Lawrence Lessig: Ne, Njerezit dhe Republika qe duhet te rivendosim

Ka nje korrupsion ne zemren e politikes Amerikane, e shkatuar nga varesia e kandidateve te Kongresit per te mbledhur para nga perqindja me e vogel e qytetareve tane. Ky eshte thelbi i argumentit ne qender te ketij fjalimi te ashper nga juristi Lessig. Me foto te shpejta, ai na tregon se si ky proces financimi dobeson Republiken ne themelet e saj; dhe leshon nje apel bipartizan qe do te frymezoje shume njerez ne SHBA dhe mbare boten.

Njehere e nje kohe,

ishte nje vend i quajtur "Lesterland".

Tani "Lesterland" duket si Shtetet e Bashkuara.

Si dhe Shtetet e Bashkuara, ka rreth 311 milion njerez,

dhe prej atyre 311 milion njerezve,

na del qe 144,000 quhen Lester.

Nese Matt eshte ne publik,

thjesht e morra hua, do ta kthej ne nje sekond,

kete karakter nga serite e tua.

Pra 144,000 quhen Lester,

qe do te thote qe rreth 0.05% quhet Lester.

Tani, Lester-at ne "Lesterland" kane kete fuqine e jshtezakonshme.

Ka dy zgjedhje cdo cikel zgjedhjesh ne "Lasterland".

Njera quhet zgjedhjet e pergjithshme.

Tjetra quhet " Zgjedhjet Lester".

Dhe ne zgjedhjet e pergjithshme, jane qytetaret ate te cilet votojne,

por ne "Zgjedhjet Lester", jane Lester-at te cilet votojne.

Dhe ketu eshte hileja.

Ne menyre qe te kandidojne per zgjedhjet e pergjithshme,

ju duhet te dilni jashtezakonisht mire

ne "Zgjedhjet Lester".

Nuk duhet domosdoshmerisht te fitoni, por ju duhet te dilni jashtezakonisht mire.

Tani, cfare mund te themi ne rreth demokracise ne "Lesterland".

Cfare ne mund te themi, numer nje,

sic tha dhe Gjykata e Larte ne Qytetaret e Bashkuar,

qe populli ka influencen perfundimtare mbi zyrtaret e zgjedhur,

sepse, ne fund te fundit, jane zgjedhje te pergjithshme,

por vetem pasi Lester-at te kene pasur mundesine

per te caktuar se cili kanditat do te kandidoje per zgjedhjet e pergjithshme.

Dhe numri dy, natyrisht, kjo varesi prej Lester-ve

do te prodhoje nje delikatese, te kuptueshme,

ne mund te themi te fshehte, te nenshtruar

per te mbajtur Lester-at te lumtur.

Ne rregull, keshtu qe ne kemi nje demokraci, pa dyshim,

por qe varet tek Lester-at

dhe qe varet tek populli.

Ajo ka nje varesi te konkurueshme,

ne mund te themi nje varesi konfliktuale,

ne varesi se kush jane Lester-at.

Ne rregull, Ky eshte "Lesterland".

Tani jane tre gjera qe une dua qe ju te shikoni tani qe ju kam pershkruar Lesterland.

Numeri nje, Shtetet e Bashkuara eshte "Lesterland".

Shtetet e Bashkuara eshte "Lesterland".

Shtetet e Bashkuara gjithashtu ngjan si kjo, gjithashtu ka dy zgjedhje,

nje qe ne e quajme zgjedhjet e pergjithshme,

te dyten ne duhet ta quajme "Zgjedhjet e para-se".

Ne zgjedhjet e pergjithshme, jane qytetaret te cilet duhet te votojne,

nese je mbi 18 vjec, ne disa shtete nese ke nje ID (karte identiteti).

Ne zgjedhjet e parase, jane financuesit ata te cilet votojne,

financuesit te cilet votojne, dhe po ashtu si ne "Lesterland",

hileja eshte, per te kandiduar ne zgjedhjet e pergjithshme,

ti duhet tja dalesh jashtezakonisht mire ne zgjedhjet e parase.

Jo domosdoshmerisht duhet te fitosh. Ja ku eshte Jerry Brown.

Por duhet tja dalesh jashtezakonisht mire.

Dhe ky eshte celsi: Ka vetem pak financues te rendesishem

ne token Amerikane sic jane Lester-at ne "Lesterland".

Tani ju po thoni, me te vertete?

Me te vertete 0.05 perqind?

Mire, keto jane numrat e 2010:

0.26 perqind e Amerikes

dha 200 dollar ose me shume per cdo kandidat federal,

0.05 perqind dha maksimumin e te ardhurave per cdo kandidat federal,

0.01 perqind- nje perqindeshi i po atij nje perqindeshi-

dha 10.000 dollar ose me shume tek kandidatet federal,

dhe ne kete cikel zgjedhjesh, statistika ime e preferuar

eshte 0.000042 perqindeshi

-per ata qe kane bere llogaritjet, ju e dini qe jane vec 132 Amerikan-

qe dha 60% e "SUPER PAKOS" te parave te shpenzuara

ne ciklin qe sapo i pame fundin.

Keshtu une jam thjesh nje jurist, shkoj kete varg numrash,

dhe them qe eshte e drejte per mua te them

se jane 0.05 perqindeshi ata qe jane financuesit tane te rendesishem ne Amerike.

Ne kete kuptim, financuesit jane Lester-at tane.

Tani, cfare mund te themi ne rreth demokracis ne token Amerikane.

Mire, ashtu sic u shpreh Gjykat e larte ne Qytetaret e Bashkuar,

ne mund te themi, qe natyrisht njerzit kane ndikimin perfundimtare

mbi zyrtaret e zgjedhur. Ne kemi zgjedhje te pergjithshme,

por vetem pasi financuesit kane perzgjedhur

se cilet kanditate do te kandidojne per zgjedhjet e pergjithshme.

Dhe numri dy, natyrisht

kjo varesi prej financuesve

prodhon nje nenshtrim delikat, te kuptueshem e te fshehte

per te mbajtur financuesit e lumtur.

Kandidatet per Kongres dhe anetaret e Kongresit

harxhojne 30 deri ne 70 % te kohes se tyre

per te mbledhur para qe te rikthehen perseri ne Kongres

ose qe cojne partine e tyre perseri ne pushtet,

dhe pyetja qe ne duam te bejme eshte, cfare u ben atyre,

ketyre humaneve, nderkohe qe ata harxhojne kohen e tyre

mbrapa telefonave, duke telefonuar njerez qe ata kurre nuk kane takuar,

por duke telefonuar ate pjese te vogel te nje perqindeshit?

Si cdokush, sic e bejne kete,

ata zhvillojne nje shqise te gjashte, nje ndergjegje konstante

per cka mund te ndikoje aftesine e tyre per te mbledhur para.

Ata behen, sipas fjaleve te " The X-Files",

forme- ndryshues (Shape-Shifter'), si ata vazhdimisht ndryshojne pikepamjet e tyre

ne driten e asaj qe ata dine qe mund ti ndihmoje per mbledhur para,

jo nje ceshtje nga njeshi te 10,

por nje ceshjet nga 11 te 1000.

Leslie Byrne, nje Demokrate nga Virginia,

pershkruan se kur ajo vajti ne Kongres,

i'u tha pre nje kolege, " Gjithmone ano nga e gjelberta".

Dhe per ta sqaruar, ajo vazhdoi,

"Ai nuk ishte nje ambjentalist", ( Te qeshura)

Keshtu qe edhe ketu kemi demokraci,

nje demokraci e cila varet prej financuesve

dhe qe varet nga populli,

varesi konkurruese,

mundesisht varesi konfliktuale

ne varesi se kush jane financuesit.

Ne rregull, Shtetet e Bashkuara eshte "Lesterland", pika numer nje.

Ja dhe pika numer dy.

Shtetet e Bashkuara jane me keq se "Lesterland",

me keq se ne "Lesterland" sepse mund te imagjinoni qe ne "Lesterland"

nese ne Lester-at marrim nje leter nga qeveria qe thote,

"Hej, ti duhet te perzgjedhesh se cili do te kandidoj ne zgjedhjet e pergjithshme,"

ne do te mendonim ndoshta per nje tip aristokratik te Lester-ave.

Ju e dini, ka Lester-a nga cdo pjese e shoqerise civile.

Ka Lester-a te pasur, Lester-a te varfer, Lester-a te zinj, Lester-a te bardhe,

jo shume femra Lester, por le ta leme menjane per nje sekond.

Ne kemi Lester-a nga cdo ane. Ne mund te mendojme,

" Cfare mund te bejme qe ta bejme "Lesterland" me te mire?"

Me e pakta e mundur eshte qe Lester-at do te veprojne per te miren e "Lesterland".

Por ne vendin tone, ne kete vend, ne vendin Amerikan,

me siguri ka disa Lester-a te mire atje jashte,

shume prej tyre ne kete dhome ketu sot,

por shumica e Lester-ave veprojne per Lester-at,

sepse ndryshimet e koalicioneve qe perfshijne 0.05 perqindeshin

nuk perfshijne interesin publik.

Eshte per interesin e tyre privat. Ne kete kuptim, SHBA eshte me keq sesa "Lesterland".

Dhe se fundi, pika numer tre:

Cfaredo lloj gjeje qe cdokush do te doje te thoje per "Lesterland",

kunder sfondit te historise se tij, tradites,

ne token tone, ne token Amerikane, "Lesterland" eshte nje korrupsion,

nje korrupsion.

Tani, me korrupsion nuk kuptoj qesen kafe te letres me para

shperndare fshehtasi ndermjet anetareve te Kongresit.

Nuk kuptoj sensin e korrupsionit te Rod Blagojevich-it.

Nuk kuptoj asnje akt kriminal.

Korrupsioni per te cilin po flas eshte krejtesisht i ligjshem,

Eshte nje korrupsion i afert me ate te vijez baze te hartuesve te kesaj republike.

Themeluesit na dhane ate qe ata quanin Republike,

por me republike ata kuptonin demokraci perfaqesuese,

dhe me demokraci perfaqesuese, ata kuptonin nje qeveri,

sic Madison vendosi ne Federate 52-in, ajo do te kishte nje dege

qe do te varej nga njerzit vetem.

Keshtu qe ja ku eshte modeli i qeverisjes.

Ata kishin njerzit dhe qeverine

me varesine ekskluzive,

por problemi ketu eshte qe Kongresi ka evoluar ne nje varesi tjeter,

prej shume kohesh nuk eshte me nje varesi nga njerezit vetem,

duke rritur nje varesi ndaj financuesve.

Tani kjo eshte nje varesi gjithashtu,

por qe eshte e ndryshme dhe konfliktuale nga varesia e vetme e njerzeve

per sa kohe qe financuesit nuk jane njerzit.

Ky eshte korrupsion.

Tani, ka nje lajm te mire dhe nje te keq per sa i perket ketij korrupsioni.

Nje grime e lajmit te mire eshte qe eshte bi-partiak,

mundesi te barabarta korrupsioni.

Bllokon te majtet per nje varietet ceshtjesh per te cilat ne te majtet kemi interes te vecante.

Bllokon edhe te djathten gjithashtu, duke i bere

argumentat parimore te se djathes gjithnje e me te pamundur.

Keshtu te djathtet duan nje qeveri sa me te vogel.

Kur Al Gore ishte Zevendes President, ekipi i tij kishte nje ide

per te shkrire nje pjese te konsiderueshme te industrise se telekomunikacionit.

Burri i politikes e coi kete ide ne "Capitol Hill",

dhe kur ai me raportoi perseri mua,

pergjigja ishte, " Dreqin JO!"

Nese i shkrijme keta tipat,

si do te mund te mbledhim para prej tyre?"

Ky eshte nje sistem i projektuar per te ruajtur "Status-kuo",

perfshire dhe status kuo-ne e nje qeverie te madhe dhe pushtuese.

Punon kunder te majteve dhe te djathteve,

dhe kjo gje, mund te thoni, eshte nje lajm i mire.

Por ja ku vjen lajmi keq.

Eshte nje demokraci patologjike, shkaterrimtare e korruptuar,

sepse ne cdo sistem

ku anetaret jane te varur nga

fraksioni me i vogel i tyre per zgjedhjet e tyre,

kjo do te thote qe numri me i vogel prej nesh,

me i vogli, me i vogli numer prej nesh,

mund te bllokoje reformat.

E di qe duhej te kishte qene nje gur ose dicka tjeter.

Munda vetem te gjej djath. Me falni. Keshtu qe ja ku eshte.

Bllokon reformat.

Sepse ka nje ekonomi ketu, nje ekonomi te ndikuar,

nje ekonomi me lobiste ne qender

te cilet ushqejne polaritetet.

Ushqejne mosfunksionimin.

Sa me keq qe te jete per ne,

aq me mire eshte per mbledhjen e parave.

Henry David Thoreau: " Ka me mijra pirateri

tek deget e se keqes tek e cila po sulmon rrenjen."

Kjo eshte rrenja.

Ne rregull, tani, cdo njeri prej jush tani e di kete.

Ju nuk mund te ishit ketu nese nuk do ta dinit kete, pavarsisht se ju e injoruat ate.

Ju e injoruat ate. Ky eshte nje problem i pamundur.

Ju fokusoheni ne problemet e mundshme,

si zhukjen e poliomelitit nga bota,

ose duke bere nga nje foto cdo rruge rreth e rrotull globit,

ose te ndertoni perkthyesin e pare te vertete universal,

ose te ndertoni nje fabrike berthamore ne garazhin tuaj.

Keto jane problemet qe mund te menaxhohen, keshtu qe ju i injoroni.

(Te qeshura) (Duartrokitje)

keshtu ju e injoroni kete korrupsion.

Por ne nuk mund te injorojme me kete korrupsion.

(Duartrokitje)

Ne duam nje qeveri qe funksionon.

Dhe jo qe punon per te majten ose per te djathten,

por qe punon per te majten dhe te djathten,

qyetaret e majte dhe te djathte,

sepse nuk ka asnje reforme te mundeshme

nese ne nuk i japim fund ketij korrupsioni.

Keshtu qe dua qe ju te merrni, te rrembeni nje ceshtje qe ju intereson me shume.

Ndryshimet klimaterike eshte e imja, por mund te jete reforma financiare

ose nje sistem taksash me te thjeshta ose pabarazia.

Merre kete ceshtje, vendose perpara teje,

shikoje drejt e ne sy dhe thuaji qe nuk ka Krishlindje kete vit.

Nuk do te kete me kurre Krishlindje.

Ne nuk do te zgjidhim kurre ceshtjen tuaj

deri sa ne te rregullojme kete ceshtje ne fillim.

Kesisoj jo se ceshtja ime eshte me e rendesishmja, Nuk eshte keshtu.

E juaja eshte ceshtja me e rendesishme, por e imja eshte e para,

ceshtja qe ne duhet te zgjidhim perpara se ju te zgjidhni

ceshtjet qe ju ju interesojne.

Pa reforma te ndjeshme, ne nuk mund te perballojme

nje bote, nje te ardhme, pa reforma te ndjeshme.

Ne rregull. Si do ta zgjidhim?

Rezulton, ketu analitika eshte e lehte, e thjeshte.

Nese problemi eshte qe anetaret harxhojne jazhtezakonisht

kohe duke mbledhur para nga pjesa me e vogel e Amerikes,

zgjidhja do te jete qe ata te harxhojne me pak kohe duke grumbulluar para,

por duke grumbulluar nga nje pjese me e madhe e Amerikes,

per te perhapur,

per te perhapur ndikimin e financuesve keshtu qe ne mund te rikthejme idene

e varesise vetem nga njerezit.

Dhe per ta bere kete nuk na nevojitet nje amendamend kushtetues,

per te ndryshuar Amendamendin e pare.

Per te bere kete na duhet vetem nje statut,

nje statut per te vendosur se cfare ne mendojme

si financuese paraje te vegjel per zgjedhjet,

nje statut i qytetareve-financues te fushatave,

dhe ka shume numra propozimesh atje:

Zgjedhje te Ndershme Vepro Tani,

Akti Amerikan Kunder-Korrupsionit,

nje ide ne librin tim qe e quaj projektin "Grant dhe Franklin"

te jape kupona njerzeve qe te financojne zgjedhjet,

nje ide e John Sarbanes e quajtur " Grassroots Democracy Act".

Cdonjera prej tyre do mund te rregullonte korrupsionin

duke perhapur influencen e financuesve tek te gjithe ne.

Analitiken e kane te lehte ketu.

Eshte politika qe eshte e veshtire, ne te vertete nje veshtiresi e pamundur,

sespe kjo reforme do te mund te tkurre "K Street",

dhe "Capitol Hill", si dhe Kongresmenin Jim Cooper,

nje Demokrat nga Tennessee, e vune ate,

eshte vene ne sherbim te "K Street".

Anetaret dhe stafet dhe burokratet kane

gjithnje nje model te perbashket bisnesi ne mendjet e tyre,

nje model bisnesi fokusuar ne jeten e tyre pas qeverise,

jeten e tyre si lobist.

50% e Senatit midis 1998 dhe 2004

jane larguar per tu bere lobista, 42 % e "The House".

Keto numra vecse jane rritur,

dhe sic Republika e Bashkuar perllogariti Prillin e shkuar,

rritja mesatare ne page e atyre qe ata ndoqen

ishte 1,452 perqind.

Keshtu qe eshte e drejte te pyesesh, si eshte mundur qe ata ta ndryshojne kete gje?

Tani une kam kete skepticizem.

Kam kete cinicizem. Une kam kete ndjenjen e te pamundures.

Por nuk e ha kete gje.

Kjo eshte nje ceshtje e zgjidhshme.

Nese mendoni rreth ceshtjeve qe prinderit tane u perpoqen te zgjidhnin

ne shekullin e 20,

ceshtje si racizmi, ose seksizmi,

ose ceshtje qe ne po luftojme ne kete shekull, homofobia,

keto jane ceshtje te veshtira.

Ti nuk zgjohesh nje dite dhe nuk je me racist.

Duhet nje gjenerate per te grisur ate intuite, ate ADN,

jashte shpirtrave te njerzeve.

Por ky eshte vetem nje problem stimujsh, thjesht stimujsh.

Ndryshoni stimujt, dhe sjellja ndryshon,

dhe shtetet te cilat kane adoptuar sitemin e financimeve te vogla

kane pare brenda nates ndryshime ne praktike,

Kur Connecticut adoptoi kete sistem,

ne vitin e pare, 78% e perfaqesuesve te zgjedhur

hoqen dore nga kontributet e medha dhe moren kontributet e vogla vetem.

Eshte e zgjidhshme,

jo duke qene Demokrat,

jo duke qene Republikan.

Eshte e zgjidhshme duke qene qytetare, duke qene qytetar,

duke qene TED-qytetar.

Sepse nese ju doni te filloni nje reform,

shikoni, une mund te filloj nje reform

me gjysmen e cmimit qe duhet per te rregulluar politiken energjitike,

une mund tju jap mbrapsh nje Republik.

Ne rregull. Por edhe nese akoma nuk jeni me mua,

nese besoni qe kjo eshte e pamundur,

ajo cka kam mesuar ne pese vjet qe kur fola ne TED

ndersa une kam folur rreth kesaj ceshtje vazhdimisht,

edhe nese ju mendoni qe eshte e pamundur, kjo ska shume rendesi.

E parendesishme.

Fola ne Dartmouth njehere, nje grua u ngrit pasi une fola,

e kam shkruajtur ne librin tim, dhe me tha,

"Profesor, me keni bindur qe kjo eshte e pashprese. E pashprese.

Nuk ka asgje qe ne mund te bejme."

Kur e degjova ate, une u drodha.

U perpoqa te mendoj," Si do mund ti pergjigjem kesaj mungese shprese?

Cfare eshte kjo ndjenja pashprese?"

Dhe ajo qe me goditi ishte nje imazh i djalit tim 6 vjecar.

Dhe imagjinova nje doktor qe erdhi tek une dhe me tha,

"Djali juaj ka kancer te perparuar ne tru, dhe nuk ka asgje qe ne mund te bejme.

Asgje qe ne mund te bejme."

Keshtu qe une do te rri duke mos bere asgje?

Thjesht do te rri ulur atje? Ta pranoj ate? Ne rregull, nuk kam asgje qe mund te bej?

Do dal jashte per te ndertuar nje "Google Glass" (syze sintetike nga google)

Sigurisht qe jo. Une do te beja cdo qe mundja,

dhe do te beja cdo gje qe une mundja sepse dashuria ka kete kuptim,

dhe qe shancet jane te pakuptimta dhe ajo qe ju beni

cfaredo qe ju mund te beni, mallkuar qofshin shancet.

Dhe pastaj pashe kete lidhje te qarte, sepse edhe ne liberalet

e duam kete vend.

(Te qeshura)

Dhe keshtu kur ekspertet dhe politikanet

thone qe ndryshimi eshte i pamundur,

ajo qe dashuria per kete vend ia kthen eshte,

"Kjo eshte thjesht e parendesishme."

Ne humbasimin dike te shtrenjte,

dike qe cdokush ne kete dhome e do dhe e mban gjalle,

nese ne humbasim republiken, dhe keshtu ne veprojme

me gjithcka kemi ne menyre qe t'ju provojme ketyre eksperteve qe e kane gabim.

Keshtu qe kjo eshte pyetja ime:

A e keni ate dashuri?

A e keni ate dashuri?

Sepse nese e keni,

cfare dreqin jeni duke bere, cfare dreqin jemi duke bere?

Kur Ben Franklin krijoi ne konventen kushtetuese

ne Shtator te 1787, ai u ndalua ne rruge nga nje grua e cila i tha,

" Z. Franklin, cfare keni punuar?"

Franklin tha, " Nje Republike, zonje, nese ju mund ta mbani ate."

Nje republike. Nje demokraci perfaqesuese.

Nje qeveri qe varet vetem nga njerzit.

Ne e kemi humbur ate republike.

Te gjithe se bashku duhet te veprojme per ta rikthyer.

Ju faleminderit shume.

(Duartrokitje)

Faleminderit! Faleminderit! Faleminderit! (Duartrokitje)