Return to Video

چۆن ئازادی بریتیە لە ئازادی رۆژنامەگەری؟

  • 0:00 - 0:03
    ئەوە جەیمس ڕایزنە.
  • 0:03 - 0:06
    ڕەنگە تۆ وەک پەیامنێرى براوەى خەڵاتى
    بۆڵتەرزی
  • 0:06 - 0:08
    ڕۆژنامەى نیۆڕک تایمز بیناسیت.
  • 0:08 - 0:11
    بۆ ماوەیەکى زۆر پێش ئەوەى هەر کەسێ ناوى
    ئیدوارد نۆردن بزانێ،
  • 0:11 - 0:13
    ڕایزن پەرتوکێکى نووسى کە تیایدا ئاشکراى
    کرد
  • 0:13 - 0:17
    کە ئاژانسى ئاسایشى گەل نایاسایانە گوێ لە
    گفتوگۆ تەلەفۆنیەکانی ئەمریکەکان دەگرێت.
  • 0:18 - 0:20
    بەڵام بەشێکى ترى ئەم پەرتووکە
  • 0:20 - 0:22
    ڕەنگە کاریگەرى زۆرى لەسەر
    بواریتریش هەبێت.
  • 0:22 - 0:27
    تیادا، باسى کۆسپەکانى ئەو کاتى ئۆپڕاسیۆنە
    هەواڵگریەکانى ئەمریکا دەکات
  • 0:27 - 0:30
    هەڵسا بە ڕادەست کردنى وشە بەوشەى CIAکە
    پلانەکانى
  • 0:30 - 0:32
    بۆمبى ناوەکى ئێران.
  • 0:33 - 0:34
    گەر شێتانە دەردەکەوێ، بڕۆ بیخوێنەوە،
  • 0:34 - 0:36
    بەڕاستى چیرۆکێکى بڕواپێنەکراوە.
  • 0:36 - 0:39
    بەڵام دەزانى کێ ئەم بەشەى بەدڵ نییە؟
  • 0:39 - 0:40
    حکومەتى ئەمریکا.
  • 0:41 - 0:43
    نزیکەى دە ساڵ دواتر،
  • 0:43 - 0:46
    ڕایزن بابەتى لێکۆڵینەوەى حکومەتى ئەمریکا
    بوو
  • 0:46 - 0:48
    کە داواکاری گشتى داواى لێ کرد گەواهى
    بەڵگەکانى بدا
  • 0:48 - 0:50
    لە دژى یەکێک لەسەرچاوەى بەڵگەکانى.
  • 0:51 - 0:55
    و بە درێژاى ڕێگەکە، لەم دوایانەدا ئەو
    بووە هێمایەک بۆ شێوازى حکومەتى ئەمریکا
  • 0:55 - 0:58
    لە لێکۆڵینەوەى دادى هەواڵگیرىدا لەسەر
    سیخوری کردنی پەیامنێران.
  • 0:59 - 1:00
    بەپێى هەموارى یەکەمى
    دەستور،
  • 1:00 - 1:04
    راگەیاندن مافى پەخشى زانیارە
    نهێنی هەیە گەر بۆ بەرژەوەندى گشتى بێت.
  • 1:04 - 1:09
    بەڵام جێبەجێکردنى ئەم مافە ئەستەمە ئەگەر
    میدیاکان نەتوانن هەواڵ کۆ بکەنەوە
  • 1:09 - 1:12
    و ناسنامەى پیاو و ژنە ئازاکان بپارێزن
  • 1:12 - 1:14
    کە پێان دەبەخشن.
  • 1:14 - 1:16
    بۆیە کاتێ حکومەت حکومەت هاتە پێشەوە،
  • 1:16 - 1:19
    ڕەیزن ئەوەى کرد کە زۆرێک لە پەیامنێرە
    ئازاکانى پێش خۆى کردوویانە:
  • 1:19 - 1:20
    ئەو ڕەتى کردەوەوە
  • 1:20 - 1:22
    و وتى پێى باشترە بچێتە زیندان.
  • 1:23 - 1:26
    هەر بۆیە لە ٢٠٠٧ بۆ ٢٠١٥،
  • 1:26 - 1:28
    ڕایزن لە ژێر تارمایی رۆیشتن بۆ
    زیندانى فیدراڵى دەژیا.
  • 1:29 - 1:33
    چەند ڕۆژێک پێش دادگایەکە، شتێکى سەیر
    ڕوویدا.
  • 1:34 - 1:38
    لە ناکاو، دوای ساڵانێک لە بانگەشەى حکومەت
    بەوەى هۆکارێکى گرینگى دۆسیەکەیە،
  • 1:38 - 1:40
    حكومةت بە تەواوى لە داواکاریەکانى دژى ڕایزن
    شکستى هێنا.
  • 1:41 - 1:43
    وەک ئەوەى دەرکەوت، لە سەردەمى چاودێرى
    کردنى ئەلیکترۆنى،
  • 1:43 - 1:46
    شوێنى کەم هەن کە پەیامنێرەکان دەتوانن
    سەرچاوەکانىان بشارنەوە.
  • 1:47 - 1:51
    و لەبرى هەوڵدان شکست هێنان بەوەى ڕایزن
    گەواهى بەڵگەکانى بدا.
  • 1:51 - 1:54
    لە برى ئەوە دەیانتوانى بەڵگەى شوینەوارى
    پەنجەى ئەویان هەیێت.
  • 1:55 - 1:57
    بۆیە زۆر بەنهێنى و بەبێ ڕەزامەندى خۆى،
  • 1:57 - 1:59
    تۆمارە تەلەفۆنیەکانى ڕایزنیان وەرگرت.
  • 2:00 - 2:04
    ئەوان تۆمارى ئیمێڵەکان، زانیارى دارى و
    بانکی،
  • 2:04 - 2:06
    ڕاپۆرتى کرێدیتى ئەویان بەدەست هێنا،
  • 2:06 - 2:09
    تەنانەت تۆمارە گەشتەکان لەگەڵ لیستى گەشتە
    ئاسمانیەکانى برد.
  • 2:10 - 2:14
    و ئەمەش لە نێو ئەم زانیاریانە دابوو کە بۆ
    تۆمەتبارکردنى جێفری ستەرلینگ،
  • 2:14 - 2:17
    CIA سەرچاوەى بەڵگەکانى ڕایزن و هەواڵگیرى
    بەکارهێنا.
  • 2:18 - 2:20
    بەداخەوە، ئەمە تەنها یەک دۆسیەیە لە نێو
    زۆر دۆسیەدا.
  • 2:21 - 2:25
    گەر سەرۆک ئۆبامە لە بەڵێنەکەى بۆ پاراستنى
    هەواڵگرەکان پەشیمان بێتەوە،
  • 2:25 - 2:28
    و لەبرى ئەمە، وەزارەتى داد زیاتر دادگایان
    دەکات
  • 2:28 - 2:31
    کەوا هەستا بەدادگاى کردنى هەموو ئیدارە
    کۆکراوەکانیتر.
  • 2:31 - 2:33
    ئێستا، دەتوانى ببینی چۆن دەکرێت ئەمە
    کێشە بێت،
  • 2:33 - 2:38
    بە تایبەتى چونکە حکومەت بڕواى وایە زۆربەى
    ئەو شتانەى دەکرێن نهێنین.
  • 2:39 - 2:43
    لە ١١/٩وە، هەموو چیرۆکە گرینگەکان دەربارەى
    ئاسایشى نەتەوایەتى
  • 2:43 - 2:46
    لە ئەنجامى هاتنى هەواڵگرەکانەوە بوو بۆ نێو
    ڕۆژنامەگەرى.
  • 2:47 - 2:50
    بۆیە لە مەترسىداین بەبینینى
    ڕاگەیاندن کە ناتوانێ کارى خۆى بکات
  • 2:50 - 2:52
    کەوا لەسەر هەموارى یەکە پێویستە بپارێزرێت
  • 2:52 - 2:55
    چونکە حکومەت توانایەکى زۆرى لە سیخورى
    کردن بەسەر هەمواندا هەیە.
  • 2:55 - 2:58
    بەڵام هەروەک تەکنەلۆژیا ڕێگەى بە حکومەت
    داوە
  • 2:58 - 3:01
    بەسەرکەوتن بەسەر مافەکانى پەیامنێر،
  • 3:01 - 3:03
    ڕاگەیاندیش دەتوانێت تەکنەلۆژیا بەکار بێنێت
  • 3:03 - 3:05
    تەنانەت باشتر لە پێشوتر بۆ
    پاراستنی سەرچاوەکانی.
  • 3:06 - 3:09
    ئەوسا دەتوانن دەست بکەنە پاراستنى
    سەرچاوەکان یەکسەر دواى لێکۆڵینەوە
  • 3:09 - 3:11
    وەک لەوگەواهیدەرەى دواى ڕاستیەکان دەوەستێ.
  • 3:12 - 3:14
    ئێستا بەرنامەکانى پەیوەندى بوونیان هەیە
  • 3:14 - 3:17
    ئەمە بەردەست نەبوو کاتێک ڕایزن پەرتووکەکەى
    نووسى،
  • 3:17 - 3:21
    و بەرگری چاودێری کردنى لە ئیمێڵەکان و
    پەیوەندیە تەلەفۆنیەکان زیاترە.
  • 3:22 - 3:26
    بۆ نموونە، یەکێک لەم ئامێرە سکوردرۆپە،
  • 3:26 - 3:29
    سیستەمى کراوەى ئاشکرا کردنى سەرچاوەى
    گەندەڵیە
  • 3:29 - 3:33
    کەوا لە بنچینەدا لە لایەن ئەستێرەى ئینتەرنێت
    ئارۆن سوارتز دروست کراوە،
  • 3:33 - 3:35
    ئێستا لەو شوێنە قازانج نەویستە پەرەى پێ
    دەدرێت کە کارى لێ دەکەم،
  • 3:36 - 3:37
    ڕێکخراوى ئازادى ڕاگەیاندن.
  • 3:38 - 3:39
    لە برى ناردنى ئیمێڵ،
  • 3:40 - 3:42
    بۆ ماڵپەرى ڕێخراوى هەواڵەکان دەڕۆیت،
  • 3:42 - 3:44
    وەک ئەوەى ئێرە لەسەر واشنتۆن پۆست.
  • 3:44 - 3:48
    لەوێ، دەتوانى بەڵگەناکە دابەزێنى یان
    زانیارى بنێرى
  • 3:48 - 3:50
    هەروەک چۆن لەگەڵ هەر فۆرمێکى ترى پەیوەندى
    دەیکەى.
  • 3:51 - 3:53
    دوای لەسەر خزمەتگوزاریەک دەشاردرێتەوە و
    ئەمبار دەکرێت
  • 3:53 - 3:56
    کەوا تەنها ڕێکخراوەکانى هەواڵ دەتوانێت پێى
    بگات.
  • 3:56 - 4:00
    بۆیە چیتر حکومەت ناتوانێت بەنهێنى داواى
    زانیاریەکان بکات،
  • 4:00 - 4:02
    و زۆربەى زانیاریەکان کە داواى دەکەن
  • 4:02 - 4:04
    لە یەکەم شوێن بەردەست نابێت.
  • 4:04 - 4:07
    سیکوێردرۆپ، بەڕاستى تەنها
    بەشێکى بچوکى ئەم مەتەڵەیە
  • 4:07 - 4:10
    لە سەدەى ٢١ بۆ پاراستنى ئازادى ڕاگەیاندن.
  • 4:11 - 4:13
    بەداخەوە، لە سەرانسەرى جیهان
  • 4:13 - 4:16
    بە بەردەوامى تەکنیکى نوێى سیخورى
    پەرە پێدەدەن
  • 4:16 - 4:17
    کە هەموومان دەخاتە مەترسیەوە.
  • 4:18 - 4:21
    ئەمەش لەسەرووى ئێمەیە دڵنیا بین
  • 4:21 - 4:23
    ئەمە تەنها پسپۆریەتى تەکنەلۆژیاى هەواڵگیرى
    نییە،
  • 4:23 - 4:27
    وەک ئێدوارد سنۆودن کەوا شەقامێک بۆ نیشان
    دانى کردارە هەڵەکان هەیە.
  • 4:27 - 4:32
    ئەمە تەنها چالاکیەکە کە تەندرووستی
    شارەزایانی هەواڵگیری دەپارێزێت
  • 4:32 - 4:35
    لە قەرەباڵغی نەخۆشخانەکان ئاگادارمان
    دەکەنەوە،
  • 4:36 - 4:38
    یان کرێکاری ژینگەی داهاتوو
  • 4:38 - 4:41
    دەربارەی پیس بوونی ئاوی فڵینت زەنگی
    ئاگادارکردنەوە لێ دەدەن،
  • 4:41 - 4:43
    یان لە ناوەوەی واڵ ستریت
  • 4:43 - 4:45
    لە قەیرانی داهاتوی دارایی ئاگادارمان
    دەکەنەوە.
  • 4:46 - 4:50
    دواتر، ئەم ئامێرانە تەنها بۆ یارمەتیدانی
    پیاو و ژنە ئازاکان درووست نەکراوە
  • 4:50 - 4:52
    کەوا تاوانەکان ئاشکرا دەکەن،
  • 4:52 - 4:55
    بەڵکو مەبەستێکە بۆ پاراستنی هەموو
    مافەکانمان لە ژێر دەستوور.
  • 4:55 - 4:57
    سوپاس.
  • 4:57 - 5:00
    (چەپڵە لێدان)
Title:
چۆن ئازادی بریتیە لە ئازادی رۆژنامەگەری؟
Speaker:
تریڤۆر تیم
Description:

لە ئەمریکادا، ڕاگەیاندن مافی بڵاو کردنەوەی زانیاری نهێنی بۆ گەل هەیە کە بیەوێت بیزانێت، کە لە لایەن هەموارى دەستوورى یەکەم دەپارێزرێن، چاودێری کردنى حکومەت بۆ هەوڵگرەکان زۆر زیاتر بووە، سەرچاوەى چالاکى هەموو چیرۆکێکى گرینگ دەربارەى ئاسایشى نەتەوەیی لە ٩/١١ەوە ، بۆ بڵاوکردنەوەى زانیارى کەوتە مەترسیەوە. لەم وتارە زانیارى بەخشەدا، ئازادى ڕێکخراوى ڕاگەیاندن، ئەندامى ڕێکخراوەکان و هاوەڵى TEDتریڤڵ تیم، بە دواى مێژووى کردارى تازەى حکومەت دەکەوێت دژ بە تاکەکان کەوا تاوان ئاشکرا دەکەن و نادادپەروەرى و لایەنگرى ئەوتەکنەلۆژیانە دەکەن کەوا یارمەتىان دەدات بە پارێزراوى نادیارانە کارى خۆیان بکەن.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
05:13

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.