Phil Plait: Dünya'yı göktaşlarından nasıl koruruz?

9.5 km genişliğinde olup da bir anda uygarlığın sonunu ne getirebilir? Göktaşı... Yukarıda onlardan bir sürü var. Phil Plait, mizahi bir anlatım ve harika görüntüler eşliğinde, asteroidlerin ölümcül etkilerini ve onlardan korunma yollarını anlatarak, TEDxBoulder dinleyicisini büyülüyor.

Bugün sizlerle konuşmak istediğim bir konu var.

Oldukça geniş bir konu.

Şöyle başlayalım.

65 milyon yıl önce

dinazorlar çok kötü bir gün geçirdi.

(Kahkaha)

9.6 km genişliğinde kocaman bir kaya kütlesi,

bir tüfekten çıkan kurşunun

50 katında bir hızla

Dünya'ya çarptı.

Bir anda tüm enerjisini açığa çıkardı

ve akıllara durgunluk verecek

bir patlama yarattı.

Bugüne kadar, Soğuk Savaş'ın en hararetli zamanlarında

üretilen tüm nükleer silahları toplasanız,

hepsini bir kenara yığıp

aynı anda havaya uçursanız,

o zaman ortaya çıkan enerjinin yalnızca

milyonda birini elde edersiniz.

İşte dinazorlar, gerçekten de berbat bir gün geçirmişti.

Değil mi?

Yani, 9.6 km genişliğinde bir kaya oldukça büyüktür.

Hepimiz burada, Boulder'de yaşıyoruz.

Pencereden dışarı baktığınızda,

artık aşina olduğunuz Long's Peak Dağı'nı görebilirsiniz.

Şimdi Long's Peak'i alıp

uzaya yerleştirelim.

Meeker Dağı'nı da alalım ve

onu da uzaya koyalım.

Ardından Everest'i, K2'yi

ve Indian Peaks'i ekleyelim.

İşte o zaman ne kadar büyük bir kayadan

bahsettiğimi daha iyi anlayabilirsiniz.

Bu kadar büyük olduğunu,

yarattığı etkiden ve bıraktığı kraterden anlıyoruz.

Göktaşı, Meksika Körfezi'nde

Yucatan olarak bildiğimiz bölgeye düştü.

Burada gördüğünüz gibi,

Yucatan Yarımadası burası.

Cozumel de, farkettiyseniz hemen doğu yakasında.

Yarattığı çukur, işte bu büyüklükte.

Dev gibi. Size ölçek hakkında fikir vermesi açısından,

şöyle diyebiliriz.

Üst tarafı 80, alt tarafı da 100 km.'ydi.

Genişliği 300 km,

yani 200 mil olan bu göktaşı,

yeryüzünü delip geçerek

gezegenin dört bir yanına, muazzam büyüklükte

parçalar sıçrattı ve her yerde yangınlara neden oldu;

güneşi kesecek kadar toz bulutu yarattı.

Yeryüzündeki türlerin yüzde 75'ini

silip süpürdü.

Ama asteroidlerin hepsi bu kadar büyük değil.

Bazıları çok daha küçük.

Bu gördüğünüz,

1992'nin Ekim ayında

ABD'ye düşenlerden biri.

Bir Cuma akşamı düştü.

Bu detay neden önemli peki?

Çünkü o zamanlar, video kameralar

yeni yeni rağbet görüyordu

ve aileler kameralarını alıp

çocuklarını futbol maçındayken kaydedebiliyordu.

Göktaşı da Cuma günü düştüğü için,

bu muhteşem görüntüyü alabilmişlerdi;

tam da Batı Virginia,

Maryland, Pennsylvania

ve New Jersey üzerinden geçerken.

Ta ki, New York'taki bir arabayı bu hale getirene kadar.

(Kahkaha)

Bu, 321 km genişliğinde bir krater değil tabii

ama yine de hemen orada

duran kaya parçasını görebilirsiniz.

Arabaya çarpıp bu zararı veren,

bir futbol topu büyüklüğündeki bir kaya.

Muhtemelen taş, ilk başta

bir okul otobüsü büyüklüğündeydi.

Sonrasında, atmosfer basıncıyla parçalandı,

ufalandı ve etrafa dağılan küçük parçaları da

bir miktar hasar yarattı.

Bunun ayağınıza düşmesini istemezsiniz tabii,

ya da başınıza... Ne de olsa, bu da bir olasılık.

Ama kötü bir olasılık.

Yine de, biliyoruz ki, yeryüzündeki tüm canlı yaşamına

son vermeyecektir. Bu iyi birşey. Ancak diğer taraftan da,

9.6 km'lik birşeyin büyük zararlar vermesine de

pek ihtiyacımız yok.

Ufak bir kayayla dev bir kaya arasında

hassas bir nokta var.

Winslow, Arizona yakınlarına gittiyseniz

çöldeki krateri biliyorsunuzdur.

O kadar büyüktür ki, ona, "Meteor Krateri" denmiştir.

Gözünüzde canlandırmanız için, yaklaşık 1.6 km genişliğindedir.

Resmin üst tarafındaki alan ise, bir park alanı

ve park yerindekiler de karavanlar.

Bu, yaklaşık 1.6 km genişliğinde ve 183 metre derinliğinde bir çukur.

Bu çukuru yaratan şey de,

yaklaşık 27 ila 45 metre genişliğindeydi;

yani neredeyse buradaki Mackey Oditoryumu kadar.

Muazzam bir hızla ilerleyerek

yeryüzüne çarptı, infilak etti

ve neredeyse 20 megatonluk

bir nükleer bombanın yarattığı enerjiyle,

böylesine ağır bir bombanın etkisiyle patladı.

Bu, 50 bin yıl önceydi ve muhtemelen o zaman

birkaç bizonu veya antilopu ortadan kaldırdı

veya çöldeki diğer hayvan türlerinin bir bölümünü...

Ama yine de, küresel tahribata

neden olacak boyutta değildi.

Ancak bunların, büyük zararlar vermesi için

mutlaka yeryüzüne çarpması gerekmiyor.

Örneğin, 1908 yılında Sibirya'nın

Tunguska bölgesi yakınlarından bir örnek...

Dan Aykroyd hayranıysanız ve "Hayalet Avcıları"nı izlediyseniz,

"1909'daki Sibirya patlamasından sonraki en büyük

boyutlararası patlama" dediği yeri hatırlarsınız.

İşte burada tarihi tutturamamıştır ama sorun değil tabii ki.

Yıl 1908'di. Bana uyar. Bununla yaşayabilirim.

(Kahkaha)

Tunguska olayında da, kaya atmosfere girmiş

ve yeryüzünün kilometrelerce üstünde,

havada patlamıştı.

Patlamanın ısısıyla birlikte

karadaki ağaçlar yanmış ve ardından gelen şok dalgası,

yüzlerce metrekareye yayılan ağaçları

olduğu gibi devirmişti.

Çok büyük bir hasar oluşmuştu.

Bu kaya, neredeyse

içinde bulunduğumuz oditoryum kadar genişti.

Meteor Krateri, içerdiği metal elementlerin

ağırlığıyla birlikte,

yeryüzüne ulaşmıştı.

Tunguska'daki, çok büyük ihtimalle

kaya ağırlıklıydı ve kolay ufalanan bir yapıdaydı.

Bu nedenle de havada patladı. Her iki şekilde de,

bunlar, 20 megatonluk dev patlamalardı.

Yine de, buna benzer patlamalar,

küresel çapta bir ekolojik zarar verecek düzeyde değiller.

En azından "dinazor katili"nin verdiği

zarar kadar olmayacaktır.

Çünkü yeterince büyük değiller.

Ama küresel ekonomiye zarar verecekleri kesin

çünkü bu tür bir hasar yaratmak için

mutlaka çarpmaları gerekmiyor.

Küresel bir tahribat yaratmaları da gerekmiyor.

Bunlara benzer bir göktaşı

herhangi bir yere çarpsa, paniğe neden olurdu.

Ama eğer bir şehrin, hele ki önemli bir şehrin

-bir şehir diğerinden daha üstün olduğu için söylemiyorum;

sadece bazılarına, küresel ekonomi açısından

daha fazla bel bağladığımız için belirtiyorum-

üzerine düşse, uygarlık düzeyinde

hepimiz etkileniriz.

Şimdi, herkesin ödünü kopardığıma göre...

(Kahkaha)

Bu konuda ne yapabileceğimizi düşünebiliriz, değil mi?

Bu, potansiyel bir tehdit.

Şunu belirtmeden geçmeyeyim:

65 milyon yıl boyunca "dinazor katili" gibi

başka bir patlama yaşamadık. Bunlar çok nadir olur.

Daha küçükleri çok daha sık olur

ama bu da, muhtemelen bin yıllık aralıklarla,

ya da birkaç asırda, birkaç bin yılda bir olur.

Yine de bu gerçeğin farkında olmamız gerekir.

Peki, bu konuda ne yapmalıyız?

İlk iş, onları bulmak olmalıdır.

Bu, 2009 yılında hemen

yanımızdan geçen bir asteroid.

Tam şurada.

Çok belli belirsiz.

Görüp görmediğinizi bilemiyorum ama

hemen arka sırada. Bunlar yıldızlar.

Bu da, 27 metre genişliğinde bir kaya;

yani Tunguska üzerinde patlayan

ve 50 bin yıl önce Arizona'yı vuranla aynı boyutta.

Bunlar çok siliktir.

Görmesi çok zordur ve gökyüzü de oldukça büyük zaten.

Öncelikle bunları bulmamız gerekir.

İyi haber şu: Onları arıyoruz.

NASA buna fon ayırmış durumda.

ABD Ulusal Bilim Vakfı ve bazı ülkeler

bu konuda oldukça hevesli.

Tehditleri aramaya yarayan

özel teleskoplar üretiyoruz. İlk adım için bu harika

ama bir sonraki adım nedir? İkincisi de,

artık bize doğru gelen bir kayayı görüyoruz

ve bunu durdurmamız gerekiyor. Ne yapabiliriz?

Birçoğunuz Apophis adlı asteroidi duymuşsunuzdur.

Duymadıysanız, şimdi öğreneceksiniz.

2012 yılındaki Maya kıyametini duyduysanız,

Apophis'i de öğrenmiş olacaksınız

çünkü çoğunuz, kıyamet günü senaryolarının

çoktan içine düşmüş durumdasınız.

Apophis, 2004 yılında keşfedilmiş bir asteroid.

Genişliği, yaklaşık 250 metre,

yani oldukça büyük.

Örneğin, bir futbol stadyumundan daha büyük ve

2029 yılında Dünya'nın yanından geçeceği biliniyor.

O kadar yakın geçecek ki,

hava durumu uydularımızın

hemen altından dolanacak.

Dünya'daki yerçekimi, bu kayanın yörüngesini

öylesine bükecek ki,

uzayın, bu "anahtar deliği" adı verilen,

fasulye şeklindeki bu bölgesinden geçmesi durumunda,

Dünya'daki yerçekimi onu öylesine eğecek ki,

sadece yedi yıl sonra,

hatta tam da Cuma gününe denk gelen

13 Nisan 2036'da...

-böyle bir rastlantıyı planlaması bile çok zor-

Apophis bize çarpacak.

250 metre genişliğindeki bu göktaşı,

inanılmaz bir zarar verecek.

Ama iyi haber şu ki, böyle birşeyin

bu "anahtar deliği"nden geçerek,

sonrasında bize çarpma olasılığı milyonda bir;

yani çok çok düşük bir ihtimal. Ben, şahsen

bunu düşünerek uykusuz geceler geçirmiyorum.

Apophis'i bir sorun olarak da görmüyorum.

Aslında Apophis, bizim için gizli bir lütuf

çünkü o, benzer tehlikelere karşı

gözümüzü açtı.

Bu göktaşı, birkaç yıl önce keşfedildi

ve bundan birkaç yıl sonra bize çarpabilirdi.

Artık çarpmayacak ama bize,

bu tür asteroidler üzerinde çalışma fırsatı verdi.

Bu "anahtar delikleri"ni tam olarak anlayamıyorduk

ama şimdi anlıyoruz ve bunun,

çok önemli bir adım olduğunu gördük.

Aksi takdirde böyle bir asteroidi nasıl durdurursunuz ki?

Şimdi size soruyorum:

yolun ortasında dikilseniz ve bir araba

size doğru gelse... Ne yapardınız? Kenara çekilirdiniz.

Değil mi? Hareket ederdiniz ve araba yanınızdan geçerdi.

Ama biz Dünya'yı yerinden oynatamayız, en azından zahmetsizce...

Ama küçük bir asteroidi oynatabiliriz.

Aslında bunu çoktan yapmışız bile.

2005 yılında NASA, Deep Impact (Derin Darbe) adlı

bir keşif aracı fırlattı. Bu aracın bir parçası da,

kendini kuyruklı yıldızın çekirdeğine yerleştirdi.

Kuyruklu yıldızlar da asteroidlere benzer.

Buradaki amaç, onun rotasını değiştirmek değildi.

Amaç, kuyruklu yıldızın yüzeyinde bir çukur açarak

derinlerdeki materyali

ortaya çıkarmaktı.

Bunu da biraz başardık galiba.

Kuyruklu yıldızı biraz olsun hareket ettirebildik,

çok değil ama hedef de bu değildi zaten.

Ama şu açıdan bakın.

Bu kuyruklu yıldız, güneşin yörüngesinde

saniyede 32 km hızla dönüyordu.

Biz de ona bir uzay aracı fırlatıp üzerine yerleştirdik.

Ne kadar zor olduğunu bir düşünün ve biz bunu başardık.

Yani, bunu bir kez daha yapabiliriz.

Bize doğru yaklaşan bir göktaşı gördüğümüzde,

tam da üstümüze geliyorsa ve

önümüzde iki yıl varsa, bam! Onu patlatırız.

Aslında filmlerde gördüğünüz gibi,

neden nükleer silah kullanmadığımızı

düşünebilirsiniz.

Bunu deneyebiliriz tabii ama burada önemli olan zamanlama.

Kuyruklu yıldızı nükleer silahla vurabilirsiniz

ama bunu, birkaç mili saniye toleransla patlatmanız gerekir;

aksi takdirde ıskalarsınız.

Başka birçok sorun da var tabii.

Bir kere çok zor bir iş.

Ama birşeyi vurmak... O çok kolay.

NASA'nın bile bunu yapabileceğini düşünüyorum,

hatta yapabildiklerini de kanıtladılar bile.

Asıl sorun şu: Bir asteroidi vurdunuz

ve asteroidin yörüngesini değiştirdiniz.

Yörüngeyi hesapladığınızda, bir baktınız ki,

onu çoktan "anahtar deliği"ne sokmuşsunuz

ve bu durumda bize çarpması için sadece üç yıl kalmış.

Bence hava yine hoş.

En azından altı ay içinde bize çarpmayacak. Bu iyi.

Şimdi başka bir çözüm için üç yılımız var demek.

Onu yeniden vurabilirsiniz ama bu, biraz sakarlık olur.

Bunu yapmamak için, onu, üçüncü bir anahtar deliğine

ya da başka bir rotaya yönlendirirsiniz.

En sevdiğim bölüm de bu işte.

(Kahkaha)

Kocaman, maço bir "Rrrrrrr BAM!" efektiyle

"yüzüne okkalı bir yumruk" indirdikten hemen sonra

büyük bir merhametle yaklaşırsınız.

(Kahkaha)

Bir grup bilim insanı, mühendis

ve astronot, kendilerine,

"B612 Foundation" adını verdiler.

"Küçük Prens"i okumuş olanların

bu göndermeyi anlayacaklarını umuyorum.

Küçük prensin yaşadığı asteroidin adı B162'ydi.

Bunlar, daha önce de söylediğim gibi,

birbirinden zeki, kadın ve erkek astronotlar, mühendisler.

Apollo 9 astronotlarından biri olan

Schweickart da bu grubun içinde.

Bu görüntüyü alan arkadaşım Dan Durda da

Boulder'daki Walnut Street'te yer alan Southwest Araştırma Enstitüsü'nde çalışıyor.

Bu görüntüyü bu amaçla aldı

ve enstitü için çalışan astronomlardan biri.

Dünya'ya çarpmak üzere olan

bir göktaşı gördüğümüzde, yeterli zamanımız varsa,

onu, daha iyi bir yörüngeye oturtmak için vurabiliriz.

Ama ardından, bir veya iki tonluk bir

uzay aracı fırlatmamız gerekir.

Çok büyük olmak zorunda değil -birkaç tonluk ufak birşey-

ve sonrasında bunu götaşının yakınında park etmemiz gerekir.

Üzerine iniş yapamazsınız çünkü başaşağı devrilebilirler.

Tam üstüne inmek zor iş.

Onun yerine, ona yanaşırsınız.

Göktaşının yerçekimi, uzay aracını kendine çeker

ve zaten aracın da birkaç tonluk kütlesi vardır.

Yerçekimi çok güçlü olmasa da,

asteroidi çekecek kadar yeterlidir.

Sonra, roketlerinizi hazırlarsınız

-burada zor da olsa roket dumanlarını görebilirsiniz.

Bunlar, kendi yerçekimleriyle bağlanırlar

ve siz de uzay aracını çok yavaşça,

usulca hareket ettirirseniz, büyük bir ustalıkla

göktaşını güvenli bir yörüngeye oturtabilirsiniz.

Hatta onu, Dünya'nın yörüngesine bile oturtup

mayın çıkarabiliriz. Tabii bu, bambaşka bir konu.

Oraya girmeyeceğim bile.

(Kahkaha)

Ama zengin olurduk!

(Kahkaha)

Bunu bir düşünün derim.

Yukarılarda bir yerde uçuşan kayalar var

ve bunlar, bize çarparak

büyük zararlar veriyorlar ama biz de artık ne yapmamız

gerektiğini biliyoruz; bunun için elimizde her şey var.

Onları teleskoplarla arayan astronomlarımız var.

Bu konuyla ilgilenen ve

soruna yönelik çözümler geliştiren

çok ama çok zeki insanlarımız var.

Ve bunu yapacak teknolojimiz de var.

Bu uzay aracı kimyasal roketler kullanamaz.

Kimyasal roketler büyük bir itiş gücü yaratarak

uzay aracının dengesini bozabilirler.

Biz de, iyon motoru adı verilen, çok ama çok hafif

itiş gücü olan düşük basınçlı bir motor geliştirdik.

Bir kağıdın elinizde yarattığı baskı kadar

bir güç uyguluyor; çok hafif.

Nazik itiş gerçekleştiğinde de,

aylarca, hatta yıllarca çalışabiliyor.

Bu salonda orijinal "Star Trek" hayranı varsa, onlar bilir.

İyon motoru olan, uzaylıların kullandığı bir uzay aracının peşindediler

ve Spock şöyle der:

"Çok gelişmiş teknolojileri var.

Bu motorla, bizim yüz yıl önümüzdeler"

Yaşasın! Artık bizim de iyon motorumuz var.

Bizim "Atılgan"ımız, Enterprise adında bir gemimiz yok belki

ama artık iyon motorlarımız var.

(Alkış)

Spock.

(Kahkaha)

İşte...

İnsanlar ve dinazorlar arasındaki

fark da bu.

Onların başına gelen,

bizim de başımıza gelmek zorunda değil.

Dinazorlarla aramızdaki fark şu:

Bizim uzay programlarımız var

ve oy kullanabiliyoruz;

yani, geleceğimizi değiştirebiliyoruz.

(Kahkaha)

Geleceğimizi şekillendirebilme becerimiz var.

Bundan 65 milyon yıl sonra,

kemiklerimizi, bir müzede toz tutarken

görmek zorunda kalmayacağız.

Çok teşekkür ederim.

(Alkış)