Architectuur, thuis in de gemeenschap

Toen TED Fellow Xavier Vilalta de opdracht kreeg om in Addis Abeba een winkelcentrum met verschillende verdiepingen te bouwen, raakte hij in paniek. De bestaande centra hadden alles wat hij haatte aan eigentijdse architectuur: glazen torens die tonnen energie verspillen, met een design dat niets van doen heeft met Afrika. In deze innemende talk bepleit Vilalta een alternatieve aanpak: benut de natuur, verwijs naar de traditie en ontwerp mooie, moderne, iconische gebouwen, die passen bij een gemeenschap.

Mijn werk zoomt in op de link tussen

het nadenken over
ons gemeenschapsleven,

en de omgeving waar ons leven
deel van uitmaakt,

waar architectuur groeit
uit de natuurlijke

lokale omstandigheden en tradities.

Ik heb vandaag
twee recente projecten meegebracht

om dit te illustreren.

Beide projecten bevinden zich
in opkomende landen.

Eén in Ethiopië
en een ander in Tunesië.

Ze hebben bovendien gemeen

dat alle analyses
vanuit verschillende oogpunten

een essentieel deel uitmaken
van het uiteindelijke gebouw.

Het eerste voorbeeld
begon met een uitnodiging

om een meerlaags winkelcentrum
te ontwerpen

in de hoofdstad van Ethiopië, Addis Abeba.

Dit soort gebouw werd getoond

als voorbeeld voor mijn team en mijzelf.

Zoiets moesten we ontwerpen.

In eerste instantie dacht ik:

Ik wil hier weg.

(Gelach)

Na enkele gebouwen
te hebben bekeken --

de stad telt er veel --

beseften we dat er
drie verbeterpunten waren.

Ten eerste zijn deze gebouwen bijna leeg.

Ze huisvesten grote winkels

waar mensen de dure spullen
niet kunnen kopen.

Ten tweede kost het gebruik
tonnen energie.

De buitenbekleding in glas

creëert hitte binnenin,

wat dan weer veel koeling vraagt.

En dat in een stad
waar dit niet nodig is.

Het weer is er heel mild,

het schommelt het hele jaar
tussen 20 en 25 graden.

Ten derde heeft hun imago niets van doen

met Afrika en Ethiopië.

Wat zonde is voor een plek
met zo'n rijke cultuur en traditie.

Tijdens ons eerste bezoek aan Ethiopië

raakte ik erg geboeid
door de oude markt.

Dat is een openluchtstructuur

waar duizenden mensen iedere dag

goederen kopen van kleine handelaars.

Je vindt er ook dat idee
van een publieke ruimte,

waar het buitenleven
activiteit teweegbrengt.

Ik dacht: dít wil ik maken,

in plaats van een winkelcentrum.

Hoe konden we een meerlaags,

eigentijds gebouw bouwen
volgens deze principes?

De volgende uitdaging
wachtte ons op het terrein.

Dat ligt in een snel groeiend
deel van de stad,

waar de meeste gebouwen
van deze foto

er nog niet waren.

Het ligt bovendien
tussen twee parallelle straten,

die over honderden meters
geen verbinding met elkaar hadden.

Dus maakten we eerst een verbinding

tussen deze twee straten

waarop alle ingangen uitkwamen.

Er is een uitbreiding
met een hellend atrium

dat een openluchtruimte creëert
in het gebouw.

De vorm beschermt dit atrium

tegen de zon en de regen.

En rond deze ruimte

bouwden we het idee van de markt met
kleine winkels,

die op elke verdieping anders zijn
vanwege de vorm van het atrium.

Ik dacht ook: hoe
sluiten we het gebouw af?

Ik wou echt een oplossing

die zou beantwoorden
aan het plaatselijke klimaat.

Toen dacht ik aan textiel,

als een betonnen omhulsel

met perforaties die de lucht binnenlaten,

net als het licht, maar wel gefilterd.

De inspiratie kwam van de mooie patronen
op de Ethiopische vrouwenjurken.

Die steeds terugkerende
geometrische kenmerken

hielpen mij om de gevel vorm te geven.

Die bouwen we nu

met kleine prefabstukken

de ramen die lucht en licht

op een gecontroleerde manier
binnenlaten.

Dit wordt aangevuld
door kleine, gekleurde glazen

waardoor het licht van binnen

's nachts het gebouw laat oplichten.

Het viel niet mee om de ontwikkelaars
van deze ideeën te overtuigen.

Die zeiden:

"Dit is geen winkelcentrum.
Hier hebben we niet om gevraagd."

Tot we inzagen
dat het idee van de markt

veel winstgevender was
dan een winkelcentrum

omdat ze meer winkels
konden verkopen.

En ook dat de gevel
veel goedkoper was,

niet enkel omdat het materiaal
goedkoper was dan glas,

maar ook omdat er
geen airco meer nodig was.

Het budget dat we bespaarden
op sommige posten

gebruikten we voor de uitvoering
van het project.

De eerste taak lag in het bedenken

hoe het gebouw kon voorzien
in zijn eigen energie,

in een stad waar de elektriciteit
bijna dagelijks uitvalt.

Een enorme aanwinst
waren de zonnepanelen op het dak.

En onder die panelen
zagen we

het dak als nieuwe publieke ruimte,
met trefpunten en bars.

Dat zou een stedelijke oase worden.

Deze overkappingen op het dak

vergaren het water
voor sanitair hergebruik.

Hopelijk begin volgend jaar, want
de ruwbouw reikt al tot de vijfde verdieping.

Het tweede voorbeeld
is een masterplan

van tweeduizend appartementen
en eenheden in Tunis.

Voor zo'n groot project --
voor mij het grootste ooit --

moest ik de stad Tunis
echt begrijpen,

net als de omgeving,
de traditie, de cultuur.

Tijdens mijn analyse ging mijn aandacht
naar de medina.

Dat is een duizend jaar oude structuur,
omgeven door een muur,

met daarin twaalf poorten, verbonden door
vrijwel rechte lijnen.

Op het terrein bestond onze eerste ontwerpactie

in het uitbreiden van de bestaande straten.
Daardoor ontstonden twaalf initiële blokken,

die in grootte en uitzicht lijken op die in Barcelona

en andere Europese steden,
met een binnenhof.

Bovendien kozen we een aantal strategische punten,

met die poorten in gedachten,
en we verbonden die met rechte lijnen.

Daardoor wijzigde het initiële patroon.

De laatste ingreep betrof het ontwerp van de cel.

De kleine cel in het project,
noem het een appartement,

is een essentieel onderdeel
van het masterplan.

Ik vroeg me af wat de beste oriëntatie was

in een Mediterraan klimaat.

Dat is noord-zuid, omdat het thermale verschil
aan beide zijden van het huis

zorgt voor een natuurlijke ventilatie.

Daarom gaan we uit van een patroon
waarbij de meeste appartementen

perfect georiënteerd zijn.

Dit is het resultaat.

Het lijkt wel een combinatie van de Europese woningblok en de Arabische stad.

Het heeft blokken met binnenplaatsen

en op het gelijkvloers

al die verbindingen voor voetgangers.

Het beantwoordt ook
aan de locale regelgeving die

op de verdiepingen een hogere dichtheid
voorschrijft dan op de begane grond.

En het versterkt het idee van de poorten.

De geschakelde vorm van het volume

verzorgt zijn eigen schaduw
met drie types van appartementen.

Het laat ook het licht door tot
de begane grond in een dichtbevolkte wijk.

Op de binnenhoven is plaats
voor verschillende voorzieningen,

zoals een sportschool
en een kleuterschool,

en in de buurt een rij winkels,
waardoor het gelijkvloers tot leven komt.

Het dak, mijn favoriete deel van het project,

lijkt wel de ingenomen ruimte
terug te geven aan de gemeenschap.

Hier kunnen de buren samenkomen
en contact leggen met elkaar.

Ze kunnen 's ochtends twee kilometer lopen,

van het ene gebouw naar het andere.

Bij deze twee voorbeelden

loopt de aanpak van het ontwerp gelijk.

Ze liggen ook in opkomende landen
waar je de steden

letterlijk ziet groeien.

In deze steden zal de architectuur
voor mensen vandaag en morgen

het lokale leven even snel veranderen
als er gebouwd wordt.

Om die reden vind ik het nog belangrijker

om te zoeken naar eenvoudige maar
betaalbare architecturale oplossingen,

die de relatie tussen de mensen
en hun omgeving verstevigen,

en die mens en natuur willen verbinden.

Hartelijk bedankt.

(Applaus)