चकाकणाऱ्या उंच इमारी शहरी जीवनास का धोकेदायक आहेत

जस्टीस डेव्हिडसन म्हणतात मोठमोठ्या शहरात आक्रमण करणाऱ्या काचेचे आवरण असलेल्या इमारती या एका प्र्जीवा सारख्या आहेत ,पूर्वापार बांधकाम साहित्य ण वापरल्याने आपणास कोणत्या समस्यांना सामोरे जावे लागते तेसंग्त आहेत

तुम्ही येथे जेव्हा संध्याकाळी जर
फेरफटका मारला

तर तुम्हाला दिसून येईल या खोलीतील सर्वजण
तुम्हाला एकसारखे वाटतील

जुने न होणारे

सर्वसाधारण नीटनेटके.

तुमच्या पुढे बसणाऱ्या त्या व्यक्तीस

तो त्याचे एकमेव जीवन जगात असेल

तुम्हाला अंदाजही नसेल

कारण आपण सर्व एकसारख्या कोडग्या
पद्धतीत जगत असतो.

शहरात हे असले वैतागाचे बदल दिसतात.

पण हे इमारतींना लागू आहे.

शहरे भावनारहित असून सावलीत वावरतात.

रंग व रचनेने परिपूर्ण .

शहरात तुम्हाला एकाहून एक विशेष रचनेच्या
कलाकृती आढळतील .

रिगा या शहरात निवासाच्या इमारतीत

येमेनमध्ये ,

व्हिएन्नाच्या सामाजिक निवासात,

अरीझोनाच्या होपी या ग्रामीण भागात ,

न्युयार्क मधील तपकिरी इमारती,

सॅन फ्रान्सिस्कोतील लाकडी घरे,

हि काही गिरीजा घरे नाहीत.

या जागा निवासाच्या आहेत ..

शहराच्या वैभवात भर घालणाऱ्या .

या लोकप्रिय आहेत
कारण निवासाची गरज

व मानवी कलाकृतीचे आकर्षण यापाठी आहे .

शहराच्या शुष्कतेत एक आगळा सौंदर्याचा
स्पर्श करणारी हि बाब आहे .

खरच? रस्त्यावरील विटा व दगडे

यावरून बोटे फिरवून याची तुम्हाला
जाणीव होईल.

पण हे जरा कठीण आहे.

शहरे अधिक गुळगुळीत होत आहेत.

नव्या नगरातील उंचावणारी मनोरे

जे स्टील व सिमेंट कान्क्रीट ची असतात

त्यावर काचेचे आवरण असते .

जगभरातील उंच इमारती अशा दिसतात

ह्युस्टन ,

गुआंगझौ ,

फफ्रांकफुर्ट--

अशाच प्रकारे तुम्हाला उच्च प्रतीच्या
काचेचे यंत्रमानव दिसतील

क्षितिजावर आगेकूच करणारे.

जरा विचार करा यापाई आपण काय गमावले?

जेव्हा रचनाकार उपलब्ध बांधकामचे
साहित्य वापरत नाही

वाळू, चुना, ग्रानाईट

लाकूड, तांबे, विटा कोटा दगड

प्लास्टर,

आपण बांधकाम सोपे केले.

शहरातील बांधकामात सुधारणा केली.

जणू जगभरातील अन्न शिजवून

आपण विमानात नेले.

(हशा)

चिकन किवा पास्ता

याहून वाईट गोष्ट आहे

मास्कोत असलेल्या काचेच्या उंच इमारती

नागरी व सामाजिक रहाणी बाबत
असमाधान दर्शवितात.

या इमारती आपल्या मालकांना व त्यातील
भाडेकरूंना भलेही समाधान देत असतील

पण तसे समाधान आपल्यासारख्यांना नाही मिळत.

या इमारती मधील जाणाऱ्या आपल्याला.

तेथे आपल्याला निशुल्क फिरावे वाटते

ये चमकणारे मनोरे आक्रमक प्र्जीवच आहेत.

ते शहरातील सार्जनिक जागा व्यापतात

या इमारतीचा दर्शनी भाग चेहऱ्यावरील
मेकअप वाटतो

हा शोभिवंत स्तर इमारतीच्या
शेवटच्या टोकापर्यंत नेतो.

पण हा मुखवटा जसा वरवरचा असतो.

तो खोलवर नसतो.

मी उदाहरण देतो

पाहू शहराचा पृष्ठभाग कसा बाधित होतो ते

मी स्पेनमधील सालामांका शहरास भेट दिली

मला प्लाझा मेयर कडून सर्वकाळ

सन्मानाची वागणूक मिळाली.

सकाळी सूर्यप्रकाश इमारतीच्या
दर्शनी भागावर पडे

सावल्या पडायच्या

आणि रात्री इमारतीवरील दिव्यांमुळे

खूप मोठ्या परीस्दरात सावल्या पडत.

बाल्कनी खिडक्या या प्रत्येक बाबी

यातून प्रकाश दृशमान होई

त्या वैभवा मुळे

त्या इमारतीला एका
चित्रपट गृहासारखे रूप मिळे

हे अनेक पिढ्यांना एकत्र
आणणारे रंग्मंच्च होय

त्यातील दगडी गुहेत बागडणारी बालके

बाकांवर बसणारे वृद्ध

खर्या जीवनाच्या आनंदास सुरवात होते ती
ऑपेरा म्हणजे वाद्यवृंदात

पडदा वर जातो

मी बोलतोय ते फक्त इमारतीच्या
बाह्य भागाबाबत

इमारतीच्या कार्याबाबत, रचनेबाबत नाही.

या चमकदार आवरणाने जरी रंगत आणली

पण या इमारतीने सभोवताली जागा व्यापली

त्या ठिकाणी लोक एकत्र येतील वा त्यांना

हाकलून दिले जाईल

आपल्याला बाहेरील व आतील यांच्या
जीवनात फरक दिसेल

आधुनिक काळात सालामान्कातील
प्लाझा मेयर सारखी

परीस मध्ये दे ला डिफेन्स आहे

हि मोकळी जागे भोवती
काचेच्या भिंती आहेत.

ज्यातून कार्यालयीन कर्मचारी जातात

शहरातील मार्गातून ते
त्यांच्या अभ्यासिकेत

जाताना शक्य तितका वेळ
ते या ठिकाणी घालवितात.

१९८० च्या सुरवातीस फिलिप्स जोह्न्सन
या वास्तुकाराने

पिट्सबर्ग येथे युरोपियन
प्लाझा रचण्याचा प्रयत्न केला

हि ती PPG Place

अर्ध्या एकरातील मोकळी जागा
व्यवसायिक आकर्षक इमारतीने वेढलेली

आरश्याच्या काचेची बनविलेली

या इमारतीवर धातूचा व बे वृक्षांचा साज
चढविला होता.

त्यावर १५व्या शतकातील अक्षरे होती

आकाशाला गवसणी घालणारी

पण जमिनीवर

ती इमारत एका काळ्या
काचेच्या पिंजऱ्यात वाटे

प्रामुख्याने उन्हाळ्यात

तेथील कारंज्यात मुले इकडे तिकडे पळतात पळत

हिवाळ्यात तर ते तेथे स्केटिंग करतात

पण ती काही मोकळा वेळ घालविण्याची
औपचा रिक पद्धत नव्हती.

चर्चा व मनोरंजन याची ती जागा खचितच नाही

सार्वजनिक जागा अनेक
कारणांनी कमी पद्त्त आहेत.

बांधकाम हे एक कारण आहे.

पण तरीही ते महताचे आहे.

सध्याच्या काही इमारती

मेलबोर्न मधील फेडरल स्क़ेअर

कोपनहेगन मधील सुपरकेलीन

या यशस्वी झाल्या कारण त्यात
जुन्या नव्याचा संगम आहे.

खडबडीत व गुळगुळीत

उदासीन व चमकदार रंगसंगती

तसेच त्यात केवळ काचेचाच वापर नाही

मी काही काचेचा विरोधक नाही

ते एक प्राचीन वैशिट्य पूर्ण साहित्य आहे.

त्याची निर्मिती व वाहतूक सहज होते.

ते लागलीच उभारता येतात
किवा बदलता येतात.

स्वछ असतात.

काचा अति पारदर्शक

तसेच अपारदर्शक वितात उपलब्ध असतात.

त्यावरील नवीन थर आपल्याला मोहित करतो

बदलत्या प्रकाशाबरोबर

न्युयोर्क सारख्या महागड्या शहरात
त्याची जादू काही और आहे.

त्यामुळे इमारतीची किमत वाढते
काचेतून पाहता येत असल्याने

हि एक सुविधा ग्राहकांना विकासक देतात

या सोयीच्या समर्थनाने अधिक मिळतात

१९व्या शतकाच्या मध्यात

लंडन च्या क्रिस्टल पैलेसच्या बांधकामाने

आधुनिक युगात काचेचा
उपयोग अग्रक्रमाने होऊ लागला

विसाव्या शतकाच्या मध्यात

काही आफ्रिकेतील व्यावसायिक शहरात
त्याचा वाढता उपयोग होऊ लागला

मोठ्या भव्य दिव्य कार्यालयीन इमारती साठी
याचा वापर होऊ लागला.

उदा मैनहीटन मधील लिव्हर हाउस

जे रचले होते स्कीद्मोर ,ओविन्ग्स
व मेरील यांनी

रचनाकार अशी वस्तू करू शकत होते की

जे इतके पारदर्शक असेल

की ते दिसणारच नाही

काच हा अविभाज्य घटक बनला
उभरत्या शहरासाठी

त्यासाठी एक मोठे कारण आहे

जगाची लोकसंख्या शहरात एकवटत आहे.

निकृष्ट बांधकामाच्या घरात
रहाणारे दुर्दैवीच आहेत.

लाखो करोडो लोकांना कामासाठी तसेच
रहाण्यासाठी घरे आवश्यक आहेत.

अशा मोठ्या इमारतीत

त्यांना सामावणे आर्थिक सोयीचे आहे.

त्यात स्वस्त उपयुक्त पडदे असावेत

पण काचेला मर्यादा आहे.

सहज संपर्काची

या इमारतीत एका भागाच्या
भिंतीचा सांगाडा दिसतो

दक्षिण मेक्सिकोत स्पनिश अमेरिकन शहरात

२००० वर्षापूर्वीची कबर आहे.

हि जागा एकाच्या मृत्यूचे
महत्व सांगणारी आहे.

आपण या वास्तूकडे आज ऐतिहासिक कलाकृती
असलेली वास्तू मानतो

त्या कोरलेल्या कलाकृतीच्या भोवताली
पर्वत आहेत.

त्याठिकाणी मोडकळीस आलेले चर्च आहे.

जे दगडांनी रचले होते.

नजीकच्या ओक्सका मध्ये प्लास्टर
केलेल्या इमारती होत्या

त्यांच्या भिंतीवर वर चमकदार रंगीत
राजकीय विचाराचे भितीपत्रके होती

आणि आकर्षक चित्रकृत्या होत्या

ही गुंतागुंतीची संपर्काची साधने होती

हे कच वापरून केलेय बांधकामात शक्य नाही.

पण चांगली बातमी हि आहे की
रचनाकार व विकासक

यांनी अशा आनंद देणाऱ्या बाबी
शोधण्यास सुरवात केली

आधुनिकतेपासून दूर न जाता.

काहीना जुन्या जमान्यातील
विटात नाविन्य आढळले

तसेच तेरा कोटात

काहींनी साचे वापरून नवे उत्पादन
केले जसे स्नोहेताने

सनफ्रान्स्कीस्कोला आधुनिक
कलेचा स्पर्श दिला.

अस्मान लता सुरकुत्यांची हि कला होती

स्तेफेनो बोरीने तर इमारतीच्या
दर्शनी भागास जिवंत पणा दिला.

मिलन मधील दोन इमारती एका उभ्या जंगलाने
जिवंत केले आहे

दर्शनी भाग जंगला प्रमाणे हिरवेगार करून

चीन मधील नान्कीन शहरात बोएरी
याचीच पुनरावृत्ती करीत आहे.

कल्पना करा याएवजी काचाअसत्या तर

चीनी शहरे कितपत हवेशीर झाली असती.

खरे तर हे सर्व प्रकल्प

एकदाच रचली जातात

जागतिक स्तरावर त्यांची
पुनरावृत्ती होत नाही

हाच खरा मुद्दा आहे.

जेव्हा तुम्ही स्थानिक महत्वाचे
बांधकाम साहित्य वापरता

तेव्हा साहजिकच सर्व इमारती भिन्न दिसतात

न्यूयॉर्क मध्ये तांबे वापराचा
मोठा इतिहास आहे.

स्वातंत्र्य देवतेचा पुतळा.

वूल्वार्थ इमारतीचा मुकुट

खूप काळानंतर याचा वापर कमी झाला

एका रचनाकाराने अमेरिकन कोपर बिल्डिंग
साठी वापर केला इमारतीच्या आच्छादन साठी

इस्ट रिव्हर जवळील उंच इमारती साठी

ती अजून पूर्ण नाही

तुम्ही पाहू शकता धातूच्या दर्शनी बह्गातून
सूर्यास्ताचे मनोहारी दृश्य.

जसजशी जुनी होईल तरीही पर्यावरण जपेल.

इमारती या माणसां सारख्या असतात

त्याचे चेहरे अनुभव सांगतात.

आणि ते महत्वाचे आहे.

काच जुनी होते

तेव्हा तुम्ही ती बदलता.

आणि इमारत पुन्हा पूर्वी सारखी
सुंदर दिसू लागते.

तिचा शेवट होईपर्यंत असे करता येते.

अन्य साधने दर्शवितात

इतिहास व स्मृती

वर्तमानात डोकावणाऱ्या,

व पक्क्या करणाऱ्या

साल्ट लेक शहरात या म्युझियम मध्ये
जास्त व तांब्याचे नमुने आहेत

१५० वर्षापूर्वी खाणीतून निष्करण केलेले

जी त्या इमारतीवर एक मुखवटा चढवते

नैसार्किक म्युझीयम असल्याचा

तेथील नैसर्गिक इतिहास प्रकट करणारी.

चीनी वंग शु प्रत्झकेर विजेता

निन्ग्बोत इतिहास म्युझीयम बनवीत होता

त्याने तेथे केवळ भूतकाळाचे आच्छादन
इमारतीस बनविले नाही तर

त्याने त्या आठवणी भीतीत बाध केल्या

विटा छत आणि दगड वापरून

उध्वस्त झालेल्या खेड्यातील
साहित्य वापरून

आता रचनाकार काचेचा वापर करतात.

भावना व्यक्त करण्यासाठी शोधकपणे

न्युयार्क मधील दोन इमारती

जीन नौवेल आणि फ्रांक गेहरी

१९व्या वेस्ट रोड वरील समोरासमोरील

त्यांची द्वारा एकमेकाकडे परावर्तीत
होणाऱ्या दृशाने प्रकाशाने

लयबद्ध संगीत जाणवते.

पण जेव्हा शहरात केवळ काचाच
वापरल्या जातील

ते वाढत असताना

तर त्यांना आरशाचे स्वरूप येईल.

ज्यामुळे मनात विचालता येईल

शहरे एकवटलेली असतात

भिन्न संस्कृती भाषां व भिन्न
जीवन पद्धतीचीने.

सरमिसळ झालेली असते.

सर्व वेगळे स्वतंत्र न दाखविता

इमारतींचा एकसारखेपणा नष्ट करणारा

आपल्या जवळ रचनाकार पाहिजे
जो जाणकार आहे शहरी अनुभवाचा

आभारी आहे.

(टाळ्या)