynym sposobem na przywrócenie

głównych założeń projektu

było zrobienie rzeczy nietypowej,

zwłaszcza dla architektów.

Odłożyłyśmy nasze ego związane z designem

oraz poczucie autorstwa

na drugi plan.

Skupiłyśmy się na aktywizmie

i na próbie pogodzenia

wszystkich oczekiwań interesariuszy

oraz na głównych założeniach projektu:

odsłonięciu i oczyszczeniu rzeki

oraz stworzeniu przestrzeni publicznej.

Miałyśmy dużo szczęścia

i wiele z tych założeń
zostało zrealizowanych

lub jest w trakcie realizacji.

Jak, na przykład, plac Rcif.

Tak wyglądał około sześć lat temu.

A tak wygląda dziś.

Nadal jest w budowie,

ale już jest często odwiedzany

przez mieszkańców.

Tak plac Rcif będzie wyglądać

po zakończeniu projektu.

Tu widzimy przykrytą rzekę jako wysypisko.

Obecnie, po wielu latach pracy,

mamy odsłoniętą i czystą rzekę.

Tak będzie wyglądać

po ukończeniu projektu.

Rehabilitacja rzeki Fez na pewno

będzie się zmieniać i dostosowywać

do socjopolitycznego krajobrazu miasta.

Jednak wierzymy,

że poprzez reinterpretację
roli i działań architekta

udało nam się osiągnąć
główne założenie projektu,

to jest transformację rzeki - ścieku

w rzekę - przestrzeń publiczną,

gwarantując tym samym, że miasto Fez

będzie rozwijać się dla mieszkańców,

zamiast być zmumifikowanym zabytkiem.

Dziękuję bardzo.

(Brawa)